01 Октябр, 2024, 28 Рабиъул аввал, 1446
01 Октябр, 2024, 28 Рабиъул аввал, 1446
Инсон ҳар тонг янги кунни қарши олар экан унинг ихтиёрига 24 соат вақт берилади. Бу унга ҳар куни бериладиган 1.440 дақиқа ёки 86.400 сониялик фурсатдир. Ўтаётган вақтимиз ҳақида тафаккур қилиб кўрадиган бўлсак, соат милларининг "чиқ-чиқ"лари, аслида азиз умримизнинг тўхтовсиз парчаланиб кетаётган онлари эканини ҳис этамиз. Ушбу онлар бизнинг яхши ё ёмон амалларимизга гувоҳ бўлиб ўтиб бормоқда.
Вақт сен асрашинг керак бўлган энг қимматли нарсадир. Сенда эса, у беҳуда ўтиб кеткмоқда.
Дунёга келган хар бир инсоннинг умри вакт кўринишида тўхтовсиз ўтиб боради. Бу дунёдан кетиш муддати етганда унга бўйсуниб, дунёни ташлаб кетишдан ўзга чора колмайди. Кетиш вакти эса бугунми, эртами качон келиши инсонга номаълум. Дунё хаёти бир кундек бўлиб ўтиб боради. Чунки кечаги кун ўтиб кетган кун, эртанги кун эса хали келмаган. Инсон амал киладиган асосий кун эса бугунидир.
Ўтаётган хар бир лахза инсон хаёти ва умрининг бир қисмидир. У қиёмат куни инсоннинг фойдасига ё зарарига гувоҳлик беради. Уламолар ўтаётган вақт ҳақида бундай деганлар: “вақт бетараф бўлмайди, ё сенга қадрдон дўст ёки ашаддий рақиб бўлади”. Яъни ўтган вақт инсоннинг ё фойдаси, ё зарарига ҳужжат бўлади.
Кўпчиликнинг вақтга бепарво бўлишига асосий сабаб уларнинг ҳаётда мақсади йўқлигидир. Инсон дунёга нима учун келган, бир мартагина бериладиган ҳаёт неъматини беришдан кўзланган буюк ҳикмат нимада? Табиийки, бу саволга энг тўғри жавобни инсонни яратган, унга ҳаёт ато этган Зотнинг Ўзи бериши мумкин. Мана, ўша энг тўғри жавоб: «Жин ва инсонни Менга ибодат қилишлари учунгина яратдим» (Зориёт сураси, 56-оят).
Ҳасан Басрий раҳматуллоҳи алайҳ бундай деганлар: Бошланаётган ҳар бир кун шундай нидо килади: “Эй одам боласи, мен янги кунман, сенинг амалинга гувоҳман, мендан фойдаланиб қол, агар ўтиб кетсам, киёмат кунигача қайтмайман”.
Умрни қадр-қиммат ва нафисликда ҳеч нарса ила ўлчаб бўлмайди. Агар минг йилни беҳуда сарфлаб, сўнг тавба қилиб, сизга умрингизнинг охирида саодат насиб этса, абадул-абад жаннатда яшайсиз. Шунда (сиз учун) энг шарафли нарса охирги лаҳзадаги мана шу ҳаётингиз эканини биласиз. Вақт энг мукаммал неъматдир. Унда ҳеч қандай айб йўқ. Айбдор ундан фойдаланмаётган инсоннинг ўзидир. Баҳоуддин Нақшбанд ҳазратлари бундай деб марҳамат қилганлар: “Ким вақтини зое кетказса, вақт унинг душманига айланади, нафаснинг зое бўлишига йўл қўйманг ва ундан эҳтиёт бўлинг”.
Донишмандлардан бири шундай деган экан: “Уч кунлик дунёни бир кун деб ҳисобла. Бир кун ўтиб кетди, яна бир куни келадими, йўқми, Аллоҳ билади. Сен ҳозирги кунингни ғанимат билиб, ҳаракатдан тўхтама”.
Оқил киши вақтга бепарво бўлиши мутлақо мумкин эмас. Хасис одам мол-дунёга зиқна бўлганидек, мусулмон киши ҳам вақти бекор кетишига рози бўлмаслиги керак.
Мўмин икки ҳавотир орасида бўлади: тез ўтиб кетган кеча ва ҳали келмаган эрта орасида, кечада Аллоҳ таолонинг нима қилганини (яъни ундан амалларини қабул этган ё этмаганини) билмайди, эртага Аллоҳ таолонинг нима ҳукм қилишини билмайди.
Шунга кўра банда ўзи учун ўзидан фойдаланиб қолсин, охирати учун дунёсидан фойдаланиб қолсин, қаришидан олдин ёшлигидан фойдаланиб қолсин, ўлимидан олдин ҳаётидан фойдаланиб қолсин.
Вақт бу инсон эга бўлган энг нафис, энг бебаҳо неъматдир. Бу “Вақт олтиндек қимматлидир” дегани эмас, балки “Вақт олтиндан қимматлидир” деганидир. Чунки вақт бу ҳаётдир, ҳаётнинг эса олтиндан қимматли экани ҳеч кимга сир эмас. Қолаверса йўқотилган олтину бойликларни яна қайта қўлга киритиш мумкин, йўқотилган вақтни эса асло қайта қўлга киритиб бўлмайди. Бу ҳақда бундай дейилган:
Ёқутлар топилар вақтлар билан
Вақтлар топилмас ёқутлар билан.
Ҳа, вақт сотиб олса бўладиган мато эмас, балки инсонга фақат бир марта бериладиган имкониятдир. Аллоҳ таолодан ўтказаётган кунларимизни хайр-баракали қилишини, бугунимизни кечамиздан, эртамизни эса бугунимиздан афзал қилишини сўраймиз. Юртимиз тинч, осмонимиз мусаффо барчамиз самимият билан истиқомат қилмоқдамиз алҳамдулиллаҳ, Аллох таоло бу неъматини бизга бардавом қилсин.
Манбалар асосида Хўжаобод тумани "Етти чинор" жоме масжиди имом-ноиби
Муҳаммад Қуддус Абдулманнон тайёрлади.
Мамлакатимизда буюк аждодларимизнинг бой илмий меросини ўрганиш, халқимиз ҳамда халқаро миқёсда кенг тарғиб этиш, муҳими, ёшларимиз онги ва шуурига етказиб, уларда она-Ватанга бўлган муҳаббат ва садоқат туйғусини янада кучайтириш ишларига алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Яқинда давлатимиз раҳбарининг “Имом Термизий таваллудининг 1200 йиллигини кенг нишонлаш тўғрисида”ги фармони эълон қилингани ана шу эзгу ишнинг узвий давоми бўлди, десак муболаға бўлмайди.
Ҳужжатга мувофиқ, Имом Термизийнинг “аш-Шамоил ал-Муҳаммадийя” ва “Сунани Термизий” асарлари мотуридийлик ақидаси ва ҳанафийлик мазҳабига таянган ҳолда кўп жилдлик академик таржимаси ҳамда шарҳи тайёрланади. Демак, ўқувчилар тез орада ушбу нодир асарларнинг янги нашридан ҳам баҳраманд бўлишади.
Дарҳақиқат, боболаримиз ёзиб қолдирган маънавий меросни ўрганиш бугунги ахборот асрида, хусусан, кишилар онги ва қалбини эгаллаш учун курашлар кетаётган бир пайтда ҳар жиҳатдан муҳимдир.
Афсуски, ҳозирги пайтда айрим тўғри йўлдан адашаётган, турли ғаламис кимсаларнинг алдавига учраб қолаётганлар ҳам йўқ эмас. Шу ўринда таъкидлаш керакки, бу тоифадагилар билан суҳбатлашсангиз уларнинг Имом Бухорий, Имом Мотуридий, Имом Термизий, Бурҳониддин Марғиноний каби бобокалонларимизнинг асарларидан умуман бехабарлиги маълум бўлади.
Шундай экан, улуғ мутафаккирларимизни яқиндан таниш, уларнинг беназр меросидан баҳраманд бўлиш орқалигина фарзандларимизни турли хуружлардан асрай олишимиз мумкин.
Дарвоқе, Имом Абу Исо Муҳаммад ибн Исо Термизий ҳозирги Термиз шаҳридан олти фарсах узоқликда жойлашган Буғ қишлоғида 209-ҳижрий санада таваллуд топган. Кунялари Абу Исо, исмлари Муҳаммад, отасининг исми Исо, бобосининг исми Саврадир.
У зотнинг устозлари кўп бўлиб, энг машҳури Имом Бухорийдир. Аксарият ҳадисларни Бухорийдан ривоят қилган. Имом Муслим, Абу Довуд ҳамда Басра, Куфа, Хуросон, Ҳижоз шайхлари ҳам у кишининг маънавий устозларидан бўлиб, уларнинг раъй ва воситаларига мурожаат қилиб турган.
У зотнинг “Сунани Термизий” китоби “Саҳиҳ Бухорий” ва “Саҳиҳ Муслим” китобларидан кейинги ўринда туради. Имом Термизий ҳадисларни жамлаш ва аниқлашда, ёдлаш ҳамда зикр қилишда алоҳида мақомга эга бўлган.
Имом Термизийнинг шогирдларидан бири: “Имом Бухорийнинг вафотидан кейин Хуросонда Абу Исо Термизийдек илмда, зеҳнда, тақвода, зоҳидликда бирор киши топилмас эди”, деган.
Шайхлардан бири Имом Термизийни имтиҳон қилиш мақсадида унга қирқта ғариб ҳадисни айтиб, савол беради. Имом Термизий қирқта ҳадисни бирорта ҳарфда ҳам хато қилмай, аввалидан охиригача ўқиб беради. Шайх: “Сендек кишини кўрмаганман”, дейди.
Имом “Сунан” китоби фойдаси кўп, такрор сўзлари оз, чиройли тартибда ёзилгандир. Абу Али Мансур ибн Абдуллоҳ Холидий Имом Термизийнинг “ал-Жомиъус-Саҳиҳ” китобини сифатлаб: “Кимнинг уйида мана шу китоб бўлса, гўё уйида Пайғамбаримиз гапираётгандек бўладилар”, деган.
Имом Бухорий шогирди Имом Термизийга: “Сен мендан фойдаланганингдан кўра, мен сендан кўпроқ фойдаландим”, деган.
Имом Термизийнинг “Китобу азим” (“ал-Жомиъ ас-Саҳиҳ”) китоби “Саҳиҳут Термизий” номи билан машҳур. Шунингдек, “Шамоилун Набавия”, “Илалу муфрад”, “Илалу фий охири жомиъ”, “Китобуз зуҳд”, “Китобут тарих”, “Асмоус саҳоба”, “ал-Асмо вал куна”, “Китобу фийл асарил мавқуфа” каби асарлари ҳам дунё китобхонлари томонидан алоҳида қардланади.
Буюк боболаримизнинг ҳаёт йўлларини, уларнинг асарларни ўргансак, биз учун жуда катта манфаатлар бор. Зотан, бутун ислом оламида Имом Термизийдек олимларнинг китоблари катта қизиқиз билан ўрганилар экан, бу борада биз барчага ибрат бўлишимиз керак.
Абдуқаҳор домла ЮНУСОВ,
Тошкент шаҳар бош имом-хатиби
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 