21 Апрел, 2025, 23 Шаввол, 1446
21 Апрел, 2025, 23 Шаввол, 1446
Аллоҳга шукрки, тили, дини, анъана ва урф-одатлари бир-бирига ўхшаш ўзбек ва қозоқ халқлари тарихий тараққиётнинг барча йўналишларида ўзаро ҳурматда, қавму қариндош бўлиб, кўп асрлар давомида тинч-тотув ҳаёт кечириб келмоқда.
Икки халқ азалдан бир заминда яшаб, бир дарёдан сув ичади. Муҳтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёев таъбири билан айтганда: “Ўзбек ва қозоқ бир-бирига елкадош бўлиб, аҳл-иноқ яшаб келган илдизи бир халқдир”.
Динимизда қўни-қўшничилик алоқаларини мустаҳкамлаш, яхши муносабатда бўлиш тарғиб қилинади. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Осс розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳнинг ҳузурида дўстларнинг яхшиси ўз дўстига яхшилик қилганидир. Аллоҳнинг ҳузурида қўшниларнинг яхшиси ўз қўшнисига яхшилик қилганидир”, деганлар (Имом Термизий ривояти).
Аллоҳ таоло: “Аллоҳга ибодат қилинг ва унга ҳеч нарсани шерик қилманглар! Ота-оналарга яхшилик қилинглар! Шунингдек, қариндошлар, етимлар, мискинлар, қариндош қўшни-ю бегона қўшни, ёнингиздаги ҳамроҳингиз, йўловчи (мусофир)га ва қўл остингиздаги (қарам)ларга ҳам (яхшилик қилинглар)!”, деб баён этган (“Нисо” сураси, 36-оят).
Демак, қўшнига яхшилик қилиш мўмин-мусулмон учун бурч. Кейинги йилларда икки давлат раҳбарларининг оқилона сиёсати туфайли бундай яқин қўшничилик ва ўзаро ишончга асосланган муносабатлар тобора мустаҳкамланиб, алоқалар янги босқичга кўтарилди.
Ўзбекистон билан Қозоғистон ўртасидаги ҳамкорлик барча соҳалар қатори диний жабҳада ҳам изчил ривожланиб, халқларимиз ўртасидаги биродарлик муҳити янада яхшиланмоқда.
Икки мамлакат мусулмонлари идоралари ҳамкорликлари тарихий илдизлари 1943 йилда ташкил этилган Ўрта Осиё ва Қозоғистон мусулмонлари диний бошқармасидаги биргаликда олиб борилган фаолиятга бориб тақалади.
Қозоғистонда мустақиллик йилларида Ислом дини маърифатини кенг ёйиш, мўмин-мусулмонлар эҳтиёжини тўла таъминлаш ва масжид-мадрасаларни обод этиш ҳамда муборак динимизни равнақ топтириш йўлида жуда катта ишлар амалга оширилди. Хусусан, Қозоғистон мусулмонлари диний идораси фаолияти ривожланишида ўз вақтида раҳбарлик қилган Ратбек Ҳожи Нисанбайевич, Aбсаттар Ҳожи Дербисали, Ержан ҳожи Малгазиевич Маямеров, Серикбай ҳожы Сатибалди ўғлы Ораз жаноблари катта ҳисса қўшдилар. Ҳозирда эса бош муфтий, Наврўзбай ҳожи Тағанули жаноблари бошчилигида улкан ишлар қилинмоқда.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда Ўз динига хизмат қилувчиларни шундай ифода этади: “Эй, имон келтирганлар! Агар сизлар Аллоҳга ёрдам берсангиз (динининг ривожи учун ҳаракат қилсангиз), У ҳам сизларга ёрдам берур ва қадамларингизни собит (барқарор) қилур” (“Муҳаммад” сураси, 7-оят).
Таъкидлаш жоизки, бугунги мураккаб шароитда дин пешволари ва Ислом уламоларининг ҳамжиҳатликда ишлашлари ҳар қачонгидан ҳам долзарб аҳамият касб этмоқда. Мусулмон уламоларининг ўзаро ҳамкорлиги юзага келаётган муаммолар ва қарама-қаршиликларни ечишда муҳим омил бўлиб хизмат қилади.
Шу маънода қардош халқлар билан ўзаро алоқаларни мустаҳкамлаш динимиз ривожига туртки беради, инша Аллоҳ. 2018 йилда Тошкент шаҳрида Ўзбекистон ҳамда Қозоғистон мусулмонлари идораси ўртасида ҳамкорлик бўйича меморандум имзоланган эди. Унга кўра, Фатво масаласида, Рамазон ойининг бошланиш куни ва икки ҳайит байрамларининг биринчи кунини белгилашда доимий ҳамкорлик олиб бориш белгилаб қўйилган. Бу борада охирги беш-олти йилда Ўзбекистон, Қозоғистон ва Қирғизистон уламолари билан Рамазон ойи, Ийдул Фитр ва Ийдул Азҳонинг биринчи куни, намоз вақтларини аниқлаш ҳамда шаръий масалаларда фатво ишлаб чиқишдаги ҳамкорлигимиз ўзининг ижобий самарасини бермоқда.
Шунингдек, меморандумда зиёрат туризми, диний таълим ва диний тадқиқотлар олиб боришда ўзаро тажриба алмашиш, таклифлар асосида халқаро анжуман, семинар ва давра суҳбатларида иштирок этиш қайд этилиб, ўтган давр мобайнида икки диний идора ўртасида кўп тадбирлар амалга оширилди.
Хусусан, ўтган 2021 йил ва жорий йил давомида ҳам икки диний идора раҳбариятининг бир неча бор турли мавзуларда учрашувлар ўтказганлари ҳам қардош халқларнинг бир-бирига бўлган ҳурмат ва ишончи янада ривожланиб бораётганидан дарак беради. 2021 йилнинг ноябрь ойида Ўзбекистон мусулмонлари идораси делегацияси Қозоғистонда бўлиб ўтган “Мустақил Қозоғистон ва Ислом қадриятлари” номли халқаро анжуманда иштирок этиб, қардош халқлар Ислом дини қадриятларига катта ҳисса қўшганларини алоҳида қайд этган эдилар.
Конференция доирасида Қозоғистон мусулмонлари диний бошқармаси камтарона хизматларимизни юқори баҳолаб, юксак медал билан тақдирлади. Албатта, бундай эътирофдан кўнглимиз тоғдек кўтарилди. Бу ҳам икки қардош элнинг бир-бирига бўлган дўстлиги ва яқинлиги белгисидир.
Мазкур ташриф давомида Қозоғистон мусулмонлари идораси раиси, бош муфтий Наврўзбай ҳожи Тағанули жаноблари Ўзбекистон билан Қозоғистон ўртасидаги ҳамкорлик диний-маърифий жабҳада ҳам изчил ривожланиб, халқларимиз ўртасидаги биродарликни янада мустаҳкамланиб бораётгани, бу икки Давлат раҳбарларининг оқилона сиёсати туфайли эканини алоҳида таъкидлаб, келгусида бир қатор лойиҳаларни амалга оширишни таклиф қилган эдилар.
Бундай ўзаро мулоқотнинг узвий давоми жорий йилнинг 15 апрель куни Истамбул шаҳрида ўтказилган Туркий давлатлар диний идоралари раҳбарларининг I йиғилишида ҳам давом этди. Унда Қозоғистон мусулмонлари идораси раҳбарияти бир қатор муҳим таклифларни олға сурар экан, Ўзбекистон делегацияси томонидан ўртага ташланган фикр-мулоҳазалар ва таклифларни ҳам қўллаб-қувватлашини билдирди. Бу ҳам қардошликнинг муҳим жиҳатларидандир.
Шу йил 6 май куни Туркистон вилоятида “Туркий халқларнинг ислом цивилизацияси ривожига қўшган ҳиссаси” мавзусида халқаро илмий-амалий анжуман бўлиб ўтди. Ушбу нуфузли тадбирда Ўзбекистон мусулмонлари идораси уламолари иштирок этиб, ўз чиқишларида қардош халқларнинг ўзаро алоқаларининг мустаҳкамланиб бораётгани диний соҳа ривожига хизмат қилаётганини алоҳида таъкидладилар.
2022 йил 6-10 июнь кунлари Миср Араб Республикаси муфтийси, професссор Шавқий Иброҳим Алломнинг таклифига биноан Миср Араб Республикасининг бош вазири Мустафо Мадбулий жаноблари шефеълигида ўтказилган “Диний экстремизм. Интеллектуал асос ва уни енгиш стратегияси” мавзусидаги халқаро конференцияда 200 дан зиёд иштирокчилари қаторида Ўзбекистон ва Қозоғистон диний идоралари раҳбарлари муносиб иштирок этганлари мусулмон олами уламоларининг олқишларига сазовор бўлди.
Шу йил 12 август жума куни Нур-Султон шаҳрида бунёд этилган йирик масжиднинг очилиш маросимида Миср, Россия, Қирғизистон, Монголия каби давлатлар диний идора раҳбарлари қатори камина ҳам иштирок этиб, қўшни юртда шундай гўзал, ўзига хос архитектурага эга масжид барпо этилганидан жуда ҳам мамнун бўлдик. Дарҳақиқат, масжидлар ободлиги юрт ободлигидир. Зеро, масжидга ибодат қилиш учун келган кишилар Ватан тинчлиги, халқ осойишталигини сўраб, дуо қилишади.
Нуриддин домла Холиқназаров,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий
(“АЙҚЫН” номли гезатанинг 2022 йил 9 сентябрдаги 134-сони ва “МУНАРА” газетасининг 2022 йил сентябрдаги 134-сони)
Ислом илмларининг тараққиётида ҳадис илми жуда ҳам муҳим ўрин тутади. Бу илм нафақат шариат асосларининг саҳиҳ манбалар орқали етказилиши, балки мусулмон умматининг ақидавий, фиқҳий ва ахлоқий асосларини тўғри англаб олишда ҳам муҳим рўл ўйнайди.
Хусусан, ҳадис илмидаги энг йирик ва ишончли манбалардан бири бўлган Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳининг “Саҳиҳ ал-Бухорий” асари бўлиб, минглаб уламолар тарафидан бу китоб ўрганилиб, унга турли мазмун ва услубларда шарҳлар ёзганлар. Ана шундай шарҳловчи уламолардан бири сифатида Абу Юсуф Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурийнинг номлари алоҳида эътиборга лойиқдир.
Абу Юсуф Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурий, баъзи манбаларда эса бу зотнинг исмлари Муҳаммад ибн Яъқуб ибн Али ал-Баноний шаклида ҳам учрайди. Бу зотнинг қачон туғулганлари борасида манбаларда аниқ маълумолар кўрсатилмаган бўлсада, ҳижрий 1098 йилда вафот этганлари очиқ баён қилинган.
Яъқуб ал-Баноний Ҳиндистоннинг илмий марказларидан бири бўлмиш Лоҳур шаҳрида таваллуд топганлар ва бутун умрларини шу ерда илмга хизмат қилишга бағишлаганлар.
Яъқуб ал-Баноний машҳур муҳаддис, фақиҳ, муфассир ва бир қанча илмларда йирик ҳанафий олимлардан ҳисобланадилар.
“Нузҳат ал-Хавотир” асарининг муаллифи шайх Яъқуб Ал-Банонийнинг таржимаи ҳолини баён қилиб айтадиларки: “У зот олим, муҳаддис Мавлоно Яъқуб Ал-Баноний Ал-Лоҳурий, Лоҳур шаҳрида туғилиб, вояга етганлар. Ўз замонасидаги етук олимлардан таҳсил олганлар ва кўплаб илмларда, хусусан ҳадис, фиқҳ ва бошқа бир қанча илмларни пухта эгаллаган машҳур олимлардан бири бўлганлар”, деб таърифлайдилар.
Бу зотнинг устозлари ҳақида аниқ маълумотлар учрамасада, энг йирик шогирдлари фазилатли шайх Муҳаммад Ғовс ибн Абу ал-Хойр ибн Абу ал-Мағфар ибн Абдуссалом ал-Ҳанафийдир. У илмли шайхлар оиласидан бўлиб, ҳижрий 1056 йилда туғилган. У ҳадис илмини шайх Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурийдан ўрганган.
Яъқуб ал-Баноний ҳадис илмда ҳам чуқур билим эгаси сифатида танилган олимлардандир. У зотнинг энг машҳур асари “Ал-хойр ал-Жорий фи Шарҳи саҳиҳ Ал-Бухорий” бўлиб, бу асар имом Бухорийнинг “Саҳиҳ ал-Бухорий” китобига ёзилган муҳим шарҳлардан бири ҳисобланади.
Абу Юсуф Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурий илмий мақом ва мартаба жиҳатидан юксак мавқега эга бўлган олимлардандир. Манбаларда у зот бир қанча асарларнинг муаллифи экани қайд этилган. Қуйида уларнинг баъзиларини келтириб ўтамиз:
Абу Юсуф Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурий ҳижрий 1098 йилда вафот этганлари қайд этилган.
Шунингдек, қўлёзма нусхасининг кўчирилгани ҳам бу санани тасдиқлайди. “Нузҳат ал-Хавотир” китоби муаллифи ҳам унинг 1098 ҳижрий йилда вафот этганини таъкидлаб бундай ёзади: “У ҳижрий бир минг тўқсон саккизинчи йилда вафот этди. Бу санани муфтий Валиййуллоҳ ал-Фарҳободий ўз таълиқларидан бирида очиқ баён қилган”.
Бу зот Ҳиндистоннинг Деҳли шаҳрида вафот этганлар ва ўз уйларига дафн этилганлар.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, Абу Юсуф Муҳаммад Яъқуб ал-Баноний ал-Лоҳурий ўз даврининг йирик алломаларидан бири бўлиб, ҳадис, фиқҳ, тафсир каби илмларда чуқур билмга эга бўлган зотлардан саналадилар. У зотнинг илмий, маънавий мероси Ҳиндистон минтақасидаги исломий илмий тараққиётга катта таъсир кўрсатган ва кўрсатиб келмоқда. Бугунги кунда ҳам у зотнинг қолдирга илмий мерослари тадқиқотчилар учун ҳам бебаҳо манба бўлиб хизмат қилмоқда.
Муҳаммад Умар Муҳаммаджонов,
Тошкент Ислом институти талабаси.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа