O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi huzuridagi Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi tomonidan «Moturidiylik ta'limoti va hozirgi zamon» mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy simpozium onlayn tarzda o'tkazildi.
O'zA xabariga ko'ra, O'zbekistonda jahon ilm-fani rivojiga bebaho hissa qo'shgan mutafakkir allomalarning hayoti va boy ilmiy merosini o'rganish, ularning ilmiy merosini xalqaro jamoatchilikka etkazish borasida keng ko'lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev tashabbusi bilan tashkil etilgan Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi faoliyatining yo'lga qo'yilishi diniy-ma'rifiy yo'nalishda amalga oshirilayotgan tizimli islohotlarning muhim tarkibiy qismidir.
O'zbekiston zamini qadimdan ilmu ma'rifat markazi, madaniyat o'chog'i bo'lib kelgan. Bu diyordan etishib chiqqan mutafakkir allomalar, xususan, Imom Buxoriy, Mahmud Zamaxshariy, Abu Mansur Moturidiy, Abul Muin Nasafiy, Muhammad Horazmiy, Ahmad Farg'oniy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Mirzo Ulug'bek va boshqa ko'plab qomusiy olimlar islom ilmlari bilan bir qatorda, dunyoviy fanlar taraqqiyotiga, xususan, jahon tsivilizatsiyasi rivojiga ulkan hissa qo'shgan.
Ana shunday buyuk allomalar qatoridan joy olgan Imom Moturidiy va uning izdoshlari bo'lgan allomalarning hayoti va boy ilmiy merosini hamda moturidiylik ta'limotini xalqaro jamoatchilikka etkazish maqsadida Imom Moturidiy xalqaro-ilmiy tadqiqot markazi ICESCO, IRCICA kabi xalqaro tashkilotlar, Malayziya islomni anglash instituti, Al-Azhar majmuasi Islom tadqiqotlari akademiyasi, Saljuk universiteti Imom Moturidiy tadqiqotlari markazi singari xorijiy ilmiy muassasalar, O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi, O'zbekistondagi Islom tsivilizatsiyasi markazi, Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi, Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi bilan hamkorlikda «Moturidiylik ta'limoti va hozirgi zamon» mavzusidagi xalqaro onlayn ilmiy-amaliy simpozium o'tkazildi.
Simpozium davomida ishtirokchilar tomonidan Imom Moturidiy va moturidiylik ta'limoti mohiyati: moturidiy allomalarining ushbu ta'limot rivojidagi o'rni, moturidiylik ta'limotining mo''tadillikni ta'minlashdagi ahamiyati, Imom Moturidiy ilmiy merosini o'rganish va moturidiylik ta'limotida aqidaviy masalalarning yoritilishi yuzasidan amalga oshirilgan ilmiy tadqiqotlar singari muhim ilmiy masalalar muhokama qilindi.
Shu bilan birga, simpoziumda olimlar moturidiylik ta'limotining o'ziga xos xususiyatlari yuzasidan o'z fikr-mulohazalarini bayon qildi. Hususan, bugungi kundagi dolzarb aqidaviy masalalarga echim topishda moturidiylik ta'limotining o'rni va ahamiyati, ushbu ta'limotning mo''tadilligi ishtirokchilar tomonidan alohida e'tirof etildi. Mazkur simpozium ishi doirasida Imom Moturidiy va moturidiy allomalarining ilmiy merosini xalqaro jamoatchilikka etkazish masalalari ham ko'rib chiqildi.
Simpoziumda Markaz tomonidan nashrga tayyorlangan Imom Moturidiyning «Ta'vilot al-Qur'on» 29-juzi, Mulla Ali Qoriyning «Sharh al-Fiqh al-akbar», Burhoniddin Marg'inoniyning «Al-Hidoya», «Yurtimiz allomalari rukni ostida 10 ta risola», «Halqaro islom tashkilotlari», «Mutaassiblikka qarshi mo''tadillik: metod va tahlillar» «Dolzarb raddiyalar», «Islom niqobidagi mutaassib guruhlar» kabi bir qator kitoblar, shuningdek, «Moturidiylik» ilmiy-ma'rifiy jurnalining nishona soni taqdimoti o'tkazildi.
Simpoziumda qatnashgan xalqaro ekspertlar, mutaxassis va olimlar tomonidan ishtirokchilarning ma'ruzalari hamda boshqa ilmiy natijalar alohida to'plam shaklida nashr etilishi ma'qullandi.
Shu bilan bir qatorda, talabalar o'rtasida «Imom Moturidiy izdoshlari» rukni ostida tashkil etilgan tanlovning eng yaxshi maqola, eng yaxshi videorolik, eng yaxshi infografika nominatsiyalari bo'yicha g'oliblarini taqdirlash marosimi ham o'tkazildi.
Yosh tadqiqotchilarni har tomonlama qo'llab-quvvatlash maqsadida simpozium doirasida doktorantlar, tadqiqotlar hamda talabalar uchun «Imom Moturidiy yosh tadqiqotchilar nigohida», «Zamonaviy islomshunoslik muammolari» deb nomlangan alohida shu'balar tashkil etildi.
Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi moturidiylik ta'limotini jahonga tanitish hamda islom olamida mo''tadil ta'limotni xalqaro jamoatchilikka etkazishda muhim maydon bo'lib xizmat qiladi.
O'zbekiston musulmonlari idorasi matbuot xizmati
Dunyo ilm-fan rivojida Islom ma’rifati va madaniyatining o‘rni beqiyosdir. Ko‘plab allomalar va ulamolarning ma’naviy-ilmiy asarlari o‘z davridan hozirgi vaqtgacha ahamiyatini yo‘qotmasdan ilm-fan taraqqiyotiga muhim manba sifatida e’tirof etib kelinmoqda. Umumjahon e’zozlagan olimlar va ulamolar Bog‘dod, Damashq, Samarkand, Buxoro, Granada va Tripoli kabi shaharlarda yashab ijod qilganlar. Ular: Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Dorimiy, Imom Moturidiy, Mahmud Zamahshariy kabi ulamolar dinimiz rivojiga hissa qo‘shgan. Abbosiylar davridan boshlab Tripoli shahri mana bir necha asrdirki ilm-fan markazi bo‘lib qolmoqda. Fotimiylar davrida esa Tripoli shahri poytaxt bo‘ldi. Halifa Ibn Ammor Tripolini ilm markaziga aylantirdi va o‘z davrining eng yirik kutubxonalaridan biri ochildi. Manbalarga ko‘ra unda yuz ming jild kitob mavjud edi. Uning davrida olimlar, ulamolar va yozuvchilar ulug‘langan. Ularga g‘amxo‘rlik qilingan va alohida halifa e’tirofida bo‘lishgan.
Hozirgi kunda ham Tripolida nufuzli xalqaro tashkilotlar, universitetlar, kutubxonalar va ilmiy tadqiqot markazlari faoliyat yuritib kelmoqda. Shahar ulamolar, olimlar, tadqiqotchilar va talabalar bilan gavjum. Poytaxtning o‘zida 100 dan ko‘p nufuzli universitetlar mavjud. Tripoli universiteti esa o‘zida ham diniy va dunyoviy ilmlarni jamlagani bilan boshqa universitetlardan ajralib turadi. Ushbu dargoh “200 nufuzli Islom universitetlari” ro‘yxatiga kiritilgan. Tripoli universiteti 1957 yilda tashkil etilgan bo‘lib, hozirgi kunda 70 000 dan ortiq talabalar bu dargohda ta’lim olib kelishmoqda. U turli yo‘nalishdagi 20 ta kollejni birlashtiradi. Islomshunoslik, Ilohiyat, Fiqh, Huquqshunoslik, Tibbiyot, Xorijiy tillar va Iqtisodiyot kabi fakultetlardan tashkil topgan. Tripoli universiteti dinimiz qadriyatlari doirasida rivojlanishni va ilmiy tadqiqotlarni qo‘llovchi ta’lim muassasasidir. Universitetning maqsadi talabalarga Islom dini va axkomlari asosida ilmiy va axloqiy ta’lim berish va turli dunyoviy bilimlarni o‘rgatishdir. Tripoli universitetining o‘ziga hos jixati shundaki har bir talaba moliyaviy savodxonlik va tadbirkorlikni o‘rganishi shart. Tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi talabalar universitet tomonidan rag‘batlantiriladi.
Islomshunoslik yo‘nalishi talabalari o‘quv dasturi davomida Quroni karimni to‘liq yod olishi, shariat asoslarini o‘rganishi, Islom tarixi, Hadis ilmi, Meros taqsimoti, og‘zaki va yozma nutq san’ati kabi fanlarni o‘zlashtirishi talab qilinadi. Islomning sof fitratini namoyish etish, ilm olish va uni ulashish ushbu yo‘nalish fakultetining maqsadidir. Adashgan oqimlar va ekstremistik qarashdagi guruhlarni Quron va hadis orqali ezgu yo‘lga chorlash ularning vazifasidir.
Tripoli universitetida 3450 ta ilmiy nashr faoliyat ko‘rsatadi. Ularda talabalarning ilmiy ishlari, amaliyot va tadqiqotlar natijalari keltirilgan. Misol tariqasida, “Islom ta’limini o‘rganishda Qur’oni Karimning ta’siri”, Ahmad Abdul Salam Abu Moziriqning “Irshod al-Hiron” kitobi haqida, Shayx Abu Abdulloh Muhammad bin Ali al-Xorubiyning “Riyod al-Azhar” va “Sirlar xazinasi”ning lingvistik talqini kabi ilmiy izlanishlar va maqolalar nashrlar orqali keng ommaga berib boriladi.
Shohruh UBAYDULLOH