O`zbekiston musulmonlari idorasi

E'tiqod durdonalari: HAVAS QILINADIGAN INSON (Ali roziyallohu anhu)

31.05.2021 6541 11 min.

HAVAS QILINADIGAN INSON

38- وَلِلْكَرَّارِ فَضْلٌ بَعْدَ هَذَا عَلَى الأَغْيَارِ طُرًّا لاَ تُبَالِ

Ma'nolar tarjimasi:

Shundan so'ng Qaytmas botir (roziyallohu anhu)ning qolgan jamiki barchalardan afzalligi bor (shu so'zni mahkam ushlagin va bundan boshqa so'zlarga) e'tibor bermagin.

Nazmiy bayoni:

Shundan so'ng Botirga afzal ko'rilish,

Qolgan barchalardan tortma hech tashvish.

Lug'atlar izohi:

لِ – “shibhi mulk” (mulk ko'rinishidagi) ma'nosida kelgan jor harfi.

كَرَّارِ – jor va majrur mubtadosidan oldin keltirilgan xabar.

فَضْلٌ – xabaridan keyin keltirilgan mubtado. Lug'atda “ziyodalik” ma'nosiga to'g'ri keladi.

بَعْدَ – zarflikka ko'ra nasb bo'lib turibdi.

هَذَا – ismi ishora ذَا ning oldidan tanbeh هَ kelgan. Oqil va g'oyri oqil mufrad muzakkarga nisbatan ishlatiladi.

عَلَى – “isti'lo” (ustun bo'lish) ma'nosidagi jor harfi.

الأَغْيَارِ – jor majrur فَضْلٌ ga mutaalliq.

طُرًّا – tamyiz. Lug'atda “jamiki” ma'nosini anglatadi.

لاَ – nahiy harfi.

تُبَالِ – “ahamiyat berish” ma'nosidagi مُبَالاَةً masdaridan olingan fe'l. بَالٌ lug'atda “qalb” ma'nosini anglatadi. Shunga ko'ra لَا تُبَالِ so'zidan “qalbingni mashg'ul qilma” ma'nosi tushuniladi.

Matn sharhi:

O'shiy rahmatullohi alayhning “shundan so'ng” degan so'zlariga ikki xil ma'no bersa bo'ladi:

Abu Bakr, Umar va Usmon roziyallohu anhumlardan keyin eng afzal ko'riladigan inson Ali roziyallohu anhudir;
Usmon roziyallohu anhudan keyin eng afzal ko'riladigan inson Ali roziyallohu anhudir.

Ushbu baytda Ali roziyallohu anhuni yuqoridagi uchchalalaridan ham ortiq hisoblaydigan toifalarga ham, faqat Usmon roziyallohu anhudan ortiq hisoblaydiganlarga ham, ikkalalarini bir-birlaridan ortiq ko'rmaydiganlarga ham raddiya bordir. Ya'ni shijoati bilan ajralib turgan Ali roziyallohu anhu yuqoridagilaridan keyin barcha valiylarning ulug'idir.

Ali roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning amakilari Abu Tolibning o'g'li bo'lib, milodiy 600 yoki 603 yilda Makka shahrida tug'ilgan.

Ali roziyallohu anhuning nasabi quyidagicha bo'lgan: Ali ibn Abu Tolib ibn Abdulmuttalib ibn Hoshim.

Ali roziyallohu anhuning oilalari

“Fotima binti Rasululloh sollallohu alayhi vasallam. Fotima roziyallohu anhodan: Hasan, Husayn, Zaynab (kattasi), Ummu Kulsum (kattasi) ismli farzandlari tug'ilgan. Fotima roziyallohu anho hayotlik paytida boshqa birorta ham ayolga uylanmagan.
Hovla binti Ja'far ibn Qoys. Bu ayolidan Muhammad (kattasi) ismli o'g'li tug'ilgan.
Laylo binti Mas'ud ibn Holid. Bu ayolidan Ubaydulloh va Abu Bakr ismli o'g'illari tug'ilgan.
Ummul Baniyn binti Hizom ibn Holid. Bu ayolidan Abbos, Usmon, Ja'far va Abdulloh ismli o'g'illari tug'ilgan.
Ummu valad cho'rilari. Bu cho'rilaridan Muhammad (kichkinasi) ismli o'g'li tug'ilgan.
Asmo binti Umays. Bu ayolidan Yahyo va Avn ismli o'g'illari tug'ilgan.
Sahbo Ummu Habib binti Robi'a. Bu ayolidan Umar va Ruqoyya ismli farzandlari tug'ilgan.
Umoma binti Abul Os ibn Robi'. Umoma Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning qizlari Zaynab roziyallohu anhoning qizi bo'lgan. Bu ayollaridan Muhammad (o'rtanchasi) ismli o'g'illari tug'ilgan.
Ummu Sa'iyd binti Urva. Bu ayollaridan Ummul Hasan va Ramla ismli qizlari tug'ilgan.
Muhayyo binti Imruul Qoys. Bu ayolidan Ummu Honiy, Maymuna, Zaynab (kichkinasi), Ramla (kichkinasi), Ummu Kulsum (kichkinasi), Fotima, Umoma, Hadiyja, Ummul Kirom, Ummu Salama, Ummu Ja'far, Jumona, Nafisa va yana bitta qizlari bo'lgan”^{^[1]}. Ehtimol, ushbu qizlari hali nom qo'yilmasdan vafot etgan.

Albatta, yuqorida bayon qilinganidek ushbu ayollarning to'rttadan ko'pi bitta nikohda jamlanmagan.

Ali roziyallohu anhu Badr, Uhud, Handaq, Bay'atur Rizvon kabi barcha voqealarda ishtirok etgan. Faqatgina Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning o'rinbosar qilib ketganlari sababli Tabuk g'azotida ishtirok eta olmagan.

Ali roziyallohu anhuning fazllari

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Ali roziyallohu anhu haqlarida har bir musulmonning havasi keladigan juda ko'plab maqtovlarni aytganlar:

– “Sen dunyoda ham, oxiratda ham mening birodarimsan”;

– “Kim Aliga aziyat bersa, menga aziyat beribdi”;

– “Kim Alini yaxshi ko'rsa, meni yaxshi ko'ribdi, kim meni yaxshi ko'rsa, Allohni yaxshi ko'ribdi, kim Alini yomon ko'rsa, meni yomon ko'ribdi, kim meni yomon ko'rsa, Allohni yomon ko'ribdi”;

– “Ali Qur'on bilan, Qur'on Ali bilandir, ikkalalari to Havzga kelgunlaricha bir-birlaridan ajramaydilar”;

– “Alining musulmonlar zimmasidagi haqqi otaning bolasidagi haqqi kabidir”.

Usmon roziyallohu anhuning vafotidan so'ng milodiy 656 yilda 53 yoshida ko'pchilik musulmonlarning ittifoqi bilan xalifa etib saylangan. Halifaligining beshinchi yilida milodiy 661 yilning 19 yanvar kuni fitnachi Abdurahmon ibn Muljim suiqasdi tufayli masjidda qattiq jarohatlangan va ikki kun o'tgach, shamsiy hisob bilan 59 yoshida vafot etgan.

Sahobai kiromlar o'rtasida ba'zi ko'ngilsizliklar bo'lib o'tgan bo'lsa ham, ularning bu ishlari o'z nafslari uchun emas, balki Alloh roziligi yo'lidagi ijtihodlari bo'lgan. Imom Ahmad ibn Hanbaldan “Jamal” voqeasi ishtirokchilari haqida so'rashganlarida u zot javob sifatida quyidagi oyatni o'qib bergan:

﴿تِلۡكَ أُمَّةٞ قَدۡ خَلَتۡۖ لَهَا مَا كَسَبَتۡ وَلَكُم مَّا كَسَبۡتُمۡۖ وَلَا تُسۡ‍َٔلُونَ عَمَّا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ١٤١﴾

“Ular bir ummat edilar, o'tib ketdilar. Ularga o'zlari kasb qilganlari bo'lur. Sizlarga o'zingiz kasb qilganingiz bo'ladir. Ularning qilgan amallaridan sizlar so'ralmassiz”^{^[2]}.

Imom Shofi'iy rahmatullohi alayh: “O'sha qonlardan Alloh bizning qo'llarimizni pok qildi, endi ular bilan tillarimizni bulg'amaymiz”, – deb javob bergan.

Muhammad sollallohu alayhi vasallamga sahoba bo'lishdek baxtga musharraf bo'lgan insonlarning barchasiga Alloh taoloning roziligi bo'lsin, ularni yaxshi ko'rishni burchimiz deb bilamiz^{^[3]}.

KYeYINGI MAVZU:

SIDDIQA VA ZAHRO roziyallohu anhumo FAZILATLARI

^{^[1]} Ibn Sa'd “Tobaqot”da “Ali ibn Abi Tolibning o'n to'rtta o'g'il va o'n to'qqizta qiz farzandlari bo'lgan” deya keltirgan. Qarang: Muhammad Rizo. Mavsu'atu xulafai roshidin. Bayrut: “Maktabatul Asriya”, 2006. – B. 12.

^{^[2]} Baqara surasi, 141-oyat.

^{^[3]} Ibrohim Laqqoniy rahmatullohi alayh: “Salafi solih so'zi mutlaq ishlatilsa sahobalar tushuniladi”, – degan.

Shuningdek salafi solihlar so'zidan to'rtala mujtahid imomlar, Avzo'iy, Mujohid, Sufyon Savriy, Sufyon ibn Uyayna kabi ulamolar ham tushunilishi mumkin.

Halaf ulamolar deganda hijriy 3-asrdan keyin yashab o'tgan ulamolar tushuniladi.

Imom Zahabiy: “Mutaqaddim va mutaaxxir ulamolar orasini ajratuvchi chegara uchinchi asrning boshidir”, – degan.

Kutubxona

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Tabiat ham Sizni halok etmasin

20.06.2025 1387 6 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Tong sahar to‘rt muchamizning sog‘, oilamiz tinch, tashqarida hech qanday xavfning xatarisiz uyg‘onish biz har doim ham e’tibor beravermaydiganimiz, shukrini ado etishni esimizdan chiqaradiganimiz ne’matlar sirasiga kiradi. Go‘yo asli shunday bo‘lishi kerakdek yashayveramiz. Yana bir tur ne’matlar borki, bizning e’tiborimizdan chetda. Bularga suv, havo kabi biz qadrlamaydigan, lekin bular bo‘lmasa, bir soat ham yashay olmaydigan ehtiyojlarimiz kiradi.

Bu ne’matlarning shukrini ado etmaslik, ya’ni qadriga yetmaslik oqibati nimalarga olib kelishi bugungi kunda namoyon bo‘lyapti. Pala-partish foydalanish sabab Orol dengizining qurishi nafaqat mintaqamizning, balki butun dunyoning muammosiga aylanib ulgurganiga ancha bo‘ldi. Biz uchun tekinga berib qo‘yilgan bu bebaho ne’matni qadrlamaslik orqasidan bugun insoniyat jiddiy muammolar qarshisida turibdi. Alloh taolo O‘zining kalomida berilgan ne’matlarni qadrlashni ta’kidlab, «Yeb-ichinglar, ammo isrof qilmanglar. Chunki U Zot isrof qiluvchilarni sevmas» (A’rof surasi, 31-oyat), deb buyurdi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tahorat qilayotgan buyuk sahobalardan biri Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhuning suvni ko‘proq ishlatayotganini ko‘rdilar va unga: «Hoy Sa’d! Bu qanday isrofgarchilik?!» dedilar. Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhu: «Ey Allohning Rasuli! Tahoratda ham isrof bo‘ladimi?» dedi. U Allohning ibodati uchun tahorat qilayotganda suvni sal ko‘proq ishlatish isrof sanalmasa kerak, deb o‘ylagan ekan. Shunda u zot alayhissalom: «Ha, hatto oqib turgan daryoning yoqasida bo‘lsang ham», dedilar.

Biz esa «Suv – tekin» degan tushuncha bilan bir paytlar shaharlarimiz, qishloqlarimiz, mahallalarimizda zilol suvga to‘lib oqqan ariq-anhorlarni quritdik. Borlarini chiqindixonaga aylantirdik. Oqibatda ilgari odamlar bemalol ichavergan ariq suvlari hozir hatto qo‘l yuvishga ham o‘ylanib qolinadigan holga keldi.

Yaqin-yaqingacha poytaxtning shimoli-sharq tomonidan ko‘rinib, bahri dilingizni ochgan, xush kayfiyat bag‘ishlagan purviqor tog‘lar bugun ko‘rinmay qolganiga odamlar endi-endi ahamiyat bera boshlashdi. Daraxtlarning kamayishi, avtoulovlarning ko‘payishi, mavjud yashil hududlar qisqarib, o‘rniga rejasiz qurib tashlanayotgan uy-joy ekologiyaga, ona tabiatga ta’sir qilmay qolmadi. Qalin changli parda ortiga yashiringan tog‘lar xuddi bizni yordamga chaqirayotgan, vaqtida chora ko‘rilmasa, og‘ir oqibatlar yuzaga kelishidan ogohlantirayotgandek go‘yo.

Va achinarlisi bu og‘ir oqibatlar o‘zini ko‘rsata boshladi. 60 yillik tajribaga ega IQAir tashkiloti tomonidan tayyorlangan oxirgi yillik hisobotda qayd etilishicha, havoning ifloslanishi oqibatida bir yilda dunyo bo‘yicha 7 million aholi hayotdan bevaqt ko‘z yummoqda, milliardlab inson nafas yo‘llari kasalliklari hamda boshqa og‘ir dardlarga yo‘liqmoqda. IQAir sayti ma’lumotlariga ko‘ra, 2023 yil yakunlari bo‘yicha tuzilgan reytingga muvofiq, O‘zbekiston 134 davlat orasida 23-o‘rinni band etib turganini juda achinarli. Ro‘yxatdagi havosi eng iflos uchlikni Bangladesh, Pokiston va Hindiston egallagan (iqair.com/ru/world-most-polluted-countries).

Surunkali respirator kasalliklarining dunyo bo‘ylab tarqalishi va bu jarayonlarning asoratlarini o‘rgangan bir guruh britaniyalik olimlar inson o‘limiga sabab bo‘layotgan beshta asosiy omillardan biri nafas olish tizimi kasalliklar ekanini ma’lum qilishdi. Tibbiyot sohasiga oid yangiliklarni yoritadigan «The Lancet» nashri e’lon qilgan maqolada 1990–2019 yillarda nafas yo‘llari kasalliklarining tarqalishi 39,8 foizga, ushbu dardlardan vafot etganlar soni esa 28,5 foizga oshgani aytilgan. Bronxial astma eng ko‘p tarqalayotgan surunkali respirator kasallik sifatida qayd etilgan bo‘lib, nafas yo‘llarining kasallanishi, birinchi navbatda, chekish illati, shuningdek, havoning ifloslanishi hamda sanoat ishlab chiqarishining turli xildagi salbiy oqibatlari sabab yuzaga kelmoqda.

Yurtimizdagi maktablarning birida atrof-muhitni asrab-avaylash hamda boshqa ijtimoiy muammolarni bartaraf etish, ularning oldini olishga bag‘ishlangan tadbirda bir o‘quvchi yigit Ona Yerning odamlarga qilgan murojaatini o‘qib bergan edi. Siz ham bu murojaatga bir e’tibor berib ko‘ring-a:

«Ey odamzod, nimalar qilib qo‘yding, nimalar qilyapsan! To‘xta! Bo‘ldi! Yetar endi. Daraxtlarni kesib, qancha o‘rmonlarni yo‘q qilding, havoni, suvni bulg‘atding. Ko‘lu daryolarni quritding. Juda qizib ketdim. Yaratilganimdan beri bunaqa qizimaganman. Hammayog‘imni yondirib, ilma-teshik qilib tashlading-ku! Yana nima istaysan, odamzot?! Shaharlarda tuproq qolmadi! Hammayoqni toshdek beton bilan qoplab tashlading. Mening sabrim cheksiz emas. Zaxiralarim ham tugab boryapti. Meni asramasang, ertaga o‘zing qiynalasan. O‘zingni bos. To‘xta. Atrofga qara! Aql bilan ish tutib, menga ozgina yordam berib yuborsang, u yog‘iga o‘zimni o‘zim tiklab olaman. Yaxshiyam Alloh menga o‘zimni o‘zim sovutish qobiliyatini bergan. Lekin vaziyat shu zaylda davom etaversa, ya’ni tabiat shu tarzda ifloslantirilaversa, tiklanish qobiliyatim ham ish bermay qo‘yishi mumkin. Avvalgi holga qaytishi dargumonu, lekin vaziyatni yaxshi tomonga o‘zgartirish mumkin. Yaxshi insonlar hali bor bu dunyoda. Hammangiz birlashsangiz, qo‘lingizdan ko‘p narsa keladi, Xudo xohlasa».

O‘smir yigitning bu murojaati har birimizga ko‘zingizni oching, vaqt borida imkoniyatlarni ishga soling, deyayotgandek go‘yo...

Alloh hech bir narsani bekor yaratmagan. Har bir o‘simlikning, har bir jonivorning vazifasi bor. Shuningdek, ularning mavjudligi, yashashi bir-biriga chambarchas bog‘liq. Bu zanjirni uzish mumkin emas. Bordiyu hayvonot yoki nabotot olamining bir vakili yo‘q qilinsa, buning oqibati qachondir baribir sezilishi aniq.

Achchiq haqiqat shuki, bor tabiatdagi, ya’ni atrof-muhitdagi ko‘pgina resurslar yo‘qotib bo‘lingan. Ammo o‘sha narsalarning ko‘pini tiklash, qaytarish mumkin. O‘z navbatida, borini saqlab qolish ham juda muhim. Shunday ekan, Alloh bergan buyuk ne’matlar – suv, tuproq, havo, o‘simliklaru jonivorlarga bo‘lgan munosabatimizni o‘zgartiraylik, azizlar. Zero, bizdan keyingi avlod ham ozod va obod yurtda yashashga haqli.

«Hilol» jurnali 8(65)-sonidan