Abu Zarr roziyallohu anhu aytadi: «Ey Allohning Rasuli, er yuzida qaysi masjid birinchi bo'lib qurilgan?» dedim. U zot: «Masjidul Harom», dedilar. «Keyin qaysi?» dedim. U zot: «Masjidul Aqso», dedilar. «Ikkovining orasida qancha o'tgan?» dedim. U zot: «Qirq yil. Qachon bo'lmasin, senga namoz to'g'ri kelsa, darhol o'qib ol, chunki fazilat shunda», dedilar» (Buxoriy rivoyat qilgan).
Qurtubiy aytadi: «Baytul Maqdisni birinchi bo'lib kim qurgani haqida ixtilof bor. Rivoyat qilinishicha, birinchi bo'lib Baytni, ya'ni Baytul Haromni Odam alayhissalom qurganlar. Baytul Maqdisni u kishidan qirq yil keyin o'g'illari qurgan bo'lishi mumkin. Allohning izni bilan farishtalar poydevor qurgandan keyin Baytni qurgan bo'lishlari ham mumkin. Hammasining ehtimoli bor. Vallohu a'lam». («Jome' li ahkaamil Qur'an», 4-jild, 138-bet).
Ibn Hajar «Fathul Boriy»da shunday degan: «Masjidul Aqsoni birinchi bo'lib Odam alayhissalom qurgan. Farishtalar, Som ibn Nuh alayhissalom, Ya'qub alayhissalom ham qurgan deyishadi. Men «Odam alayhissalom ikkala masjidni ham qurgan» deganlarni quvvatlovchi dalilni topdim.
Ibn Hishom «Kitobut-tiyjon»da: «Odam Ka'bani qurgach, Alloh unga Baytul Maqdis sari borib, uni ham qurishga buyurdi. U zot uni qurib, unda ibodat qildilar», degan».
Suyutiy «Sunanu Nasoiy»ning sharhida shunday degan: «Masjidul Aqsoni Odam alayhissalomning o'zi barpo qilgan. Ibrohim va Sulaymon alayhissalomlar esa uni yangilashgan».
Ibrohim alayhissalom.
Ibn Hajar Asqaloniyning aytishicha, Ibn Javziy Nabiy sollallohu alayhi vasallamning «Qirq yil» degan so'zlarining sharhida bu mantiqan to'g'ri kemasligini aytgan. Chunki Masjidul Haromni Ibrohim alayhissalom qurgan, Baytul Maqdisni Sulaymon alayhissalom qurgan deydigan bo'lsak, oralarida ming yildan ko'p muddat bor. Keyin Ibn Javziy bu nomuvofiqlikka shunday javob bergan: «Ka'bani ilk bor qurgan zot Ibrohim alayhissalom emas. Baytul Maqdisni ilk bor qurgan zot Sulaymon alayhissalom ham emas.
Bizga rivoyatlarda etib kelishicha, Ka'bani ilk bor Odam alayhissalom barpo qilganlar. Keyin u zotning avlodlari er yuzida tarqab ketishgan. Ularning biri Baytul Maqdisni qurgan bo'lishi mumkin. Keyin esa, Qur'onda aytilganidek, Ibrohim alayhissalom Ka'bani qurganlar». («Fathul Boriy», 6-jild, 407-bet).
Qurtubiy shunday degan: «Bu hadis Ibrohim va Sulaymon alayhimassalom birinchi bo'lib ikki masjidning poydevoriga asos solganiga dalolat qilmaydi, ularning ishlari boshqalar qurgan masjidni yangilash bo'lgan».
Aksar mufassirlar «Ibrohim alayhissalom Masjidul Aqsoni risolati va da'vatiga iymon keltirgan farzandlari va zurriyotlaridan iborat bo'lgan musulmon ummatiga masjid bo'lishi uchun uning binosini yangilagan», deyishadi.
Masjidul Aqsoga imom bo'lish Ibrohim alayhissalomning solih zurriyotlari qo'lida davom etib kelgan.
Ibn Kasir shunday degan: «Ya'qub ibn Ishoq alayhimassalomning davrida Masjidul Aqsoning Ibrohim alayhissalom qurib ketgan binosi eskirib ketganidan keyin qayta qurilgan». («Bidoya van-Nihoya», 1-jild, 184-bet).
Shihobiddin Maqdisiy shunday degan: «Bu ish binoni yangilash bo'lgan». («Musiyrul g'arom», 134-bet).
Musulmonlardagi ishonchli, sobit shar'iy dalillarga ko'ra, Masjidul Aqsoni Sulaymon alayhissalom qurganlar. Lekin u zot poydevorga asos solmaganlar, balki masjidning binosini ibodat qilish uchun tayyorlab, kengaytirib, yangilaganlar.
Nasoiy, Ibn Moja va boshqalar Abdulloh ibn Amr ibn Osdan qilgan rivoyatda Nabiy sollallohu alayhi vasallam shunday deganlar: «Sulaymon ibn Dovud Baytul Maqdisni qurib bo'lgach, Allohdan uchta narsa so'raganlar: U Zotning hukmiga to'g'ri keladigan hukmni, o'zidan keyin hech kimga berilmaydigan saltanatni, bu masjidga faqat namoz o'qish uchungina kelgan har bir odamni gunohlaridan xuddi onasidan tug'ilgandek (poklab) chiqarishini. Menga ikkitasi berildi. Uchinchisi ham berilishini umid qilaman».
Imom Navaviy «Sahih Muslim»ning sharhida shunday degan: «Bu ikki masjidning poydevoriga asos solgan zot Odam alayhissalom ekani vorid bo'lgan. Shu bilan birga Ibrohim Masjidul Haromni, Sulaymon Baytul Maqdisni qurgani, orada qirq yil o'tgani haqidagi biroz ixtiloflar bor. Demak, bu ikki zot binoni faqat yangilagan, xolos degan xulosa kelib chiqadi».
Qurtubiy «Jome' li ahkamil Qur'an»da shunday degan: «U Zotning «Esla, vaqtiki, Ibrohim bilan Ismoil Baytning poydevorlarini ko'tarayotib…» degan oyati hamda Nasoiy rivoyat qilgan hadis Ibrohim va Sulaymon alayhimassalomning poydevorga asos solganiga emas, balki boshqalar asos solgan binoni yangilaganiga dalolat qiladi».
Imom Bag'aviy o'z tafsirida shunday degan: «Baytul Maqdis Buxtanassir g'azot qilgunicha Sulaymon qurib ketgan shaklda bo'lgan. U shaharni xarobaga aylantirib, masjidni buzib, shifti va devorlaridagi tilla, kumush, dur, yoqut va boshqa javharlarni olib, Iroq eridagi o'z mamlakatiga tashib ketgan, deyishadi».
Ko'rinib turibdiki, Sulaymon Baytul Maqdisda qilgan ishi Haykalning poydevoriga asos solish bo'lmagan, balki muborak Masjidul Aqsoni yangilash bo'lgan. Huddi Ibrohim alayhissalom Masjidul Haromni yangilagani kabi. Masjidul Aqso Sulaymon, Muso, Ya'qub va Ibrohim alayhimussalomlardan oldin ham bo'lgan.
Masjidul Aqso: «Haqiqat va tarix» kitobidan
Muhammad Ali Muhammad Yusuf tarjimasi.
Bilasizmi? Silikat moddasiga boy bo‘lgan tuproqqa dafn qilingan insonning skeleti vaqt o‘tishi bilan tosh va xarsangga aylanadi.
Agar u pirit (temir sulfidi) moddasiga boy mintaqaga dafn qilinsa, unday jasad temir haykalga aylanib qolishi mumkin!
Bu ilmiy haqiqat yaqinda aniqlangan bo‘lsa-da, Qur’onda bu haqida 1445 yil oldin hayratlanarli tarzda juda aniqlik bilan bayon etilgan. Qur’onda bunday deyilgan:
وَقَالُوا أَإِذَا كُنَّا عِظَامًا وَرُفَاتًا أَإِنَّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقًا جَدِيدًا
"Ular: “Biz suyaklarga va chang- tuproqlarga aylanib ketganimizdan keyin ham, yangitdan tiriltirilamizmi?” dedilar. “Sen ularga, toshga yoki temirga aylaninglar”, deb ayt"
(Isro surasi, 50-oyat).
Bu oyat yaqin yillarda kashf etilgan — suyaklari toshga aylangan yoki temir haykalga aylangan qazilmalarga ochiq va ravshan ishora qilmoqda. Go‘yoki Qur’onda xabar berilgan ushbu dalillar olimlar kashf qilishlarini uzoq asrlardan beri kutib yotgandek.
Shunday ekan, aqlli inson bunday ochiq-oydin va ravshan mo‘jizani qanday inkor qila oladi? Qur’onning bu mo‘jizasi kunduzdagi quyoshdek ravshan emasmi?
Homidjon domla ISHMATBЕKOV