Sayt test holatida ishlamoqda!
07 Yanvar, 2025   |   7 Rajab, 1446
search icon
Avvalgi sayt
ЎЗ РУ EN AR

Toshkent shahri
Tong
06:24
Quyosh
07:49
Peshin
12:34
Asr
15:29
Shom
17:13
Xufton
18:32
Bismillah
07 Yanvar, 2025, 7 Rajab, 1446
Avvalgi sayt
#search
 YouTube

E'tiqod durdonalari: TILI VA QALBIGA HAQ JORIY BO'LGAN INSON (Umar roziyallohu anhu)

20.05.2021   3887   11 min.
E'tiqod durdonalari: TILI VA QALBIGA HAQ JORIY BO'LGAN INSON (Umar roziyallohu anhu)

 

TILI VA QALBIGA HAQ JORIY BO'LGAN INSON

36- وَلِلْفَارُوقِ رُجْحَانٌ وَفَضْلٌ     عَلَى عُثْمَانَ ذِي النُّورَينِ عَالِى

 

Ma'nolar tarjimasi:

Faruq (roziyallohu anhu) oliy Usmon zinnuroyn (roziyallohu anhu)dan ortiq va afzal bo'lgan.

 

Nazmiy bayoni:

Faruqning ustunlik, ortiqligi bor

Bo'lsa ham Zinnuroyn, oliy fidokor.

 

Lug'atlar izohi:

لِ – “shibhi mulk” (mulk ko'rinishidagi) ma'nosida kelgan jor harfi.

الْفَارُوقِ – jor majrur mubtadosidan oldin keltirilgan xabar.

رُجْحَانٌ – xabaridan keyin keltirilgan mubtado.

فَضْلٌ  – ma'tuf.

عَلَى – “isti'lo” (ustun bo'lish) ma'nosidagi jor harfi.

عُثْمَانَ – jor majrur  رُجْحَانٌva فَضْلٌ ga mutaalliq.  

النُّورَينِ ذِي – majrur ismga sifat bo'lgani uchun ي harfi bilan e'roblanib turibdi.

عَالِى – sifatning sifati.  

 

Matn sharhi:

Abu Bakr roziyalohu anhudan so'ng valiylarning ulug'i Umar roziyallohu anhu hisoblanadi. Umar roziyallohu anhuning nasabi quyidagicha bo'lgan: Umar ibn Hattob ibn Nufayl ibn Abduluzzo ibn Riyoh ibn Abdulloh ibn Qurut ibn Rizoh ibn Adiy ibn Ka'b ibn Lu'ay. Kunyasi Abu Hafs bo'lgan. Umar roziyallohu anhu nubuvvatning oltinchi yilida Islomni qabul qilgan. Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga o'ttiz to'qqizta erkak va bitta ayol kishi Islomga kirgan edilar. So'ngra Umar Islomga kirdi va ular qirqta bo'ldilar. Shunda Jabroil alayhissalom ushbu oyatni olib tushdi:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ حَسۡبُكَ ٱللَّهُ وَمَنِ ٱتَّبَعَكَ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ٦٤﴾

“Ey Payg'ambar! Sizga va Sizga ergashgan mo'minlarga Alloh kifoyadir”[1].  

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Alloh taolo haqni Umarning tili va qalbiga joriy qilgan, u Faruqdir, Alloh taolo uning vositasida haq bilan botil orasini ajratdi”, – deganlar. Abu Umar Zakvondan rivoyat qilinadi: “Oishaga Umarni kim Faruq deb nomlagan”, – dedim. U: “Nabiy alayhissalom nomlaganlar”, – dedi”.

 

Umar roziyallohu anhu asos solgan ishlar

Umar roziyallohu anhu ko'plab ulug' ishlarga asos solgan:

– Birinchi bo'lib hijratning o'n oltinchi yili rabiul avval oyida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Makkadan Madinaga hijrat qilgan yillaridan boshlanadigan hijriy yil hisobiga asos solgan;

– Birinchi bo'lib Qur'oni karimni sahifalarga jamlashga yo'l boshlagan;

– Birinchi bo'lib taroveh namozining jamoat bo'lib o'qilishini yo'lga qo'ygan;

– Birinchi bo'lib Kufa, Basra, Shom, Misr va Musil kabi shaharlarning barpo etilishiga asos solgan;

– Birinchi bo'lib shaharlarda odamlarning ishlarini ajrim qilish uchun qozilarni tayin qilgan;

– Birinchi bo'lib devon, ya'ni ro'yxat qilish ishlarini yo'lga qo'ygan;

– Birinchi bo'lib Misrdan kemalarda oziq-ovqat mahsulotlarini keltirishni yo'lga qo'ygan. 

 

Umar roziyallohu anhuning oilalari

  1. Zaynab binti Maz'un. Bu ayolidan Abdulloh, Abdurrahmon (kattasi)[2], Hafsa roziyallohu anholar tug'ilgan.
  2. Ummu Kulsum binti Ali ibn Abi Tolib roziyallohu anho. Bu ayoli Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning nevaralari, ya'ni Fotima roziyallohu anhoning qizlari bo'lgan. Ushbu ayollaridan Zayd (kattasi) va Ruqoyya ismli farzandlari tug'ilgan.
  3. Ummu Kulsum binti Jarval. Bu ayolidan Zayd (kichkinasi) va Ubaydulloh ismli farzandlari tug'ilgan. Umar roziyallohu anhu bilan Ummu Kulsum binti Jarvalning oralarini Islom ajratgan.
  4. Jamila binti Sobit. Bu ayolining oldingi ismi Osiya bo'lgan. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uni Jamila deb o'zgartirganlar. Bu ayollaridan Osim ismli farzandi tug'ilgan.
  5. Luhayya. Bu ayol “ummu valad”i bo'lgan. Bu ayoldan Abdurrahmon (o'rtanchasi) ismli farzandi tug'ilgan. Ushbu Abdurahmonning laqabi Abul Mujbir bo'lgan.
  6. Ummu valad cho'rilari. Bu ayolning ismini ba'zilar Fakiha bo'lgan deyishgan, lekin ba'zilar Fakiha boshqa cho'risi bo'lgan, deyishgan. Bu cho'risidan Abdurrahmon (kichigi) ismli farzandi tug'ilgan.
  7. Ummu Hakim binti Horis ibn Hishom. Bu ayolidan Fotima ismli qizi tug'ilgan.
  8. Fakiha. Bu ayol yamanlik bo'lib, Umar roziyallohu anhuning “ummu valad”i bo'lgan. Bu cho'ridan Zaynab ismli qizi tug'ilgan. Zaynab Umar roziyallohu anhuning eng kichik farzandi bo'lgan.
  9. Otika binti Zayd. Bu ayolidan Iyoz ismli farzandi tug'ilgan.

Albatta, ushbu ayollarning to'rttadan ko'pi bitta nikohda jamlanmagan. 

 

Umar roziyallohu anhuning fazllari

Abdulloh ibn Mas'ud roziyallohu anhu shunday degan: Umar ibn Hattob to'rtta ishda insonlardan afzal bo'ldi:

  1. Badr kuni asirlar to'g'risida aytgan fikri to'g'ri ekani Qur'on oyatlari bilan sobit bo'ldi:

﴿لَّوۡلَا كِتَٰبٞ مِّنَ ٱللَّهِ سَبَقَ لَمَسَّكُمۡ فِيمَآ أَخَذۡتُمۡ عَذَابٌ عَظِيمٞ٦٨﴾

“Agar Allohning (taqdirda xatoni kechirishi to'g'risidagi) bitigi bo'lmaganida, albatta, sizlarga olgan (tovon)laringiz uchun ulkan azob etgan bo'lur edi”[3].      

  1. Hijob to'g'risida aytgan gapi Qur'on oyatlari bilan tasdiqlangan. Umar roziyallohu anhu Nabiy sollallohu alayhi vasallamning ayollariga yopinchiqqa o'ranishlarini buyurgan edi. Shunda Zaynab roziyallohu anho: “Ey Hattobning o'g'li, bizning uyimizga vahiy tushib turgan bo'lsa-yu, sen bizga buyruq qilasanmi”, – dedi. Ko'p o'tmay quyidagi oyatlar nozil bo'ldi:

﴿ وَإِذَا سَأَلۡتُمُوهُنَّ مَتَٰعٗا فَسۡ‍َٔلُوهُنَّ مِن وَرَآءِ حِجَابٖۚ ﴾

“Qachonki, sizlar ulardan (payg'ambar ayollaridan) biror narsa so'rasangiz, parda ortidan so'rangiz!”[4]. 

  1. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam u haqida shunday duo qilganlar: “Ey Allohim, Islomni Umar bilan quvvatlagin”.
  2. Abu Bakr roziyallohu anhu to'g'risidagi fikri bilan. Bu zot Abu Bakr roziyallohu anhuga birinchi bo'lib bay'at qilib katta fitnaning oldini olgan edi”.

Umar roziyallohu anhuning xalifalikka saylanishi Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhuning yozma ravishdagi vasiyatiga binoan bo'lgan. Tarixda “Umari odil” deya nom qoldirgan bu zot milodiy 644 yilda namoz o'qib turgan paytida majusiy qul Abu Lu'lu'aning suiqasdi tufayli qattiq yaralangan va o'sha kuni kechqurun vafot etgan. Yoshi oltmish uchda bo'lgan. Vasiyatiga binoan Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam va Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhularning yonlariga dafn qilingan.

 

KYeYINGI MAVZULAR:

FARIShTALAR HAYo QILGAN INSON

 

[1] Anfol surasi, 64-oyat.

[2] Umar roziyallohu anhuning Abdurrahmon ismli uchta, Zayd ismli ikkita o'g'illari bo'lgan.

[3] Anfol surasi, 68-oyat.

[4] Ahzob surasi, 53-oyat.

Kutubxona
Boshqa maqolalar

Og‘ir judolik

4.01.2025   4475   6 min.
Og‘ir judolik

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Yosh Muhammad ulg‘ayib katta bo‘lganidan keyin yaqindagina onasi bilan shu tuyada kelishganini eslardi. Ummu Ayman uning ko‘zyoshlarini artib borardi. Go‘yo ortlaridan onasi kelib qoladigandek yosh Muhammad orqalariga o‘girilib qo‘yardi. Ummu Ayman uni bag‘riga olib, boshini silab-silab qo‘yganini sira-sira esdan chiqarmadi.
Ularni kutib olishga Abdulmuttalib chiqdi. Bo‘lgan voqeadan bexabar bobo oldiga yugurib kelgan nabirasining qayg‘uli yuzini ko‘rib hayratlandi. “Nima bo‘ldi, bolam, onang qani?” deb so‘radi. Go‘dak javob bermay yig‘layverdi. Abdulmuttalib taajjublanib turganida Ummu Ayman yo‘lda nima bo‘lganini aytib berdi. Qariya qattiq qayg‘uga tushdi.

Nur yuzli nabirasini bag‘riga bosib, ko‘zlariga termuldi. “Jonim bolam, endi ota-onang ham, bobong ham men bo‘laman. G‘am chekma, doimo sening yoningdaman”, deb ko‘nglini ko‘tardi.
Bobo bergan so‘ziga og‘ishmay amal qildi. U chindan ham bu nabirasini boshqalariga qaraganda boshqacha yaxshi ko‘rar, yonidan bir qadam jildirmas, hech kimga ishonmasdi. Har gal yuziga qaraganida goh o‘g‘li Abdullohni, goh kelini Ominani eslab, yig‘lab olardi. Odamlar haybati va salobatidan qo‘rqadigan Abdulmuttalibning uyiga faqatgina yosh Muhammad ijozatsiz kira olardi. Hali yosh bo‘lishiga qaramay, ba’zi narsalarda bobo undan maslahat so‘rar va gapiga quloq tutardi. Oldiga taom keltirishsa, nabirasi kelmaguncha ovqatga qo‘l cho‘zmasdi.

Kunlarning birida ajoyib voqea sodir bo‘ldi. Yog‘in kamligi sababli Makkada qurg‘oqchilik bo‘lib turardi. O‘sha yili ham shunday bo‘ldi. Hamma qattiq tashvishlandi, chorva mollari nobud bo‘lishidan xavotirga tushishdi. Chunki mollarga ozuqa qolmagandi. Odamlar Abdulmuttalibning uyiga kyolib: “Ka’baning Robbi bo‘lgan Allohga duo qilaylik, yomg‘ir yog‘dirsin. Biz bir necha kundan beri duo qilyapmiz, ammo ijobat bo‘lmayapti”, deyishdi.

Ertasi kuni butun qavm to‘planib tog‘ tomondagi tepalikka chiqdi. Kichkina Muhammad ham ular bilan chiqdi. Abdulmuttalib qo‘lini duoga ochdi: “Ey ushbu Ka’baning Egasi, Ibrohim alayhissalomning Rabbi bo‘lgan Alloh, bizga rahm et, ustimizga yomg‘ir yog‘dirgin”, dedi. Shu payt yonida turgan nabirasiga ko‘zi tushib aytdi: “Mana bu yetim nabiramning hurmatidan bizga yomg‘ir ato qilgin”. Bolaning ham qo‘lchalari duoga ochildi. Osmon musaffo, quyosh charaqlab turar, bir dona ham bulut ko‘rinmasdi. Ammo birdan uzoqdan bulut ko‘zga tashlandi. Abdulmuttalib hayratlanib samoga qaradi. Bulut bir zumda Makka ustiga yetib keldi. Chaqmoq chaqib, momaqaldiroqdan keyin yomg‘ir quya boshladi. Odamlar uylariga borguniga qadar butun ust-boshlari ho‘l bo‘lib ketdi.

Albatta bu voqeaning hikmatini hech kim bilmasdi. Faqatgina Abdulmuttalib berilgan bu ne’mat nur yuzli nabirasi sababli ekanini tushunib turardi.
Vaqt o‘tar, hamisha nabirasini yetaklab yuradigan Abdulmuttalib ham asta-sekin qarib, kuchdan qolib borardi. Bir kuni yosh Muhammad yana og‘ir sinovga duch keldi. Onasidan ayrilgach, bobosi Abdulmuttalibga qattiq o‘rganib qolgan edi. Endi shu mehribon bobodan ham ayrilish arafasida edi. Ota-onam ham, bobom ham siz deb suyangan tog‘idan judo bo‘lish oson emas. Albatta, bu sinovlarning barchasi Allohning irodasi ila sodir bo‘lardi.
Ajali yetganda har bir jonning vafot etishi aniq haqiqat. Alloh taolo hech bir bandasiga “Buning falon ishi bor ekan, tugatib olsin”, “Yetim bolasi bor ekan, katta bo‘lsin”, “Uzatiladigan qizi bor ekan, to‘yini ko‘rsin”, deb muhlat bermaydi.

Abdulmuttalibni ham ajal izlab keldi. Bir kuni bu dunyoni tark etishini yaxshi bilgan Abdulmuttalib nur yuzli nabirasidan ayrilishni istamasdi. Jon berish arafasida atrofiga olazarak boqib “Muhammadim qani?” deb so‘radi. Atrofdagilar sevimli nabirani oldiga olib kelishdi. Abdulmuttalib: “Kel, bolam, oldimda o‘tirsang, biroz yengil bo‘laman”, dedi. Bu nurli nabirasining qo‘llaridan o‘pib, hidlab, bag‘riga bosar ekan, chiroyli ko‘zlaridan oqayotgan yoshlarni ko‘rib sabri chidamadi.
Qariya hamma farzandlarini to‘plab: “Men vafot etsam, bu nabiramga kim g‘amxo‘rlik qiladi?” deb so‘radi. Hamma amakilari yosh Muhammadni o‘zi bilan birga olib ketishni istadi. Chunki bu bola qayorga borsa, o‘sha yerga fayzu baraka yog‘ilishini yaxshi bilishardi. Abdulmuttalib bu gal nabirasidan so‘radi: “O‘zing nima deysan? Qaysi amaking bilan qolishni xohlaysan?” Go‘dak indamay o‘rnidan turib, halqa bo‘lib o‘tirgan amakilari orasidan Abu Tolibning quchog‘iga bordi. Shu tariqa qaror qabul qilindi. Demak, yosh Muhammad Abu Tolibni tanladi.

Abu Tolib otasi Abdulmuttalib kabi yosh Muhammadni ham, inisi Abdullohni ham juda yaxshi kurardi. Joni uzilayotgan Abdulmuttalib suyukli nabirasining sevikli o‘g‘li Abu Tolib bilan qolayotganidan ko‘ngli to‘ldi. Oxirgi nafasida ham yosh nurli nabirasi yuziga termilib turarkan, Abu Tolibga uni omonat topshirganini, aslo ozor bermaslik va mehrini ayamasligini vasiyat qilib olamdan o‘tdi.
Abdulmuttalibning vafoti butun Quraysh qabilasi, ayniqsa, hoshimiylar xonadoni uchun og‘ir judolik bo‘ldi. Salobatli, aql-farosatli va o‘z qavmi uchun jonini fido etishdan ham qaytmaydigan insondan ayrildilar. Abdulmuttalibning dafn marosimida butun qabila ishtirok etdi. Ular tobutni ko‘tarib ketishar ekan, yosh Muhammadning ko‘zlaridan tinmay yosh oqardi. Bu sinovlarning barchasi Alloh taolo tomonidan yosh Muhammadni payg‘ambarlikka tayyorlash uchun edi. Hammasi ummat, din, siz va biz uchun edi.

“Tasadduq, yo Rasululloh” kitobidan