TILI VA QALBIGA HAQ JORIY BO'LGAN INSON
36- وَلِلْفَارُوقِ رُجْحَانٌ وَفَضْلٌ عَلَى عُثْمَانَ ذِي النُّورَينِ عَالِى
Ma'nolar tarjimasi:
Faruq (roziyallohu anhu) oliy Usmon zinnuroyn (roziyallohu anhu)dan ortiq va afzal bo'lgan.
Nazmiy bayoni:
Faruqning ustunlik, ortiqligi bor
Bo'lsa ham Zinnuroyn, oliy fidokor.
Lug'atlar izohi:
لِ – “shibhi mulk” (mulk ko'rinishidagi) ma'nosida kelgan jor harfi.
الْفَارُوقِ – jor majrur mubtadosidan oldin keltirilgan xabar.
رُجْحَانٌ – xabaridan keyin keltirilgan mubtado.
فَضْلٌ – ma'tuf.
عَلَى – “isti'lo” (ustun bo'lish) ma'nosidagi jor harfi.
عُثْمَانَ – jor majrur رُجْحَانٌva فَضْلٌ ga mutaalliq.
النُّورَينِ ذِي – majrur ismga sifat bo'lgani uchun ي harfi bilan e'roblanib turibdi.
عَالِى – sifatning sifati.
Matn sharhi:
Abu Bakr roziyalohu anhudan so'ng valiylarning ulug'i Umar roziyallohu anhu hisoblanadi. Umar roziyallohu anhuning nasabi quyidagicha bo'lgan: Umar ibn Hattob ibn Nufayl ibn Abduluzzo ibn Riyoh ibn Abdulloh ibn Qurut ibn Rizoh ibn Adiy ibn Ka'b ibn Lu'ay. Kunyasi Abu Hafs bo'lgan. Umar roziyallohu anhu nubuvvatning oltinchi yilida Islomni qabul qilgan. Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga o'ttiz to'qqizta erkak va bitta ayol kishi Islomga kirgan edilar. So'ngra Umar Islomga kirdi va ular qirqta bo'ldilar. Shunda Jabroil alayhissalom ushbu oyatni olib tushdi:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ حَسۡبُكَ ٱللَّهُ وَمَنِ ٱتَّبَعَكَ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ٦٤﴾
“Ey Payg'ambar! Sizga va Sizga ergashgan mo'minlarga Alloh kifoyadir”[1].
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Alloh taolo haqni Umarning tili va qalbiga joriy qilgan, u Faruqdir, Alloh taolo uning vositasida haq bilan botil orasini ajratdi”, – deganlar. Abu Umar Zakvondan rivoyat qilinadi: “Oishaga Umarni kim Faruq deb nomlagan”, – dedim. U: “Nabiy alayhissalom nomlaganlar”, – dedi”.
Umar roziyallohu anhu asos solgan ishlar
Umar roziyallohu anhu ko'plab ulug' ishlarga asos solgan:
– Birinchi bo'lib hijratning o'n oltinchi yili rabiul avval oyida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Makkadan Madinaga hijrat qilgan yillaridan boshlanadigan hijriy yil hisobiga asos solgan;
– Birinchi bo'lib Qur'oni karimni sahifalarga jamlashga yo'l boshlagan;
– Birinchi bo'lib taroveh namozining jamoat bo'lib o'qilishini yo'lga qo'ygan;
– Birinchi bo'lib Kufa, Basra, Shom, Misr va Musil kabi shaharlarning barpo etilishiga asos solgan;
– Birinchi bo'lib shaharlarda odamlarning ishlarini ajrim qilish uchun qozilarni tayin qilgan;
– Birinchi bo'lib devon, ya'ni ro'yxat qilish ishlarini yo'lga qo'ygan;
– Birinchi bo'lib Misrdan kemalarda oziq-ovqat mahsulotlarini keltirishni yo'lga qo'ygan.
Umar roziyallohu anhuning oilalari
Albatta, ushbu ayollarning to'rttadan ko'pi bitta nikohda jamlanmagan.
Umar roziyallohu anhuning fazllari
Abdulloh ibn Mas'ud roziyallohu anhu shunday degan: Umar ibn Hattob to'rtta ishda insonlardan afzal bo'ldi:
﴿لَّوۡلَا كِتَٰبٞ مِّنَ ٱللَّهِ سَبَقَ لَمَسَّكُمۡ فِيمَآ أَخَذۡتُمۡ عَذَابٌ عَظِيمٞ٦٨﴾
“Agar Allohning (taqdirda xatoni kechirishi to'g'risidagi) bitigi bo'lmaganida, albatta, sizlarga olgan (tovon)laringiz uchun ulkan azob etgan bo'lur edi”[3].
﴿ وَإِذَا سَأَلۡتُمُوهُنَّ مَتَٰعٗا فَسَۡٔلُوهُنَّ مِن وَرَآءِ حِجَابٖۚ ﴾
“Qachonki, sizlar ulardan (payg'ambar ayollaridan) biror narsa so'rasangiz, parda ortidan so'rangiz!”[4].
Umar roziyallohu anhuning xalifalikka saylanishi Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhuning yozma ravishdagi vasiyatiga binoan bo'lgan. Tarixda “Umari odil” deya nom qoldirgan bu zot milodiy 644 yilda namoz o'qib turgan paytida majusiy qul Abu Lu'lu'aning suiqasdi tufayli qattiq yaralangan va o'sha kuni kechqurun vafot etgan. Yoshi oltmish uchda bo'lgan. Vasiyatiga binoan Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam va Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhularning yonlariga dafn qilingan.
KYeYINGI MAVZULAR:
FARIShTALAR HAYo QILGAN INSON
[1] Anfol surasi, 64-oyat.
[2] Umar roziyallohu anhuning Abdurrahmon ismli uchta, Zayd ismli ikkita o'g'illari bo'lgan.
[3] Anfol surasi, 68-oyat.
[4] Ahzob surasi, 53-oyat.
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Rivoyat qilinishicha, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Abu Qatoda roziyallohu anhuning haqqiga bunday duo qilganlar: “Allohim, uning yuzini yanada go‘zal qilgin, sochlari va tanasini quvvatli qilgin”. Qatoda roziyallohu anhu 75 yoshida vafot etganida go‘yo o‘n besh yoshli yigitga o‘xshardi.
Shifo oyatlariga quyidagilar kiradi:
وَيَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنِينَ
“(Alloh) mo‘minlar qavmi qalblariga shifo beradi” (Tavba surasi, 14-oyat).
يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ
“Ey, odamlar! Sizlarga Robbingizdan va’z (nasihat), dillardagi narsa (shirk va boshqa illatlar)ga shifo va mo‘minlarga hidoyat va rahmat keldi” (Yunus surasi, 57-oyat).
يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآَيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ
“Ularning (asalarilarning) qorinlaridan odamlar uchun shifo bo‘lgan turli rangdagi sharbat (asal) chiqur. Albatta, bunda fikr yuritadigan qavm uchun alomat bordir” (Nahl surasi, 69-oyat).
وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآَنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ
“(Biz) Qur’ondan mo‘minlar uchun shifo va rahmat bo‘lgan (oyat)larni nozil qilurmiz” (Isro surasi, 82-oyat).
وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ
“Kasal bo‘lganimda, Uning O‘zi menga shifo berur” (Shuaro surasi, 80-oyat).
قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آَمَنُوا هُدًى وَشِفَاءٌ
Ayting: “(Ushbu Qur’on) iymon keltirgan zotlar uchun hidoyat va (dildagi ma’naviy illat uchun) shifodir” (Fussilat surasi, 44-oyat).
Davron NURMUHAMMAD