Er va xotin quyidagilardan ogoh bo'lishi lozim
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- « إِنَّ مِنْ أَشَرِّ النَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ مَنْزِلَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ الرَّجُلَ يُفْضِى إِلَى امْرَأَتِهِ وَتُفْضِى إِلَيْهِ ثُمَّ يَنْشُرُ سِرَّهَا ». (رواه مسلم وأبو داود)
Imom Muslim va Abu Dovud rivoyat qiladi: Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Qiyomat kuni (Alloh huzurida) makoni eng yomon kishi shuki, u xotiniga teginadi (qo'shilishga ishora) va ayoli unga teginadi, so'ng sirni fosh qiladi (tarqatadi)”, dedilar.
Imom Ahmad va Abu Dovud rivoyat qiladi: Abu Hurayra (roziyallohu anhu) aytdi: «Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) biz bilan namoz o'qidilar. Tugatgach: “Sizlardan bir kishi eshikni berkitib, parda osib, ahli bilan yaqinlik qiladi. So'ng “Men ahlim bilan shunday qildim, ahlimni bunday qildim”, deydimi?” deb so'radilar. Kishilar jim qoldi. So'ng ayollarga yuzlanib: “Sizlardan gapirib beradigan bormi?” dedilar. Shunda bir qiz Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) uni ko'rishi va eshitishi uchun bir tizzalab o'tirdi va boshini ko'tarib: “Ha, Allohga qasam, mana shu erkaklar va ushbu ayollar ham so'zlab berishadi”, dedi. Shunda Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): “Bundaylarning o'xshashini bilasizmi? Ular shayton er va shayton xotinga o'xshash. Ularning biri sohibini ko'chada uchratadi va hojatini chiqaradi, insonlar esa ularni tomosha qiladi”, dedilar».
عن ابن عباس قال : قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : « لا ينظر الله إلى رجل أتى امرأة في دبرها ». (رواه النسائي وابن حبان)
Imom Nasoiy va Ibn Hibbon rivoyat qiladi: Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Hotinining orqa tomoniga yaqinlik qiluvchiga Alloh rahmat nazari bilan boqmaydi”, dedilar.
Boshqa bir hadisda esa bunday deyiladi:
عن عقبة بن عامر الجهني قال : قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : «لعن الله الذين يأتون النساء في محاشهن ». (رواه الطبراني)
Tabaroniy rivoyat qiladi: Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Ayolining orqa tomoniga keluvchi kishi la'natlangandir”, dedilar.
Yana bir hadisda Payg'ambarimiz (alayhissalom) bunday noshar'iy ishning oqibatini quyidagicha bayon etganlar:
عن أبي هريرة عن النبي صلى الله عليه و سلم قال : من أتى حائضا أو امرأة في دبرها أو كاهنا فقد كفر بما أنزل على محمد صلى الله عليه و سلم. (رواه الترمذي)
Termiziy rivoyat qiladi: Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Kim hayz ko'rgan xotiniga yoki xotinining orqa tomoniga kelsa yoki folbin so'zini tasdiqlasa, Muhammadga (alayhissalom) nozil bo'lgan narsaga kufr keltiribdi”, dedilar.
Batahqiq, Alloh taolo insoniyatni xushsurat shaklda yaratdi, unga go'zal odobni buyurdi. Jumladan, muqaddas dinimiz ta'limotlarida o'z jufti haloliga muomalasi ham boshqa mavjudotlardan farqli bo'lishi uchun qonun-qoidalar bayon qilindi. Ammo ayrim kimsalar bor, surati inson, biroq bu borada qilayotgan ishlari hayvonlarni ojiz qoldiradi.
فَٱعۡتَزِلُواْ ٱلنِّسَآءَ فِي ٱلۡمَحِيضِ
«...Bas, hayz paytida xotinlaringizdan chetlaningiz...» (Baqara, 222).
Yuqorida hayz haqidagi hadis bayon qilindi. Tibbiyot mutaxassislari aniqlashicha, hayz va nifos paytida yaqinlik qilish ko'p kasalliklar kelib chiqishiga sabab bo'ladi. Quyida ana shu kasalliklar haqida qisqa bayon qilamiz:
Demak, hayz paytida yaqinlik qilish turli dardlar paydo qilib, erkak va ayolni bepushtlikka mubtalo qilishi mumkin. Bundanda katta zarar bormi? Shuning uchun tabiblar bu paytda qo'shilishdan qat'iy qaytaradi.
Alloh taolo ogoh etgan:
وَيَسَۡٔلُونَكَ عَنِ ٱلۡمَحِيضِۖ قُلۡ هُوَ أَذٗى فَٱعۡتَزِلُواْ ٱلنِّسَآءَ فِي ٱلۡمَحِيضِ
«Sizdan hayz haqida so'ramoqdalar. Ayting: “U (er va xotin uchun) aziyatdir. Bas, hayz paytida xotinlaringizdan chetlaningiz...» (Baqara, 222).
Kim bunday ishga mubtalo bo'lgan bo'lsa, u gunohiga samimiy tavba qilishi va Allohga istig'for aytib, qilgan ishiga pushaymon bo'lishi lozim.
Tabiblar va ahli ilmlar nasihati:
Abu Dovud va Imom Nasoiy rivoyat qiladi, “Juma kuni kim yuvinishga majbur bo'lsa (xotini bilan qo'shilganidan so'ng), yuvinsa, so'ng namozga erta borsa va imomga yaqin o'tirsa, unga quloq solib, lag'v qilmasa, uning har bir bosgan qadamiga kechasi qoim, kunduzi ro'za tutgan bir yillik amal savobi beriladi”.
عن أَبي هريرة - رضي الله عنه - ، قَالَ : قَالَ رَسُول الله - صلى الله عليه وسلم - : (( إِذَا دَعَا الرَّجُلُ امرَأتَهُ إِلَى فرَاشِهِ فَلَمْ تَأتِهِ ، فَبَاتَ غَضْبَانَ عَلَيْهَا ، لَعَنَتْهَا المَلائِكَةُ حَتَّى تُصْبحَ )) مُتَّفَقٌ عَلَيهِ.
Imom Buxoriy va Imom Muslim rivoyat qiladi: Nabiy (sollallohu alayhi vasallam) “Er xotinini yotoqqa chaqirsa, u kelmasa, eri undan g'azablanib uxlasa, farishtalar uni tong otguncha la'natlaydi”, dedilar.
وفي رواية: حتى يرضى عنها
Boshqa rivoyatda: “Hatto eri undan rozi bo'lgunicha”, deyilgan.
Boshqa hadisda ayol eri ruxsatisiz nafl ro'za tutishidan qaytarilgan:
عن أَبي هريرة - رضي الله عنه - أيضاً : أنَّ رَسُول الله - صلى الله عليه وسلم - ، قَالَ : (( لاَ يَحِلُّ لامْرَأةٍ أنْ تَصُومَ وزَوْجُهَا شَاهدٌ إلاَّ بإذْنِهِ)). (رواه البخاري)
Imom Buxoriy rivoyat qiladi: Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Eri izn bermasdan ayolning (nafl) ro'za tutishi halol bo'lmaydi” , dedilar.
Nafsni saqlash
Molu davlat dunyo hayoti uchun muhim ekanini hech kim inkor qilmaydi. Chunki moddiy jihatdan imkoniyati keng inson muammolarni oson hal etadi.
Alloh fazli bilan davlatmand bo'lganlar uylanish yoshiga etib, biroq mablag' topa olmay yurgan yoshlarga yordam ko'rsatsa, ulkan ajru savobga ega bo'ladi. Shunday xayrli ishlarni amalga oshirsa, molu dunyoni ustun hisoblovchi emas, aksincha, boyligining barakasi ziyoda bo'ladigan saxovatli va muruvvatli kishi hisoblanadi. Qadimdan qayerda insoniyat yashar ekan, boylar, o'rtahollar va kambag'allar doim bor bo'lgan. Shu bois dinimiz boylar zimmasiga etimlar, bevalar va kam ta'minlangan oilalarning haqlarini yukladi. Ular o'zlarining zakotlari, ushrlari va sadaqa-ehsonlari bilan bunday insonlarga yordam berishi vojib. Ammo boylarning saxovat yo'llari berkilib qolsa, qanday yo'l tutish lozim? Buning eng go'zal yo'li Qur'oni karim chorloviga javob berish. Bu chin mo'min kishi iqtisodi tang bo'lganida, nafsini isloh qilishi va saqlashi uchun qo'llanadigan halol yo'ldir.
Ulug' Rabbimiz marhamat qiladi:
وَلۡيَسۡتَعۡفِفِ ٱلَّذِينَ لَا يَجِدُونَ نِكَاحًا حَتَّىٰ يُغۡنِيَهُمُ ٱللَّهُ مِن فَضۡلِهِۦۗ
«Nikoh (uchun lozim mablag') topa olmaydigan kishilar to Alloh ularni o'z fazli bilan boyitguncha o'zlarini (haromdan, zinokorlikdan) pok tutsinlar...» (Nur, 33).
Imoni komil musulmonlar shunday yo'l tutadilar. Bu kishining xulqini ziynat va ko'rk ila tovlantiruvchi shunday bir nurli yo'l, islomiy axloqlarning asli bo'lgan sabrga o'rgatuvchi, bir oz mashaqqatli bo'lsada, ammo mo'minlar uchun taqvoni kuchaytiruvchi, bir so'z bilan aytsak, Parvardigor rizoligiga eltuvchi ajru savob yo'lidir.
Alloma Ali Tantoviy nasihatlari
Yoshlarga go'zal odoblardan juda ko'p misollar keltirgan ulamo Ali Tantoviyning hikmatli so'zlarini quyida keltiramiz. Qalbga fayz va orom beruvchi bu so'zlar har bir mo'min kishini befarq qoldirmaydi, chuqur o'yga toldiradi, hidoyaga chorlaydi, dillarga surur va qanoat baxsh etadi.
Ulamo Ali Tantoviy hazratlari “Ey o'g'lim” deb nomlangan risolalarida bunday deydi:
“Ey o'g'lim, menga nima uchun ikkilanib va uyalib yozasan? Ey o'g'lim, tinchlan, sen shikoyat qilayotgan dard yolg'iz senda emas, u barcha yigitlar dardi. O'n etti yoshingda bu dard seni uyqusizlikka olib kelgan bo'lsa, boshqalarni ham bedorlikka olib borgan, ularning ham uyqu-oromini yo'q qilgan. U ko'p o'quvchini darsdan, ishchini mehnatdan, tojirni savdodan qaytargan.
Bunday yigit nima qiladi? U shahvat qiynog'i, tana azobi va qoni qaynaganida qanday yo'l tutadi? Bu juda qiyin, albatta! Allohning yo'li unga uylan, deydi. Boshqa fikrlar esa uni chalg'itib, uch yo'ldan birini tanla, qolgani bekor, deydi.
Sen to'rtinchisi haqida fikr qilishni o'zingga lozim tut. Faqat shu to'rtinchisi yaxshi. U ham bo'lsa “uylanish”dir.
Yuqorida aytilgan uch xato yo'l quyidagilar:
Bu qabih yo'lga imkon berayotgan mol-dunyodir. Ma'lum muddat o'tib, “rohat” berayotgan tana bo'ysunadimi? Ana o'shanda sog'liq kuchi shahvat talabini ko'tara oladimi?
Qancha-qanchalar ajoyib quvvatli, kuchli kishilar kurashda, tosh otishda va yugurishda g'olib edi. Ular shahvatiga ergashib o'ta nimjon, bo'sh, kambag'al, bechora bo'lib qolishdi.
Allohning ajib hikmatiga ergashganlar fazilatli amal evaziga sog'lom va quvvatli bo'lib ajrga ega bo'ladi. Razolat va gumrohlik yo'lini tutgan esa tanazzul va kasallik azobiga loyiq bo'ladi.
Ko'pincha o'ttiz yoshdan o'tmagan o'z nafsiga jabr qilganidan go'yo oltmishga kirgandek ko'rinadi. Ko'pgina keksalar iffatliligidan xuddi o'ttiz yoshli yigitdek ko'rinadi. Shunday hikmat bor: “Kim yoshligini saqlasa, unga keksaligi saqlanur”.
Bu dardning davosi nima? Buning davosi Allohning yo'lini tutish. Albatta, Alloh nimani harom qilgan bo'lsa, uning o'rniga boshqasini halol qilgan. Riboni harom qildi va savdoni halol qildi. Zinoni harom qildi va uylanishni halol qildi. Bas, davo – uylanish. Agar uylanishga qurbi etmasa, o'zini pok tutishdir.
Bir misol. Olov ustida qaynab turgan choynakni ko'rganmisiz? Agar siz uni mahkam berkitsangiz va olov yoqsangiz to'silgan bug' uni yorib chiqadi. Agar uni teshsangiz suvi oqib ketadi va choynak kuyadi. Agar unga paravoz richagiga o'xshash richak qo'ysangiz-chi, sizga motorni aylantiradi va poyezdni yurgazadi!
Shahvat girdobidan qutulish choralari:
Birinchi, shahvatdan nafsini tiygan kishi uning tuban oqibati haqida fikr qila boshlaydi va unga qarshi qattiq kurashadi.
Ikkinchi, zalolat yo'liga ergashgan kishi o'zining holati harom lazzat o'chog'iga tinmasdan tortayotganini payqaydi va buning oldini oladi.
Uchinchi, oldin yo'l qo'ygan xatolaridan batamom tiyilgan kishi ulardan o'zini uzoqda saqlaydi.
Ruhiy, aqliy va qalbiy jiddu jahd ila nafsdan bunday g'amni uloqtirish lozim. Ana shunda to'planib qolgan shaytoniy quvvat tamom bo'ladi va g'aflat bosib, qamalib qolgan nur yana zohir bo'ladi. Bu esa Allohga iltijo qilish, ibodatda qoim bo'lish, tavbada bardavom bo'lish va ixlos bilan bo'ladi. Shuning barobarida tasavvurda paydo bo'ladigan manzaralardan forig' bo'lish va shahvat o'yg'otuvchi narsalardan butunlay voz kechish shart. Albatta, sport bilan muntazam shug'ullanish ham bunday yomon odatlarni esdan chiqarishga katta yordam beradi.
Ey o'g'lim, inson o'zini yaxshi ko'radi. Biron kishini o'zidan afzal ko'rmaydi. U oyna oldida turib, elkasi doirasimon bo'lganini va tanasi qattiq, qo'li baquvvat bo'lganini ko'rsa, bu unga har qanday ayol zotidan sevimli bo'ladi. Haqiqiy imonli, mard yigit esa, qandaydir bir hayosizni deb, bunday ko'rkam viqorni yo'qotishga, quvvatini boy berishga, mushaklari kuchsiz va qomati dol bo'lishiga zinhor rozi bo'lmaydi.
Eng ma'qul yo'l – uylanish yo'lini tanlaydi. Bu mukammal davodir. Agar bunga qodir bo'lmasa, ro'za tutgani yaxshi.
Hullas, to'g'ri yo'l tutsang, ey o'g'lim, uylanish lozim. Agar uylanishga qodir bo'lmasang, Allohga taqvo qilish, ibodat va bilimga sho'ng'ish, barcha fanlar va sport bilan shug'ullanishni mahkam tutish lozim. Chunki bu ishlar nafsni jilovlashda juda yaxshi choradir.
Ey yigit-qizlar, bu usullar jinsiy muammolarni echishdagi halol yo'llar. Sizlarga buzuqlikni ziynatlab ko'rsatayotganlarni eshitishdan saqlaning. Ular axloqsizlikni go'zal qilib aytadi. Bu mushkullarni engish go'daklik yoki yoshlik vaqtidan boshlab, ichki tuyg'u va tarbiyani yaxshilash bilan bo'ladi.
G'alamis kimsalar o'zlarining qabih maqsadlarini amalga oshirishga urinadi. Yigit-qizlarni sog'lom jamiyatdan buzuq maydonga va axloqsizlik ko'lamiga tortadi. Nima uchun, bilasizmi?! Ma'rifatli yoshlarni urush bilan emas, balki ushbu yaltiroq usul bilan to'g'ri yo'ldan burib, ularning boshini egish va buzuqlikni joriy qilish fitnachi kimsalarning qing'ir maqsadidir.
Bunday yolg'on, aldamchi chaqiriqlardan sabr qilish va qalblarni Allohga bog'lash yo'li bilan saqlaning. Alloh taoloning bu ulug' amriga quloq tuting:
وَلَا تَتَّبِعُوٓاْ أَهۡوَآءَ قَوۡمٖ قَدۡ ضَلُّواْ مِن قَبۡلُ وَأَضَلُّواْ كَثِيرٗا وَضَلُّواْ عَن سَوَآءِ ٱلسَّبِيلِ٧٧
«...Oldindan adashgan va ko'plarni adashtirgan hamda to'g'ri yo'ldan chalg'iganlarning havoyi nafslariga ergashmangiz!» (Moida, 77).
Farzandga jinsiy tarbiyani ochiq bayon qilish
Ko'p ota-ona va murabbiylar tez-tez ushbu savollarni beradi. Farzandga beixtiyor ta'sirini ko'rsata boshlayotgan balog'at yoshi alomatlarini qay tarzda tushuntirish lozim? Ularga jinsiy a'zolarning vazifalarini, qiz bolalarga homiladorlik, bola parvarishlash va onalik vazifalarini so'zlash mumkinmi? O'spirinlarga jinsiy qo'shilish odoblari, uylanish arafasidagi vazifalar, otalik mas'uliyatlarini ochiq va ravshan aytish joizmi? Hullas, shu ma'nodagi savollar talaygina.
Ba'zan ko'pchilik bunday savollarga javob berishda ojizlik qiladi. Shu bois bu masalaga oydinlik kiritish maqsadida bu haqda shariatimiz hukmlarini bayon qilishni lozim topdik. Yaqin kelajakda oila qurib, ota va onadek sharafli burch sohib va sohibalari bo'ladigan o'g'il-qizlarga bu boradagi shar'iy hukmlarni ochiq aytish nafaqat joiz, balki har bir ota-ona zimmasiga vojib bo'ladi. Faqat ularning yoshiga katta e'tibor qaratish lozim.
Ko'p oyatlar o'z jufti bilan jinsiy qo'shilish halolligi va boshqa begonalar bilan esa taqiqlanganini ochiq bayon qiladi:
وَٱلَّذِينَ هُمۡ لِفُرُوجِهِمۡ حَٰفِظُونَ٥ إِلَّا عَلَىٰٓ أَزۡوَٰجِهِمۡ أَوۡ مَا مَلَكَتۡ أَيۡمَٰنُهُمۡ فَإِنَّهُمۡ غَيۡرُ مَلُومِينَ٦ فَمَنِ ٱبۡتَغَىٰ وَرَآءَ ذَٰلِكَ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡعَادُونَ٧
«Ular avratlarini (haromdan) saqlovchilar. Illo, o'z jufti halollari va qo'l ostidagilar (cho'rilar) bundan mustasnodir. Bas, albatta, ular malomat qilinuvchi emaslar. Bas, kimki shundan o'zgani (harom qilingan narsalarni) istasa, bas, ana o'shalar haddan oshuvchidirlar» (Mo''minun, 5–7).
أُحِلَّ لَكُمۡ لَيۡلَةَ ٱلصِّيَامِ ٱلرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَآئِكُمۡۚ
«Sizlarga ro'za kechasida xotinlaringiz bilan qovushish halol qilindi...» (Baqara, 187).
وَيَسَۡٔلُونَكَ عَنِ ٱلۡمَحِيضِۖ قُلۡ هُوَ أَذٗى فَٱعۡتَزِلُواْ ٱلنِّسَآءَ فِي ٱلۡمَحِيضِ وَلَا تَقۡرَبُوهُنَّ حَتَّىٰ يَطۡهُرۡنَۖ فَإِذَا تَطَهَّرۡنَ فَأۡتُوهُنَّ مِنۡ حَيۡثُ أَمَرَكُمُ ٱللَّهُۚ
«Sizdan hayz to'g'risida so'ramoqdalar. Ayting: “U (er va xotin uchun) aziyatdir. Bas, hayz paytida xotinlaringizdan chetlaningiz va to poklanmagunlaricha, ularga yaqinlashmangiz! Poklanganlaridan keyin ularga Alloh buyurgan ravishda kelaveringiz (qovushaveringiz)»(Baqara, 222).
نِسَآؤُكُمۡ حَرۡثٞ لَّكُمۡ فَأۡتُواْ حَرۡثَكُمۡ أَنَّىٰ شِئۡتُمۡۖ
«Hotinlaringiz sizlar uchun ziroatgohdir. Bas, ziroatgohingizga xohlagan jihatingizdan kelaveringiz...»(Baqara, 223).
Quyidagi oyatlar inson asli nimadan yaratilgani, so'ng ona qornida qay holatda bo'lishidan xabar beradi:
وَلَقَدۡ خَلَقۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ مِن سُلَٰلَةٖ مِّن طِينٖ١٢ ثُمَّ جَعَلۡنَٰهُ نُطۡفَةٗ فِي قَرَارٖ مَّكِينٖ١٣
«Qasamki, Biz insonni (odamni) loyning sarasidan yaratdik. So'ngra uni (inson naslini, avvalo) mustahkam qarorgoh (bachadon)dagi maniy qildik» (Mo''minun, 12–13).
إِنَّا خَلَقۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ مِن نُّطۡفَةٍ أَمۡشَاجٖ نَّبۡتَلِيهِ فَجَعَلۡنَٰهُ سَمِيعَۢا بَصِيرًا٢
«Darhaqiqat, Biz insonni imtihon qilib, (otalik va onalik suvlaridan) aralash bir nutfadan yaratdik. Bas, uni eshituvchi va ko'ruvchi qilib qo'ydik»(Inson, 2).
Quyidagi oyatda esa homiladorlik jarayoni o'z-o'zidan emas, balki mashaqqat evaziga bo'lishi va tug'ilajak bolani emizish muddati ochiq bayon qilinmoqda:
وَوَصَّيۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ بِوَٰلِدَيۡهِ إِحۡسَٰنًاۖ حَمَلَتۡهُ أُمُّهُۥ كُرۡهٗا وَوَضَعَتۡهُ كُرۡهٗاۖ وَحَمۡلُهُۥ وَفِصَٰلُهُۥ ثَلَٰثُونَ شَهۡرًاۚ
«Biz insonni ota-onasiga yaxshilik qilishga buyurdik. Onasi uni (qornida) qiynalib ko'tarib yurgan va uni qiynalib tuqqandir. Unga homiladorlik va uni (sutdan) ajratish (muddati) o'ttiz oydir...» (Ahqof,15).
Quyidagi oyat zino zararli, halokatli ekanini yana bir bor ta'kidlab kelmoqda:
وَلَا تَقۡرَبُواْ ٱلزِّنَىٰٓۖ إِنَّهُۥ كَانَ فَٰحِشَةٗ وَسَآءَ سَبِيلٗا٣٢
«Zinoga yaqinlashmangiz! Chunki u fahsh va yomon yo'ldir» (Isro, 32).
Navbatdagi oyat ayollar qolib, erkak kishi erkaklar bilan jinsiy aloqa qilishidek tubanlikni, axloqsizlikni qoralab keladi:
وَلُوطًا إِذۡ قَالَ لِقَوۡمِهِۦٓ أَتَأۡتُونَ ٱلۡفَٰحِشَةَ مَا سَبَقَكُم بِهَا مِنۡ أَحَدٖ مِّنَ ٱلۡعَٰلَمِينَ٨٠ إِنَّكُمۡ لَتَأۡتُونَ ٱلرِّجَالَ شَهۡوَةٗ مِّن دُونِ ٱلنِّسَآءِۚ بَلۡ أَنتُمۡ قَوۡمٞ مُّسۡرِفُونَ٨١
«Lutni ham (payg'ambar qilib yubordik). O'z qavmiga aytdi: “Shunday (yomon) fahsh ishni qilasizmi? Sizlardan oldin butun olamda hech kim uni qilmagan edi. Sizlar xotinlar qolib, shahvat bilan (nafsni qondirish uchun) erkaklarga “kelasiz”. Ha, sizlar isrofgar qavmdirsizlar» (A'rof, 80–81).
Alloh taolo ushbu masalalar va ularning hikmatlarini insonga ta'lim berish maqsadida ochiq va ravshan bayon etmoqda. Demak, bu kabi masalalarni balog'at yoshiga etgan farzandga dinimiz ta'lim berganidek o'rgatib borish zarur. Ammo farzand bunday oyatlarni va ularning hukmlarini qanday tushunadi? Albatta, ota-ona bu qoidalarning asl mohiyatini va undan ko'zlangan maqsadlarni anglatishi kerak. Buning uchun esa ta'lim beruvchi muallim yoki ota-ona bunday tarbiyaviy hukm oyatlarni mukammal o'rganishi zarur. Bu borada Qur'oni karim ilmidan xabardor bo'lgan olimlarga murojaat qilishi va bu haqda yozilgan kitoblarni qunt ila o'qib-o'rganishi shart. Chunki har bir musulmon Alloh taoloning ulug' Kalomini o'qib-o'rganib, tafakkur qilishi haqida Rabbimiz bunday marhamat qiladi:
كِتَٰبٌ أَنزَلۡنَٰهُ إِلَيۡكَ مُبَٰرَكٞ لِّيَدَّبَّرُوٓاْ ءَايَٰتِهِۦ وَلِيَتَذَكَّرَ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ٢٩
«(Ey Muhammad! Ushbu Qur'on) oyatlarini tafakkur qilishlari va aql egalari eslatma olishlari uchun Biz Sizga nozil qilgan muborak Kitobdir» (Sod, 29).
Bu oyatlardan ma'lum bo'ladiki, har bir musulmon Allohning ulug' kalomini nafaqat o'qishi, balki ilohiy xukmlarni chuqur uqib, ularni hayotiga tatbiq etishi shartdir.
Shundagina yoshlarimiz o'zlarini Alloh taolo yaratganini, U zot doimo ko'rib, kuzatib turishini chuqur his qiladi. Oddiy bir nutfadan pog'onama-pog'ona rivojlanib, inson shaklu shamoyiliga kelganini bilib, imoni yanada ziyoda bo'ladi. Haqiqiy musulmonga xos hayot kechirib, o'z Rabbisi huzuridagi haqlarini, jamiyat va atrofdagi insonlar oldidagi burchlarini chin ko'ngildan ado qiladi. Shunda har bir yigit-qiz o'z haq-huquqlaridan to'g'ri ma'noda foydalanib, turli illatlarning oldi olinadi.
Shuning barobarida ota-bobolarimiz qo'llab kelgan, diniy va milliy qadriyatlar uyg'unlashgan tarbiya uslublarini qo'llash qat'iy talab etiladi. Natijada, farzand halollikka butun vujudi bilan talpinadigan, harom deb atalmish jirkanch ummonga qadam tashlash tugul, o'girilib ham qaramaydigan go'zal madaniyat sohibiga aylanadi. Bu madaniyat sharmu hayodan uzoq bo'lganlarning “madaniyat”laridan farqli o'laroq, insonni tom ma'noda kamolotga etaklaydi. Shu bois barcha yoshu qari, ayolu erkak bu madaniyatdan birdek bahramand bo'lishi benihoya zarurdir.
Hulosa qiladigan bo'lsak, farzandga jinsiy tarbiya masalalarini ochiq o'rgatib borishdan murod, avvalo ularni bu yoshlarida nimalar joiz-u, nimalar mumkin emasligidan xabardor etishdir. Shu bilan birga, har bir yigit-qiz oila qurishdan asl maqsad nimaligi, buning uchun esa jinsiy hayot zarurligi va uning o'ziga yarasha qoidalarini ham bilishi lozim.
Ammo bu kabi masalalarni singdirishda, aytib o'tilganidek, farzandlarning yoshlariga katta e'tibor berish lozim. Deylik, 9–12 yosh oralig'idagi bolaga bu tushunchalar singdirilmaydi. 14–16 yosh orasidagi o'spirinlarga bu mavzudagi ruxsat va taqiq, halol va harom tushunchalari berib borilsa, 16–18 yosh oralig'idagi yigit, qizlarga er-xotinlik odobu qoidalari mukammal tarzda etkazilishi, tushuntirilishi juda muhim. Qiz bolalarga, albatta, bu tarbiyani onalari yoki boshqa qarindosh ayollar etkazishadi.
KYeYINGI MAVZULAR:
MUQADDAS DARGOH:
Yomon xulqdan saqlanish.
HOTIMA
HIDOYAT
Isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymaslik oiladan boshlanadi
Har qanday ishda o‘rtahollik, mo‘tadillik va me’yor hamisha ma’qullanib kelingan. Haddan oshishlik, isrofgarchilik, manmanlik va riyokorlik kabi illatlar ham aqlan, ham shar’an qoralanib, ulardan hazar qilishga buyurilgan.
Taassuflar bo‘lsinki, bugun aksariyat hollarda isrofdan saqlanishga e’tibor bermaymiz, isrofgarga aylanib qolayotganimizni sezmaymiz. Deyarli ko‘p narsa, u qimmatmi yoki arzon, ahamiyatlimi yoki ahamiyatsiz, nodirmi yoki serob, oldi-ketiga qaramay, birvarakayiga isrof qilinishini kuzatish mumkin.
Xo‘sh, isrof nima? Bugun har bir inson isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymaslik uchun tejamkorlikni nimadan boshlashi kerak? Bu borada dinimizda nima deyilgan?
Alloh taolo isrofning yomon illat ekanligi haqida Qur’oni karimda marhamat qilgan. Jumladan, “A’rof” surasi, 31-oyat mazmunida: “...Yeb-iching va isrof qilmang. Chunki U zot isrof qiluvchilarni sevmas”, deyiladi.
Isrof dinimizda qattiq qoralangan. “Isrof” deganda keraksiz narsalarga behuda pul sarf etish, foydasiz sarf-xarajatlar va harakatlar tushuniladi. Isrofning katta-kichigi yo‘q. Nom chiqarish, obro‘ qozonish, boshqalardan ustun yoki puldor ekanini ko‘rsatish, ziyofat va marosimlarni boshqalarnikidan bir necha barobar dabdabali, serchiqim qilish ham maqtanishning yuqori ko‘rinishlaridandir. Hazrati Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hadislarida ham, jumladan, bunday deyilgan: “Allohning nozu ne’matlaridan xohlagancha yeb-ichinglar, xayru ehson qilinglar, kiyinib yasaninglar, lekin isrofgarchilik va manmanlikka yo‘l qo‘ymangizlar!” (Imom Ahmad rivoyati).
OQAR DARYO BO‘LSA HAMKI, SUVNI TЕJANG
Har bir inson isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymaslikni o‘z oilasidan boshlashi kerak. Bu borada o‘zlari namuna bo‘lib, farzandlariga to‘g‘ri tarbiya berishi lozim. Dastlabki tejamkorlikni suvdan boshlash zarur. Alloh bandalariga bergan ne’matlaridan unumli foydalanib, isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymaslikka buyuradi. Biroq ko‘pchilik ertalab suv jo‘mragini to‘liq ochgan holda yuz-qo‘lni yuvishadi.
Afsuski, ayrim yurtdoshlarimiz qovun-tarvuz, ichimliklarni salqinlatish yoki mashinalarni yuvish uchun ko‘p miqdorda toza ichimlik suvini ishlatadi. Bu – isrofdir. O‘sha meva yoki ichimliklarni boshqa yo‘l bilan ham sovutish, mashina yuvayotganda bir chelakka suv olib, uvol qilmasdan yuvish mumkin-ku, axir. Alloh taolo Qur’oni karimda butun insoniyatga qarata shunday marhamat qiladi: “Sizlar o‘zlaringiz ichadigan suv haqida hech o‘ylab ko‘rdingizmi? Uni bulutlardan sizlar yog‘dirdingizmi yoki Biz yog‘dirguvchimizmi? Agar Biz xohlasak, uni sho‘r qilib qo‘ygan bo‘lar edik. Bas, shukr qilmaysizlarmi?” (“Voqea”, 68-70).
Suv nafaqat iste’mol, balki poklanishimiz uchun ham muhimdir. Anas ibn Molik roziyallohu anhudan qilingan rivoyatda aytilishicha, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bir so’dan besh muddgacha bo‘lgan suv bilan g‘usl qilar va bir mudd suv bilan tahorat olar edilar (Muttafaqun alayh). Ya’ni, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam taxminan, 0,688 litr suv bilan tahorat qilardilar. Bu narsa hammamizga o‘rnak bo‘lishi lozim.
Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhu rivoyat qiladi: Bir kuni Sa’d tahorat qilayotgan chog‘ida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uning oldidan o‘tib qoldilar va unga qarata: “Bu qanday isrofgarchilik, ey Sa’d?!”, dedilar. Shunda Sa’d roziyallohu anhu: “Tahoratda ham isrof bo‘ladimi?” deya ajablandi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Garchi oqar daryoda bo‘lsang ham, tahoratda suvni ortiqcha ishlatish isrofdir”, deya unga tanbeh berdilar (Imom Ahmad va Ibn Moja rivoyati).
Avvalgi paytlarda tahorat uchun suv alohida idishga olinib, oz-ozdan quyib amalga oshirilgan. Hozirda maxsus quvur va jo‘mraklari orqali suv o‘tkazilib, suvdan foydalanishda qulaylik paydo bo‘lgan. Ammo bu, suvdan xohlaganicha foydalanish, uni isrof qilish mumkin, degani emas. Balki, bu ne’mat uchun Allohga shukr qilib, tejamkorlik yo‘liga o‘tishimiz hammamiz uchun birdek zarur.
Qolaversa, bugun aholini ichimlik suv bilan ta’minlash dunyoviy muammo darajasiga ko‘tarilgan bir pallada qo‘ni-qo‘shni, yoru do‘stlarimizni suvni tejashga chaqirsak, dunyoda yutuqlarga, oxiratda esa Allohning roziligiga sazovor bo‘lamiz.
Shunday ekan, har birimiz suvni isrof qilmasdan, tejamkorlik bilan ishlatishni o‘rganaylik!
QANCHA TAOM TANOVUL QILMOQ KЕRAK?
Kim isrofgarchilikka yo‘l qo‘yadi? Albatta, uvol-savobning farqiga bormagan odam. Shunday oilalar bor, vaqti kelsa qolipli nonga pul topolmaydi. Shunday oilalar bor, faqat biron yig‘in sabab yopgan non sotib oladi.
Taassufki, bugun ayrim chiqindixonalarda turli nonlar, shirinliklarni, hatto ovqat qoldiqlarining tashlab yuborilayotganini ko‘rib, aqlingiz shoshadi. Uni bir odam isrof qilmagani aniq. “Tanasi boshqa dard bilmas”, deganlaridek, atrofdagilarning hayoti unday odamlarni qiziqtirmasligi aniq. Agar qiziqtirganida, qo‘shnisining yashash sharoiti o‘ylantirganida edi, bugun bunday nonlar, turli taomlar chiqindixonalardan joy olmas edi.
Aytishingiz mumkin, ko‘p qavatli uylarda turadigan odamlarning moli bo‘lmagach nima qilsin, deb. Ammo me’yor degan narsa bor-ku! Nahotki bir kunlik me’yor qanchaligini anglash qiyin bo‘lsa?!
Aynan mana shu me’yorni har bir oila ertalabki nonushta oldidan bir kunda qancha non, ovqat va boshqa taomlar zarurligini bilishi kerak. Kindiy roziyallohu anhu Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladi: “Odam bolasi to‘ldiradigan idishlarning eng yomoni – qorindir. Kishiga harakat qilishi uchun kerak bo‘lgan miqdordagi taom kifoya qiladi, yoki bo‘lmasa qornini uch qismga bo‘lsin, bir qismi taom uchun, bir qismi suv uchun, yana bir qismi nafasi uchundir” (Imom Ahmad rivoyati). Alloh taolo aytadi: “Yenglar, ichinglar, ammo isrof qilmanglar. Zero, U isrof qilguvchilarni sevmas” (A’rof, 31).
Nonning uvog‘i yoki bir burda non ham aslida butun nonning kichkina bo‘lagidir. Ko‘zimizga ilmagan ushoq ham yig‘ilsa, butun non bo‘ladi. Shunday ekan, bizlar barcha ne’matlarning qadriga yetib, ularni kichik sanamasligimiz lozim. Aks holda, kishi ne’matlarga nonko‘rlik qilgan bo‘ladi. Ne’matlarni qadrlashni, ularni kichik sanamay barchasiga birdek yaxshi muomalada bo‘lishni Payg‘ambarimizdan o‘rganishimiz kerak.
MЕ’YORDAN OSHSA, ISROFGAR BO‘LADI
Muhtoj kishilarga sadaqa va ehsonlar qilish dinimiz talabi va buning uchun bandaga ulug‘ savoblar va’da qilingan. Ammo bu sohada ham me’yordan oshsa, isrofgarchilikka yo‘l qo‘yilgan bo‘ladi.
Saxovat – yaxshi fazilat. Saxovat xasislik va isrof o‘rtasidagi me’yoriy bir bosqichdir. Sadaqa va ehsonlarda isrofgarchilik qilish ko‘pincha kimo‘zarga to‘ylar qilish, o‘zini ko‘z-ko‘z qilish va shu kabi ko‘rinishda namoyon bo‘ladi. Unutmaylikki, xoh amali, xoh molu davlati bilan bo‘lsin, riyokorlik qilish bandaning oxiratdagi ahvolini yomonlashtiradi.
Shuni bilingki, kiyimda ham isrofgarchilik bo‘ladi. Inson o‘ziga kerakli, faqat hojatiga yetarli libos kiyishi kerak. Moda ortidan quvib, son-sanoqsiz kiyim-kechak va turli liboslarni sotib olish isrof va bu takabburlikka olib boradi.
NЕ’MATLARNI QADRLASHIMIZ KЕRAK
Bizda bir tushuncha bor: qaysi ne’mat arzon bo‘lsa, uni xohlagancha ishlatish mumkin, narxi qimmat narsalarni tejash kerak. Bu noto‘g‘ri. Sababi, Alloh bergan ne’matlarning qadri uning insonlar nazdidagi bahosi, qiymati bilan o‘lchanmaydi.
Gaz va shu kabi ne’matlar, odatda, tejab ishlatiladi. Sababi, ertaga uning pulini to‘lab qo‘yishni o‘ylaymiz. Yo‘q, biz ne’matlarni katta-kichikka ajratmasdan, barini qadrlashimiz kerak. Kim biladi, biz hozir qadriga yetmayotgan narsa vaqti kelib, eng qimmatbaho narsaga aylanar. Ne’matlar bardavom bo‘lsin, zavolga uchramasin, desak, vaqtida ularning qadriga yetaylik.
Biz yuqorida moddiy ne’matlar isrofi haqida gapirdik. Lekin isrofning eng yomon ko‘rinishi – ma’naviy sohadagi isrofgarchilikdir. Bularga, asosan, quyidagi ikki narsa kiradi:
birinchisi, umrni isrof qilish. Alloh taolo bandasiga bergan eng qadrli ne’matlardan biri aynan umrdir. Uning qadri shundaki, boshqa barcha ne’matlarni qayta tiklash, qo‘ldan chiqargach, yana unga erishish mumkin, ammo umr bunday emas. Shu sabab umrni isrof qilishdan uzoq bo‘laylik;
ikkinchisi, ilm va iste’dodni isrof qilish. Ilm egallash – ulug‘ fazilat. Ilm sohibi bo‘lgach, uni hayotga tatbiq etish – ilmiga amal qilish va o‘zgalarga ilm o‘rgatish har bir ziyo ahlining burchidir. Aks holda, o‘rgatilmagan yoki amal qilinmagan ilm isrofdir. Buning uchun banda oxiratda javob beradi.
***
Biz Allohga suyukli xalqlardan, mahbub ummatlardan bo‘lishni xohlasak, isrofdan saqlanaylik! Alloh bergan har bir ne’matni katta-kichik demasdan, qadriga yetaylik. Shunda rizqimiz yanada ziyoda bo‘ladi.
Homidjon domla ISHMATBЕKOV,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisining birinchi o‘rinbosari.
QO‘LLANMA
HAR BIR OILA BILISHI SHART!
Ulamolar isrofga yo‘l qo‘yadigan kishilarning holatlarini tahlil qilish orqali, isrofga yo‘l qo‘yishga sabab bo‘ladigan omillarni, isrofgarlikning zararli oqibat va asoratlaridan qutulish yo‘llarini aniqlaganlar.
ISROFGA YO‘L QO‘YISHGA SABAB BO‘LADIGAN OMILLAR:
– avvalo, tarbiya o‘chog‘i bo‘lmish oilada farzandlarni sabrli va qanoatli qilib tarbiyalash o‘rniga, ular tomonidan bo‘ladigan barcha talablarni me’yoridan oshirib ta’minlab berish;
– maishatparast, dunyoparast kishilar bilan ulfat va suhbatdosh bo‘lish, ularning holatlaridan ta’sirlanish;
– tezlikda, mashaqqat chekmay tanglikdan keyin kenglikka, faqirlikdan keyin boylikka erishish;
– nafsning xohish va istaklariga so‘zsiz itoat etish;
– bu dunyo hayoti oxirat uchun tayyorgarlik ko‘rish davri ekanligi, oxiratda esa bu dunyoda qilingan amallar uchun hisob-kitob bor ekanini unutish yoki tushunmaslik;
– umuman, inson hayotida mo‘tadillik va me’yor degan tushunchalardan yiroq bo‘lishi.
ISROFGARLIKNING ZARARLI OQIBAT VA ASORATLARI:
– Allohning muhabbatidan mosuvo bo‘lib, Uning g‘azabi va qahriga mubtalo bo‘lish;
– shaytonni xursand qilib, uning sherigiga aylanish;
– hayotdagi qiyinchilik va mashaqqatlarni ko‘tara olmaslik, ojizlik va notavonlikka mahkum bo‘lish;
– tanada turli kasalliklarning paydo bo‘lishi, qalb qotishi, fikrning o‘tmaslashuvi;
– jamiyatda yalqovlik, tekinxo‘rlikning avj olishi, qashshoqlik va tilanchilikning ko‘payishi.
ISROFGARLIKDAN QUTULISH YO‘LLARI:
– har ishda Alloh taolo buyurgan mo‘tadil yo‘lni tutib, haddan oshish va isrofgarlikdan o‘zni saqlash;
– Payg‘ambar alayhissalom, sahoba va tobeinlar hamda ulug‘ zotlarning hayot tarzlarini o‘rganib, ularga ergashish;
– dunyodagi faqir va miskinlar, uysiz-joysiz, och-nahor yurgan xalqlarning holatini ko‘z oldiga keltirish;
– isrofgar, dunyoparast odamlardan uzoqlashib, qalbi siniq, xokisor kishilarga yaqin yurish;
– oila va farzandlarni sabr va qanoat kabi go‘zal fazilatlar sohibi qilib tarbiyalash.