Sayt test holatida ishlamoqda!
14 Avgust, 2025   |   20 Safar, 1447

Toshkent shahri
Tong
04:03
Quyosh
05:31
Peshin
12:33
Asr
17:21
Shom
19:28
Xufton
20:49
Bismillah
14 Avgust, 2025, 20 Safar, 1447

Zaif hadis ma'nosi va turlari (1-maqola)

12.03.2021   4247   6 min.
Zaif hadis ma'nosi va turlari (1-maqola)

 

Zaif so'zi lug'atda: ismi foil bo'lib, o'zagi ضعف يضعف))  fe'li, beshinchi bobdan olingan.

Zaif so'zining antonimi "quvvatli" degan ma'noda keladi. Zaif bo'ldi iborasining ma'nosi: kuchi yoki sog'lig'i yo'qoldi, vazni yuqoldi, betob bo'ldi. Zaif so'zining ko'pligi zuafo, zu'fo, zi'of shaklida keladi.

Zaif hadis muhaddislar istilohida: bir necha ma'nolarda sharhlangan. jumladan:

  1. Sahih va hasan hadislar shartlari topilmagan hadis.
  2. Hasan hadis sharti topilmagan hadis. Bu ta'rif avvalgisidan afzalroq, chunki hadis hasan martabasiga etishmasa, sahihga ham etishmaydi.
  3. Hadisni qabul qilinadigan shartlari topilmagan hadis. Boshqacha qilib aytganda,avvalgi ta'riflarga sabab bo'lgan hadisdir.

Zaif hadis ko'p qismlarga bo'linadi. Hadisda qabul qilinadigan shart va sifatlar topilmasa, mursal yo munqote' yo mo''zal yo muaallaq yo mudallas,agar hadisning sirtdan illati bilinmasa,u holda muallal hadis deyiladi.

Shu tarzda Hofiz Muhammad ibn Hibbon al-Bustiy zaif hadislarni 49 qismga ajratgan. Zaif hadislar bir xil darajada qiyoslanmaydi. Mursal[1], Munqote'[2], Mo''zal[3], Muallaqqa[4] o'xshash, zaif hadislar roviysining zaifligi yo roviyning yodlash qobiliyatini sustligi bilan boshqasidan ajralib turadi.

Maqlub[5], Musahaf[6], Muddaraj, Shozz[7], Muztorib[8] hadislar yuqoridagi hadislardan ham zaifroq hisoblanadi. Munkar[9], Matruk[10], Mu'allal[11] hadislar zaif hadislarning eng quyi pag'onasi hisoblanadi. Hatto ayrim zaif hadislar to'qima hadislar sirasiga kirib, ba'zi muhaddislar bu turdagi hadislarni hadislar soniga qo'shmaydi. Roviyning yodlash qobiliyatini sustligi yo roviyning noma'lumligi yo hadisning sanadining uzulishi sababli zaif sanalgan hadislar, mutobe' va shohid hadislar bilan quvvatlantiriladi.

Natijada zaif hadis boshqa yo'llar bilan hasan lig'oyrihi darajasiga ko'tariladi. Roviyning fisq va yolg'onga moyilligi jihatidan zaif sanalgan hadislar, boshqa hadislar bilan quvvatlanirilmaydi. Va bu turdagi hadislarni hasan hadis darajasiga ko'tarish tavsiya etilmaydi.

 

Faxritdin HUDOYNAZAROV,

Imom Termiziy xalqaro ilmiy tadqiqot markazi ilmiy xodimi.

 

[1] Mursal hadis – sanadining oxiridan tobe'indan keyin birorta roviy tushib qolgan hadis.

[2] Munqote' hadis – sanadi muttasil bo'lmagan, ya'ni ulanib kelmagan, kesilishi bor hadis.

[3] Mo''zal hadis – sanadidan ikki va undan ortiq roviy ketma–ket tushib qolgan hadis.

[4] Muallaq hadis – sanadining avvalida bitta yoki undan ko'p roviy ketma–ket tushirib qoldirilgan hadis.

[5] Maqlub – hadis sanadida yoki matnida bir lafzning o'rniga boshqasini keltirish, avval yoki oxiriga surib qo'yish va shunga o'xshash ishlar.

[6] Musahhaf – hadisdagi siqa roviylar rivoyat qilgan bir so'zning lafzini yoki ma'nosini almashtirib qo'yish.

[7] Shozz hadis – hadisi maqbul bo'lgan odam o'zidan ko'ra yaxshiroq roviyga muxolif ravishda rivoyat qilgan hadis.

[8] Muztorib hadis – turli yo'llar ila bayon qilingan va quvvati teng bo'lgan rivoyat.

[9] Munkar – sanadida katta xatosi bo'lgan yoki g'aflati ko'paygan yohud fisqi zohir bo'lgan roviy bor hadis.

[10] Matruk hadis – sanadida yolg'onchilikda ayblangan roviysi bor hadis.

[11] Mu'allal – sirtdan qaralganda illati bilinmaydigan, lekin sahihligiga futur etkazadigan illati topilgan hadis.

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Kim Alloh uchun tark qilsa...

11.08.2025   3813   4 min.
Kim Alloh uchun tark qilsa...

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Sen biror narsani Allohdan taqvo qilib tark qilsang, Alloh taolo senga undan-da yaxshirog‘ini ato qiladi” [1], deganlar.

Kim “odamlar nima derkin”ni tashlab, yuzing-ko‘zing qilib o‘tirmasdan Alloh taolodan boshqadan umidini uzsa, Alloh taolo unga tark qilganlaridan ko‘ra yaxshirog‘ini beradi. Uni nafsning izzati, maxluqotdan behojat bo‘lish bilan rizqlantiradi. Bu borada Nabiy alayhissalom shunday deya marhamat qilganlar: “Kim iffatli bo‘lish harakatida bo‘lsa, Alloh uning iffatini saqlaydi. Kim odamlarga sarg‘ayib yurishdan qutulish harakatida bo‘lsa, Alloh taolo uni behojat qilib qo‘yadi. Kim sabrli bo‘lishga urinsa, Alloh taolo uni sabrli bandalardan qiladi”[2].

Kim Allohning qadariga e’tiroz qilishni tashlasa va hamma ishlarini Robbiga topshirsa, Alloh taolo u bandani rozi bo‘lish va kuchli iymon bilan siylaydi hamda uning ishini shu darajada go‘zal nihoyaga yetkazadiki, u bu holni yetti uxlab tushida ham ko‘rmaydi.

Kim folbin va sehrgarlardan yuz o‘girsa, Alloh taolo unga sabrni nasib etadi, tavakkul  va tavhidning haqiqati bilan siylaydi.

Kim dunyo matohlariga qiyo boqmasa, Alloh uning ishlarini ilgari qiladi, qalbiga sokinlik beradi. O‘zi xohlamasa-da, dunyo unga eshiklarini ochadi.

Kim Allohgagina ibodat qilsa, faqat yagona Allohdan qo‘rqsa, vahimalardan qutuladi. Alloh taolo uni omonda saqlaydi. Qo‘rqinchli narsalar ham u uchun salomatlik, orombaxsh bo‘lib qoladi.

Kim yolg‘onni tark etib rostgo‘ylikni mahkam tutsa, Alloh uni yaxshilik tomon yo‘llab qo‘yadi va Allohning huzurida siddiqlar safida bo‘ladi, odamlar orasida rostgo‘ylik ila taniladi va shu orqali odamlar uning gaplariga quloq soladi, uning hurmatini qiladigan bo‘ladi.

Haq bo‘lsa-da, tortishuvni tark etgani evaziga Alloh taolo jannatda bir uy nasib qiladi. Dushmanning yomonligidan asraydi. Qalbi musaffo bo‘ladi. Uning ayblarini ochadiganlardan omonda saqlaydi.

Oldi-sotdida aldovni tark etganga nisbatan odamlarning ishonchi ortadi. Uning savdosida xaridorlari soni ko‘payib boradi.

Kim harom narsalarga qaramasa, Alloh qalbiga bir lazzatni ato etadi.

Baxillikdan saqlanib, saxovatpeshalikni ustun qo‘ygan kishini odamlar ham yaxshi ko‘radi. Allohga va jannatga yaqinlashadi. G‘am-tashvishlardan yengillaydi. Fazilat bobida martabasi ortib boradi. «...Kimki o‘z nafsining baxilligidan saqlana olsa, bas, ana o‘shalar najot top­guvchidirlar»[3].

Kibrlanishni chetga surib, kamtarinlikni shior qilib olgan kishining qadri oshadi. Bu Rasululloh alayhissalomning so‘zlaridir: “Kim Alloh uchun tavozeli bo‘lar ekan, Alloh uning qadrini ko‘tarmay qo‘ymaydi” [4].

Kim ko‘p uyqu va uning lazzatidan voz kechib, vaqtini Allohning rizosi uchun namoz o‘qish bilan o‘tkazsa, Alloh taolo unga shodlik, tetiklikni ato etadi.

Ichish-chekishning barcha turlarining yaqiniga yo‘lamagan kishiga Alloh O‘zi madadkor bo‘ladi. Unga sihat-salomatlik, baxt-saodat nasib etadi. Bu baxt haqiqiy baxt bo‘ladi, kayf qilgandagi soxta baxt emas.

Kim qodir bo‘la turib, qasos va o‘ch olmasa, Alloh uning ko‘ksini keng qilib qo‘yadi. Qalbiga surur beradi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Alloh taolo bir bandani afv qilishidan faqat va faqat uning izzati ortadi”[5], deganlar.

Yomonlar bilan hamtovoq bo‘lishdan saqlanganni Alloh taolo yaxshi kishilarga yo‘liqtiradi. Haloldan rizq topadi, dunyo va oxirat yaxshiliklarini qo‘lga kiritadi. 


Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.


[1]  Imom Ahmad rivoyati.
[2]  Imom Buxoriy rivoyati.
[3]  Hashr surasi, 9-oyat.
[4]  Imom Muslim rivoyati.
[5]  Imom Muslim rivoyati.