O`zbekiston musulmonlari idorasi

Jaholatga botma, odamzod!

03.03.2021 6774 27 min.

Ilmi yo'qlar o'qimasin!

1) Islom dini hikmatlaridan, shariat ilmlaridan, dunyoviy bilimlardan bexabarlar o'qimasin! Baribir anglamaydi.

2) Besavodlar o'qimasin! Baribir tushunmaydi.

3) Ilmi yo'qlar o'qimasin! Baribir bilmaydi.

Inson – tabiati qiziq... Ba'zan muhim va dolzarb ishlar turganda, arzimas, mayda-chuyda narsalar bilan ovora bo'lib, atrofidagilar bilan o'zaro bahslashadi, tortishadi. Bordi-yu, munozarada yutqazsa, qarshi tomonni ayblaydi, hatto uni dinsizga ham chiqarib qo'yadi. Bu – kecha yoki bugun paydo bo'lib qolgan holat emas. Bunday holat, ayniqsa, muqaddas dinimizning asl mohiyatini chuqur tushunmaydigan yoki boshqalarning ma'naviyatiga tobe kishilarda ko'proq uchraydi.

Gapning indallosi... 8 mart yaqin. Har bahor shu bo'lar takror deganlariday, ko'klam kelishi bilan musulmonlar o'rtasida bir mavzu takrorlanadi: “8 mart – Halqaro xotin-qizlar kunini nishonlasa bo'ladimi?”

Ilmsizlikning eng yuqori cho'qqisi

Birinchi-ikkinchi sinfdagi bolamizga "4 – 9 necha bo'ladi ?" desak, "Ayrib bo'lmaydi!" deb, QAT_''IY javob qiladi. Lekin 6-7 sinfdagi farzandimizdan so'rasak, " Minus (–) 5 bo'ladi! " deb javob qiladi. Nega? Chunki matematika, algebra fanlaridagi "musbat va manfiy sonlar" mavzusini 1-2 sinfdagi bolakayimiz HALI O'TMAGAN! 6-7 sinfdagi bola ushbu mavzuni maktabida O'TIB, UQIB, TUShUNIB, ANGLAB, BILGANI uchun BYeMALOL aniq va TO'G'RI javob berdi.

Quyidagi masala ham HUDDI shunday...

Maqola shu zaylda boshlangani bejiz emas. Negaki, har sana bahor fasli yaqinlashgach, bitta savol g'ujg'on aylanadi.

Tabiiyki, kimlardir bu savolni “bilib” so'rashadi, ayrimlar bilmay. Bilganlarning maqsadi go'yo o'zini ommaga ko'rsatib qo'yish, riyokorlik qilish, dinga, din peshvolariga tosh otish, xalq iborasi bilan aytganda, suvni loyqalatishdan boshqa narsa emas. Aks holda har yili bu savol takror bo'lavermas edi.

O'zi bayram qachon paydo bo'lgan?

Avvalo, o'quvchiga tushunarli bo'lishi uchun ushbu bayram tarixi haqida to'xtalsak. 8 mart 1908 yil birinchi marta Amerika Qo'shma Shtatlarida bayram qilingan. 1909 yildan 1913 yilgacha, fevral' oyining oxirgi yakshanbasida nishonlangan. Dastlab bayramning qaysi kuni nishonlanishi borasida ko'p chalkashliklar bo'lgan. 1911 yildan Halqaro xotin-qizlar kuni Germaniya, Avstriya, Daniya va Shveytsariyada 19 martda nishonlana boshlangan. Keyinchalik 12 may sanasida nishonlangan. 1914 yildan 8 mart bayram kuni sifatida belgilangan.

Bu kun Angola, Gvineya, Kambodja, Hitoy, Kongo, Laos, Makedoniya, Nepal, Janubiy Koreya va Uganda davlatlarida dam olish kuni deb e'lon qilingan. Hozir bu bayram ko'pgina davlatlarda dam olish kuni va ayollar bayramidir.

8 mart bayrami haqida hamma har xil fikrda... Kimlardir uni nishonlasa, kimlardir nishonlanishi kerak emas, deb hisoblashadi. Lekin, hech o'ylab ko'rganmizmi, aslida onalarimiz, opa-singillarimizni tabriklashimiz, ularni ko'ngillarini shod etib, qadrlashimiz uchun 8 martni kutishimiz shartmi? Ularga faqat yilda bir kun, 8 mart kunigina e'tibor qaratishimiz, shirin so'zlab, tabriklashimiz kerakmi? Ular uchun har bir kunni 8 mart bayramidek zavqli va chiroyli kunga aylantirishimiz shart emasmi?!

Shu o'rinda bir mulohaza. Ba'zi mo'min-musulmonlar ham 8 martni bayram qilish dinimizda yo'q, deyishadi. Lekin muhtarama ayolni e'zozlash, unga hurmat ko'rsatish – dinimiz amri, Parvardigori olamning farmoni, Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning sunnatlari ekan, nega endi biz aynan 8 mart kuni xotin-qizlarni e'zozlamasligimiz kerak ekan?!!

“Tabrik”, “Muborak”, “Barakot”!

1)Hadisi shariflarda aytilishicha, to'liq, mukammal salomning bir turi – "Assalomu alaykum va rahmatullohi va barakotuhu" deyishimiz ekan.

2)Namozni ichida salavotda "Allohumma borik a'alaa Muhammadin..." deymiz.

3)Dono xalqimiz hanuzgacha bir insonga yaxshilikni tilaganda ota-bobolarimizdan meros bo'lib kelayotgan "Barakalla!"(Borakalloh!) degan iborani ishlatadi.

4)"Baraka top!", "Baraka toping!" yoki "Umringdan baraka topgin!", "Umringizdan baraka toping!" degan olqishlarni kim eshitmagan?

5)”Ulug' ayyomlaringiz muborak bo'lsin!” deb bayramlarda o'z yaqinlarini tabriklamaydigan inson bormikan?

6)Oylarning podshosi Ramazon oylari kirganlarida ham "Ramazon oylaringiz muborak bo'lsin!" deyiladimi?

7)Haj ibodatini ado qilib kelganimizga "Hajingiz muborak bo'lsin!" deyilsa kerak?

8)Har ikki hayitlarda "Hayitingiz muborak bo'lsin!" degan iborani ishlatmagan odam yo'q, shekilli?

9)Kundagi hayotimizda ham millatidan, jinsidan, irqidan, yoshidan, ma'lumotidan, ijtimoiy kelib chiqishidan qat'iy nazar, har qanday aql-zakovatli, ota-onasidan nafaqat tarbiya ko'rgan, balki shu tarbiyani olgan inson biron yaqin kishisiga yangi uy olsa, yangi moshina olsa, yangi ishga o'tsa, o'z sohasida biror yutuqga erishsa, to'y qilsa, uylansa, yangi kiyim kiysa, "muborak bo'lsin!" deydi. Bir so'z bilan aytganda, yaqinimizning hayotida biron yaxshilik yoki yangilik sodir bo'lsa, o'z-o'zidan tilimizga beixtiyor "muborak bo'lsin!", "tabriklayman!" degan iboralar keladi.

Yuqorida zikr etilgan o'rinlarda hammasining ichida "baraka" degan so'z mavjud.

1)"Assalomu alaykum va rahmatullohi va barakotuhu",

2)"Allohumma borik a'alaa Muhammadin...",

3)"Barakalla!"(Borakalloh!),

4)"Baraka top!", "Baraka toping!","Umringdan baraka topgin!", "Umringizdan baraka toping!",

5) ”Ulug' ayyomlaringiz muborak bo'lsin!”,

6)"Ramazon oylaringiz muborak bo'lsin!",

7)"Hajingiz muborak bo'lsin!",

8)"Hayitingiz muborak bo'lsin!",

9)"Muborak bo'lsin!", "tabriklayman!"

Arab tilida nafaqat so'zlari bir necha ma'noni, balki 28 ta xarflari ham lug'aviy so'zdan tashqari raqamli ma'nolarni ham ifoda etishini bilmaydiganlar "Baraka" arab tilidagi so'z bulib, uning o'zbek tiliga tarjimasi “Alloh taoloning barakasi”, “Ilohiy fayz”, “Hudoning rahmati”, ”Ilohiy baxt”, ”Ulug' rizq”, “Baraka”, “Mo'l-ko'llik”, “Serhosillik”, “Serobchilik”, “Behisob boylik”, ”Bandasigagina beriladigan beqiyos ne'mat” degan ma'nolarni anglatishini qayerdan ham bilishsin?!

“Hikmat izlaganga hikmatdir dunyo,

Illat izlaganga illatdir dunyo”

Aslida ulardan xafa ham bo'lish nojoiz, chunki ularni Hudoi taoloning O'zi shunday qilib yaratgan-da! Toshbaqa bilan chayon hikoyasidagi chayon kabi.

Ho'sh, shunday ekan, yilda bir marta dasturxon atrofida oilaviy yig'ilishib, buvi, ona, opa, singil, xullas, ahl ayollarini tabriklash mumkin emasmi?!

Darvoqe, nafaqat biror bayram, balki istalgan sanada, xoxlagan kunda ham Hudoi taolo man etgan yoki shariatimiz qaytargan narsalarni iste'mol qilish qat'iyan mumkin emasligini bilmagan odam yo'q...

Asl maqsad-muddao nima?

Biz bugun axborot texnologiyalari rivojlangan asrda yashayapmiz. Bugun savob qozonish imkoniyati qanchalik keng bo'lsa, gunohga botish yo'llari ham shunchalik ko'p. Mo'min-musulmon kishi har doim ehtiyot bo'lishi, bo'lar-bo'lmas gaplarni aytavermasligi, tilini tiyishi va har kim haqida yaxshi gumonda bo'lishi zarur. Aks holda, Parvardigori olamning huzuriga kim qay ahvolda borishni hech kim bilmaydi...

“Odam bilmagan narsasiga dushman”, degan bir dono hikmat bor. Darhaqiqat, shunday. Ayniqsa, oddiygina o'rta maktabning 5-6 sinflarida o'tiladigan darslarini bilmagan 4-5 nafar na odob-axloqdan, na dinu diyonatdan, na diniy-na dunyoviy ilmlardan bexabarlarning, dunyoqarashi o'ta tor bo'lib, burnidan u yog'ini ko'raolmaydiganlarning muqaddas va pok Islom dinimizning ahkomlari xususida turli savollar tarqatib, mo'min-musulmonlarni chalg'itishga nima haqlari bor?!?

Islomda ayol

8 mart ilk tarixi – xotin-qizlarning huquqlari himoya qilinib, tenghuquqlilik talab etilgan. Ho'sh...

Ayollarning o'zlarini ham, huquqlarini ham ulug'lash birinchi marta Klara Tsetkin tomonidan joriy etilganmi yoki Qur'oni karimda Alloh taolo tomonidan hukm etilganmi?
Dastlab Qur'oni karim nozil bo'lganmi yoki Klara Tsetkin shu taklif bilan chiqqanmi?!

Alloh taolo insoniyat naslini davom ettirish uchun ayolga onalik imkonini berdi. Ayol erkak uchun taskin, osoyishtalik va libos timsoliga aylandi. Bu haqda Qur'oni karimda bunday deyiladi: “U sizlarni bir jondan yaratgan va orom olsin uchun undan juftini yaratgan Zotdir”(A'rof surasi 189-oyat). Boshqa bir oyatda esa: “Ular (Ayollar) sizga libosdir, siz ularga libosdirsiz”(Baqara surasi 187-oyat), deb marhamat qilingan.

Qur'oni karimning bir nechta oyatlarida onani e'zozlashga, uning haqqini ado etishga buyurilgan (masalan: Isro surasi 23-24 oyatlar, Luqmon surasi 15-oyat, Ahqof surasi 15-oyat). Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam ham hadislarining birida: «Jannat – onalar oyog'i ostidadur!» – deb marhamat qilganlar. Islom ta'limotida oilali ayolning zimmasiga qator vazifalar yuklatilishi bilan barobar, oilada uning o'z haq-huquqlari ham borligi aytilgan (masalan: Baqara surasi 228-oyat).

Ayollarga chiroyli muomala qilishda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam butun insoniyatga namuna bo'ladilar! Ayol nomini ulug'lash, uning sha'nini ko'tarish, xotin-qizlarning huquqini belgilab berishda nafaqat Islom olamiga, balki butun jamiyatga ibratdirlar. U Zoti sharifning muborak oxirgi vasiyatlarida bunday mashhur jumlalar bor edi: “Ogoh bo'linglar, ayollarga yaxshi muomala qilinglar!..”(Imom Termiziy rivoyatlari).

Boshqa hadisi shariflarida: “Sizlarning yaxshilaringiz – xotinlariga yaxshilik qiladiganlaringizdir!”(Imom Termiziy rivoyatlari);

«Kimning bir qizi bo'lib, unga chiroyli odob bersa, Alloh bergan ne'matlaridan uni ham bahramand qilsa, nomai a'moli o'ng tarafdan berilishiga va do'zaxdan osongina qutulib, jannatga doxil bo'lishiga sabab bo'ladi»;

«Mo'minlarning eng imoni mukammali – go'zal xulqlisidir! Sizlarning eng yaxshingiz – o'z ahli ayoliga yaxshi munosabatda bo'ladiganingizdir!», deyilgan.

Abu Umomadan rivoyat qilinadi: «Nabiy sallallohu alayhi vasallam: “Mo'min banda Allohga bo'lgan imondan so'ng erishgan yaxshi narsa soliha ayol bo'lib, unga amr qilsa – itoat qiladi, qarasa – xursand qiladi, qasam ichsa – uni oqlaydi va g'oyib bo'lsa – o'z nafsida va molida unga yaxshilikda bo'ladi,” – der edilar» (Imom Ibn Moja rivoyatlari).

Olmoniyalik taniqli olima Annamariye Shimmelning “Jonon mening jonimda” kitobida bunday jumlalar keladi: “Islom jamiyatida eng katta hurmatga loyiq zot – ayol, ona hisoblanadi”.

Islomda Alloh taologa ibodat qilishdan keyingi birinchi o'ringa qo'yilgan amal silai rahm bo'lib, uni eng yaqin jigarlardan, ya'ni onalar, farzandlar, opa-singil, amma va xolalardan boshlashga targ'ib etiladi. Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallamning «Ayollar – erkaklarning ajralmas qismidirlar», degan hadislariga binoan, ayol kishi jamiyatning ajralmas bir bo'lagi ekan, u ijtimoiy hayotda o'z mavqeiga ega bo'lib, ilm olishga, kasb-hunar qilishga haqlidir.

Shikoyatini Alloh taolo eshitgan ayol

Umar ibn Hattob raziyallohu anhu ashoblar bilan masjiddan qaytayotganlarida bir ayol yo'llarini to'sib, ta'na qila boshladi: «Ey Umar, seni bir vaqtlar “Umarcha” deyishardi, keyin “Umar” deb ataladigan bo'lding. Bugun esa seni “mo'minlar amiri” deyishmoqda. Ey Umar, mas'uliyat bobida Allohdan qo'rq, kim Qiyomat kunidan qo'rqsa, o'sha olis kun unga yaqinlashib qoladi, kim o'limdan qo'rqsa, o'tkinchi narsalar uni qo'rquvga soladigan bo'ladi”. Hamrohlari Hazrat Umarga: “Shu kampirning gapiga quloq solib o'tiribsizmi?” – deyishdi. Shunda Hazrat Umar: “Bu ayolning kimligini bilmaysizlarmi? U – Avs ibn Somitning xotini Havla binti Sa'laba bo'ladi. Uning so'zini Alloh taolo eshitgan-u, Umar eshitmasinmi?” – dedilar».

Ayol bilan maslahatlashing!

Rasululloh sallallohu alayhi vasallam mushkul vaqtlarda ayollari bilan maslahatlashganlar. Hudaybiya sulhi voqeasida mushriklar bilan sulh tuzilgandan keyin sahobalarga: “Turinglar, qurbonliklaringizni so'yinglar va sochingizni olinglar”, – dedilar. Ana shu gaplarini sahobalarga uch marta takrorlab aytsalar ham, biror kishi o'rnidan turmadi.

Shunda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam zavjalari Ummu Salama raziyallohu anhoning oldilariga kirib, voqeani aytdilar. Ummu Salama raziyallohu anho: “Ey, Allohning Rasuli! Shundoq qilishlarini xohlaysizmi? Chiqing-da, ulardan birortasiga biror so'z aytmasdan, qurbonligingizni so'ying, soch oluvchingizni chaqiring, sochingizni olsin”, – dedilar.

Rasululloh sallallohu alayhi vasallam zavjalari Ummu Salama raziyallohu anho maslahat qilganlaridek ish tutdilar. Sahobalar U Zot sallallohu alayhi vasallamni ko'rib, qurbonliklarini so'ydilar va sochlarini oldirib, U Zotga darhol ergashdilar (Imom Buxoriy rivoyatlari).

Yer yuzida Islom dinini ilk qabul qilgan inson – aynan ayol (!) kishi bo'lgani ayollarning faxrlanishlari uchun etarlidir! Bu ayol – Hadicha raziyallohu anhodirlar.

1500 ga yaqin kitob yozgan hindistonlik buyuk olim Ashraf Ali Tahonaviy “Bayonul Qur'on” deb nomlangan tafsirni yozayotgan payt ayoli u kishiga: “Uydagi qushlarga don berib, so'ng madrasaga keting”, – dedi.

Hazrat “Bayonul Qur'on”ning xayolida ayolining gapini esdan chiqarib, madrasaga ketaveribdi. U zotning shogirdlaridan Shafe' Usmoniy aytadi:

“Agar bir odamning 1500 ta kitob yozishiga kimki shubha qiladigan bo'lsa, unga o'zim ko'rganimni aytib beray: “Men Tahonaviyning qalamini qo'li tegmagan holda kitobning ustida aylanib yozayotganini ko'rganman”.

O'sha kuni tafsirni davom ettirmoqchi bo'lgan olimning qalami qimirlamabdi. Harchand urinib, uni yurgizishga harakat qilmasin, qalam joyida qotib turaveribdi. Shunda Yaratganga “Yo Allohim, men har doim yozishga o'tirganimda, qalam o'zi yozishni boshlardi, mendan nima gunoh sodir bo'ldiki, bugun qalamim yozmayapti?” – deb nola qilibdi. Shunda uydan chiqayotganida ayoli qushga don berishni aytgani esga tushib, qalamni tashlagancha, uyga yugurib ketibdi.

Uyga borib, qushga don berib kelganidan so'nggina qalam qimirlagan ekan.

Qalam yozishni boshlagan joy esa Qur'oni karimning Niso surasidagi «Ayollaringiz bilan yaxshi muomalada bo'linglar!» degan oyat ekan.

Modomiki shunday ekan, Onaga, Ayol zotiga yuksak ehtirom ko'rsatish – azaliy qadriyatlarimizdan biridir. Sohibqiron Amir Temurning: “Ayollarga imkon qadar iliq muomalada bo'lishga harakat qildim”, degan hikmatli so'zi asrlar oshsa-da, o'z mohiyatini yo'qotmagan. Qadimdan ayolni e'zozlagan davlat gullab yashnagan, ravnaq topgan. Ayolni ardoqlagan oila esa bu dunyoning jannatiga erishgan.

Ayol erdan chiqqan emas, erkak – uning otasi.

O'g'il ko'kdan tushgan emas, ayol – uning onasi.

Hulosai kalom

Dinimizda ayolga e'tibor naqadar yuksak ekanini bugun hamma e'tirof etadi. Qur'oni karimda ham ayollarga ehtirom ko'rsatish erkaklar zimmasiga yuklangan, Janobi Payg'ambarimiz Rasululloh sallallohu alayhi vasallam ham ayollarni e'zozlagan ekanlar, nahotki biz bu ishni bir kunga – 8 martga xoslab olgan bo'lsak. Shunday ekan, har kuni ayollarni e'zozlashimiz, ular uchun har kunni “8 mart” qilishimiz kerak emasmi?!

Ona o'rnin ato tutmas o'g'ilg'a,

Ki mumkindur o'g'il bo'lmoq atosiz,

Masiho birla Maryamdin qiyos et,

Ki imkon yo'qturur bo'lmoq anosiz

(Alisher Navoiy).

Klara Tsetkin ismli ayol 1910 yil Kopengagenda o'tkazilgan Ikkinchi xalqaro ayollar konferentsiyasida xotin-qizlar huquqlarini himoya qilib chiqqan bulsa, dinimizning asosiy manbasi Kalomullohda 14 asrdan ziyodroq vaqt avval ayolni e'zozlash ilohiy amr bilan buyurilgan.

Sen hammadan suyuksan, suyukliging unutma, ayol!

Farzand deb dil kuyuksan, kuyukliging unutma, ayol!

Payg'ambaru avliyo, jahongirga sen – Ona,

Shu bois ham buyuksan, buyukligining unutma, ayol!

Haqiqiy baxt esa, ayolni asl maskani – oilasi bag'riga, farzandlari quchog'iga, erkaklarning ardog'iga qaytarishda! Unga onalik baxtini, ayol mukarramligini va go'zalligini, nazokatini, hayo va iffatini qaytarib berishda. Shunday ekan, ayolni e'zozlash, ular uchun har kunni 8 mart qilish zarur!

Ibrohimjon INOMOV,

O'zbekiston musulmonlari idorasi raisi o'rinbosari

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Mo‘min gunoh qilsa, kofirga aylanadimi?

07.05.2025 2415 12 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Bugungi kunda ko‘plab musulmon yurtlarida jamiyat ichida tafriqa va fitnalar kelib chiqishiga sabab bo‘layotgan jiddiy muammolardan biri – takfir, ya’ni musulmonlarni “kofir” deb fatvo chiqarishning ko‘payganligidir. Bu masala keyin paydo bo‘lgan masalalardan hisoblanadi. Zero, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning zamonlarida biror kishini kofir deb hukm chiqarilgani hech kimga ma’lum emas. Bu mavzu juda nozik va o‘ta xatarli masala bo‘lib, mavzuni yaxshi anglash uchun avvalo kufrning ma’nosi va ta’rifini tushunib olish lozim.

Kufr tushunchasi va uning ta’rifi

“Kufr” imonning ziddi bo‘lib, u lug‘atda “berkitish” va “yopish” ma’nosini anglatadi. Ibn Foris shunday deydi: “Kufr – iymonning ziddidir. U haqiqatni yopish va berkitish ma’nosida ishlatiladi”. (Maqoyis al-lug‘a, 5/191). Ulamolar kufrni ta’riflashda turli iboralarni aytib o‘tganlar, jumladan Ibn Hazm rahimahulloh shunday deydi: “Kufr – Allohning Rob ekanligini inkor qilish, Qur’onda nubuvvati tasdiqlangan biror payg‘ambarning payg‘ambarligini inkor qilish yoki Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam keltirgan, butun ummatning ittifoqi bilan sahih ekani ma’lum bo‘lgan narsani inkor qilishdir. Shuningdek, biror amalni bajarish kufr ekani dalillar bilan tasdiqlangan bo‘lsa, shu amalni bajarish ham kufr hisoblanadi” (Al-Fasl fil-milal val-ahvo van-nihal, 3/118).

“Al-Mavsuatul-Fiqhiya”da shunday deyilgan: "Shariatda kufr – Muhammad sollallohu alayhi vasallamning dinidan ekani aniq va zaruriy ravishda ma’lum bo‘lgan narsani inkor etishdir. Masalan, Allohning borligini, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning payg‘ambarligini yoki zinoning haromligini inkor qilish shu jumladandir" (Al-Mavsuatul-Fiqhiya. 15/34)

Takfirning tarixiy ildizlari

Endi bu masalaning tarixiga nazar tashlasak, musulmonlarni kofirga chiqarishga birinchi bo‘lib jur’at qilganlar “xavorijlar” firqasi hisoblanadi. Ular “Mo‘min kishi gunoh ish qilsa, kofirga aylanadi”, “Yomon amal qilgan musulmon Islomdan chiqadi”, deb hisoblaganlar. Xo‘sh, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tomonlaridan “jahannam itlari” deb nomlangan, musulmonlarni kofirga chiqarib, ularning qonini halol sanaydigan bu toifa qayerdan kelib chiqqan? Bu borada Hofiz Ibn Hajar Asqaloniy rahimahulloh o‘zlarining “Talxis al-Xobir” asarlarida qisqacha to‘xatalib, shunday deganlar: Aslida xavorij so‘zi “xuruj”, ya’ni “qarshi chiqish” so‘zidan olingan bo‘lib, ular Hazrati Ali ibn Abu Tolib roziyallohu anhuga qarshi chiqqanliklari uchun shu nom bilan atalgan edilar. Ular avvaliga Hazrati Ali roziyallohu anhuning tarafida edilar va Hazrati Ali roziyallohu anhu bilan birga Jamal va Siffin janglarida ishtirok etishgan edi. Siffin jangining nihoyasida shom ahli mag‘lubiyat yaqinligini sezgach mus'haflarni nayzalarga ilib, qarshi tomonni Allohning kitobini orada hakam qilishga chaqirishni maslahat berishdi. Hazrati Ali roziyallohu anhu avvaliga bu fikrni unchalik ma’qul ko‘rmadilar. Lekin U zotning safdoshlari orasida Allohning kitobini hakam qilishga rozi bo‘lganlar ko‘pchilik edi. Natijada, Hazrati Ali roziyallohu anhuning musulmonlar qonini to‘kmaslik haqidagi istaklari ustun kelib, hakamlikka rozi bo‘ldilar. Ammo xavorijlar keyinroq bu qarorni inkor qildilar va: “Hakamlikni qabul qilib, xato qilibmiz! Endi xatoni tuzatishimiz kerak! Allohning hukmidan boshqa hukm yo‘q! deb baqira boshladilar”. Ular Hazrati Ali roziyallohu anhu va hakamlikka rozi bo‘lganlarning barchasini kofir deb “fatvo” chiqardilar va faqat tavba qilib, ularga qo‘shilganlarni imonda qolgan deb hisobladilar. Hattoki bu gumrohlar, Rasululloh sollallohu alayhi va sallamdan jannat bashoratini eshitgan Hazrati Alidek zotga: “Sen o‘zingni kofir deb tan ol, so‘ngra tavba qil, ana shunda biz senga itoat qilamiz”, deyishgacha bordilar. Albatta, Ali roziyallohu anhu bunga rozi bo‘lmadilar. Shundan so‘ng xavorijlar U zotga qarshi chiqib, urush ochdilar (Talxis al-Xobir, 6/2709).

Bora-bora xavorijarning qiladigan ishi musulmonlarni kofirga chiqarishdan boshqa bo‘lmay qoldi. Ularning bu ashaddiy mavqiflari qirg‘inbarot urushlarga, musulmonlarning behisob qonlari to‘kilishiga olib keldi. Eng yomoni, aqida bobida keraksiz ixtiloflar avj oldi. Natijada aqida poydevori darz ketdi. Faqat Ahli sunna val jamoa mazhabi ulamolari jasorati va ulkan mehnati evaziga bu darz qaytadan to‘g‘rilandi.

Takfirning xatarlari

Birovni kofir deyish oson ish emas. Chunki bu ishning orqasidan kelib chiqadigan hukmlar ham o‘ta xatarlidir. Bu ishning juda nozik va o‘ta xatarli ekanini tushunish uchun quyida Qur’on va Sunnat hamda ulamolarimizning so‘zlaridan bir qancha dalillarni keltirib o‘tamiz. Alloh taolo aytadi:

يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا إِذَا ضَرَبْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَتَبَيَّنُوا وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَى إِلَيْكُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا

“Ey iymon keltirganlar! Alloh yo‘lida jihodga chiqsangiz, aniqlab olinglar va sizga salom bergan kimsaga, mo‘min emassan, demanglar” (Niso surasi, 94-oyat).

Ushbu oyati karimaning nozil bo‘lish sababi haqida Imom Ahmad rahimahulloh, hazrati Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadisda quyidagilar aytiladi: “Banu Salim qabilasidan bir odam bir guruh sahobaning oldidan qo‘ylarini boqib o‘tib qoldi va ularga salom berdi. Sahobalar: “Bizdan qo‘rqqanidan salom berdi, bo‘lmasa, bermas edi”, dedilar-da, uni o‘ldirib, qo‘ylarini Nabiy sollallohu alayhi va sallam huzurlariga haydab bordilar. Shunda Alloh taolo: “Sizga salom bergan kimsaga, mo‘min emassan, demanglar”, oyatini nozil qildi. (Tafsir Ibn Kasir, 2/337). Alloh taolo ushbu oyatda musulmonlarni shoshqaloqlik bilan birovni imonsiz deb hukm qilishdan qaytarmoqda, Zero birovning qalbida imon bor yo‘qligini faqat Alloh taologina biladi. Shuning uchun har qanday shubha yoki taxmin asosida insonni mo‘minlikdan chiqarish, unga dushmanlarcha munosabatda bo‘lish mutlaqo noto‘g‘ri va haromdir.

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam ham musulmonni kofirga chiqarish xatarini bir qancha hadislarida bayon qilganlar. Jumladan: Rasululloh sallallohu alayhi vasallam shunday deganlar:

عَنِ ابْنِ عُمَرَ، أَنَّ النَّبِيَّ ﷺ قَالَ: «إِذَا كَفَّرَ الرَّجُلُ أَخَاهُ فَقَدْ بَاءَ بِها أَحَدُهُمَا.

Ibn Umar roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Kishi birodarini kofirga chiqarsa, albatta, ikkisidan biri kufrga duchor bo‘ladi”, dedilar (Sahihi Muslim, 123-hadis).

Ya’ni, kim, mo‘min birodarini kofir deyish mumkin, degan e’tiqodda kofir desa, o‘zi kofir bo‘ladi. Chunki halolni harom deb bilish kufr bo‘ladi. Bu holatda kimningdir iymoniga, shahodatiga hamla qilib, uni kofirga chiqarmoqda. Natijada uning o‘zi kofir bo‘ladi. Ikkinchi fikr shuki: Birovni “Ey kofir”, deyish kishini kufrga olib boradi. Ya’ni bunday deyishda kofir bo‘lib qolish xavfi bor. Bu inson bugun kofir bo‘lmasa-da, bora-bora bir kun dindan chiqib qoladi (Sharhi Navaviy 2/50).

Shunday ekan, birovni kofir deyishdan oldin bu gap o‘ziga qaytishi mumkinligini yaxshilab o‘ylab qo‘yish kerak bo‘ladi.

Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bunday deganar:

عَنْ أَنَسِ، عَنِ النَّبِيِّ ﷺ قَالَ: «ثَلَاثٌ مِنْ أَصْل الْإِيمَانِ: الْكَفُّ عَمَّنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا الله ، وَلَا نُكَفِّرُهُ بذَنْبٍ، َلَا تُخْرِجُهُ مِنَ الْإِسْلَامِ بِعَمَل

Uch narsa iymonning aslidir: “Laa ilaha illallohu” degan kimsaga tegmaslik; gunohi tufayli uni kofirga chiqarmaymiz; amali tufayli uni Islomdan chiqarmaymiz” (Abu Dovud rivoyati 2532-hadis). Ya’ni kalimai shahodatni aytib, o‘zining musulmonligini bildirib turgan kishiga tegmaslik, uning joniga, moliga zarar yetkazmaslik zarur. “Laa ilaha illallohu”ni aytib, zohirida musulmon bo‘lib ko‘ringan odamni qilgan gunoh ishi tufayli kofirga chiqarmaymiz. U kofir emas, nari borsa osiy mo‘min bo‘ladi. Kalimai tavhidni aytib, Islomni zohiridan ko‘rsatib turgan odamni amali tufayli Islom millatidan chiqarmaymiz. Bunday odamlarga amaliga yarasha tayin qilingan shar’iy jazo beriladi. E’tiqodi buzilmasa, Islomdan chiqqan hisoblanmaydi. Umumiy qoida mana shu!

Takfirga shoshilmaslik borasida ulamolarning so‘zlari

Ahli sunna val-jamoa ulamolari musulmonni kufrda ayblash masalasida nihoyatda ehtiyot bo‘lishga buyurganlar. Buyuk muhaddis va faqih Abu Ja’far Tahoviy rahimahulloh o‘zining Al-Aqida at-Tahoviya asarida bunday deganlar: “Qibla ahllarining birontasini gunohi sababli, modomiki uni halol sanamas ekan, kofirga chiqarmaymiz” (Al-Aqida at-Tahoviya). Bu esa shuni anglatadiki, agar bir musulmon gunohga qo‘l urgani bilan uni halol deb bilmasa, u hanuz Islom doirasida qoladi. Zero, gunoh boshqa, kufr boshqa.

Mulla Ali Qoriy rahimahulloh ham bu borada mashhur hanafiy olimi Ibn Nujaym rahimahullohning so‘zlarini keltiradilar: “Agar musulmonni kofir deyishga dalolat qiladigan to‘qson to‘qqizta dalil bo‘lsa-yu, musulmon deb bilishga dalolat qiluvchi birgina dalil bo‘lsa, muftiy va qozilar uchun o‘sha bitta dalilni olish lozim bo‘ladi” (Sharh ash-Shifa).

Bu so‘zlar musulmonni osonlikcha takfir qilish naqadar katta xatarlarga olib borishini ochiq-oydin ko‘rsatmoqda. Islom shariatida kishining imonidan chiqishi faqat aniq va qat’iy dalillarga tayanishi lozim. Gumon yoki noto‘g‘ri talqin asosida birovni kofirga chiqarish jamiyatni ulkan fitna sari yetaklaydi. Shu bois, mo‘min kishi doimo o‘z birodari haqida yaxshi gumonda bo‘lishi lozimdir.

Bugungi kunda takfir muammosi

Yuqoridagi dalillar va tarixiy misollar takfir masalasining naqadar nozik va xatarli ekanini ta’kidlaydi. Afsusuki, bugungi kunda takfir masalasi yana dolzarb muammolardan biriga aylanib, ba’zi guruhlar tomonidan noto‘g‘ri talqin qilinmoqda. Ayrim ekstremistik harakatlar va radikal oqimlar musulmonlarni osongina kofirlikda ayblab, jamiyatda bo‘linish va fitnaga sabab bo‘lyapti. Ularning targ‘iboti natijasida yoshlar orasida mutaassiblik kuchayib, o‘zini haq, boshqalarni esa botil deb biladigan kayfiyat shakllanmoqda. Bu holatning asosiy sabablaridan biri – ilmsizlik, Qur’on va Sunnatni noto‘g‘ri tushunishdir. Ko‘pchilik mutaassib kishilar islomiy ilmlarni mustahkam o‘rganmasdan, ayrim shubhali manbalar yoki noto‘g‘ri targ‘ibotlar ta’sirida qolib, noto‘g‘ri qarashlar girdobiga tushib qolishmoqda.

Xulosa

Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, Islom aqida bobida ham, ibodat bobida ham, o‘zini tutish bobida ham va boshqa boblarda ham mo‘tadillikka asoslangan. Bunday mo‘tadillikning chegarasini bilish uchun esa asosli ilmiy mezon kerak. Ana shu asosli mezonga ega bo‘lish uchun esa islomiy ilmlarning barchasini asl masdarlardan, yetuk va taqvodor ulamolardan to‘liq o‘rganish kerak. Bu narsalarga odob-axloq, hilm va bosiqlik hamda har bir narsani o‘z o‘rnida to‘g‘ri baholay bilish omillari qo‘shilgandagina, o‘ng yoki so‘lga burilib, halokat jari yoqasiga kelib qolish xavfining oldi olingan bo‘ladi.

So‘zimiz so‘ngida Robbimizdan so‘raymizki: Ey Robbimiz, bizni dunyo va oxiratda hidoyat topgan bandalaring qatoriga qo‘shgin! Bizni fitnalardan uzoq, haq yo‘lda sobit qilingan va Sening rizoyinga erishgan zotlardan qilgin. Amin!

Azimjon RIXSIBOYEV,
Toshkent Islom instituti talabasi.