O`zbekiston musulmonlari idorasi

Islomda ayollarning ilm olishdagi haqlari

12.02.2021 5904 9 min.

Ilm va ayol

Bir kuni huzurimizga ona va qiz kirib keldi. Ona qizining ikki nafar farzandi borligi va oilasi buzilganini aytib, mendan maslahat so'radi.

25 yoshlarda bo'lgan bu ayol bilan suhbatlashdim. Aytishicha, ota-onasi o'z paytida maktabga yubormagan. Shu sababli keyinchalik kollej yoki litseyda ham o'qimagan. 20 yoshda esa turmushga berishgan. Ikki bolaning onasi bo'lganda turmush o'rtog'i bilan kelisholmagani sababli oilasi buzilgan. Endilikda bu ayol farzandlari bilan qizlik uyida yashamoqda. U farzandlarini boqishni, kiyintirishni, ota-onasiga og'irligini tashlamaslikni xohlaydi. Lekin biror o'quv dargohini tamomlamagani va hunari yo'qligi sababli tushkunlikka tushib qolgan. Unga ilm olish va hunar o'rganish uchun hali kech emasligini tushuntirdim.

Yana kunlarning birida bir ayol qo'ng'iroq qilib, bitta xonadonga sovchilikka borgani va u oilada ota qizlarining o'qishi, kasb-hunar o'rganishi uchun ruxsat bermasligi haqida gapirdi. “Kelajakda bu qizlarning taqdiri nima bo'ladi? Islom dinida ayol-qizlarning ilm olishi va hunar o'rganishi uchun ruxsat berilmaydimi?” deb so'radi u ayol. Men: “Aksincha, Islom dini ayol-qizlarni ulug'lab qo'ygan, ular ilm olish va kasb-hunar egallashda etarlicha haq-huquqqa egalar”, deb tushuntirdim.

Ba'zi ota-onalar qizlarini ko'chaga chiqarmay, hech qayerda o'qitmay, joyi chiqsa, tezroq turmushga berish haqida o'ylashadi. Modomiki, Payg'ambarimiz alayhissalomning pokiza ayollari, muborak onalarimiz ayollarga ilm o'rgatish, shariat hukmlarini etkazishda Rasuli akram yonlarida turib, u zotga ko'makdosh va maslakdosh bo'lganlar. U davrlarda ayollar shariatning ba'zi hukmlarini, xususan, er-xotinlik, junublik, nifos, hayz va boshqa shunga o'xshash masalalarni to'g'ridan-to'g'ri so'rashdan uyalganlar. Shuningdek, Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam ham bu kabi masalalarni ochiq-ravshan so'zlashdan hayo qilar edilar. Shunday o'rinlarda onalarimiz javob berar edilar.

Oysha roziyallohu anho aytadilar: “Ansoriylarning ayollarini Alloh rahmat qilsin, ularni shariat ahkomlarini bilishdan hayo man qilmadi”. Bu ayollar kechalari Oysha onamiz oldilariga kelib, junublik, hayzu nifos kabi masalalarda shariat hukmini so'rab o'rganar edilar.

Shuningdek, Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning uylarida qilgan barcha ishlari, muammo-yu yurish-turishlarini naql qilishda u zoti sharifning pokiza ayollarining hissalari ko'p ekanini bilamiz. Nabiy alayhissalomning ayollaridan ko'plari shariat ahkomlarini o'rgatuvchi ustoz, Qur'on yod olgan qoriya, hadislarini etkazuvchi muhaddisa va faqiha bo'lib, o'tkir qobiliyatlari, nodir zakovatlari bilan mashhur bo'lganlar. Hususan, Oysha onamiz meros masalasida matematikani puxta bilganlari bois hattoki ba'zi mashhur sahobalar ham meros taqsimlashda ulardan maslahat so'rar edilar. Islom kelguniga qadar kasr son haqida kishilarda tushuncha bo'lmagan. Qur'oni karimda meros masalasida kelgan hukmlarni esa Oysha onamizdek puxta biladigan va taqsim qilib beradigan faqiha bo'lmagan.

Hozirda ayollar faqat uyda o'tirishlari kerak, ilm olmasalar ham bo'ladi, uy yumushlarini qilib, farzand tarbiyasi bilan mashg'ul bo'lsin, deydiganlarga qarata Islom mo'minu mo'minalarga barobar ravishda ilm olishni targ'ib qiladi, deb baralla ayta olamiz. Chunki Payg'ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam: “Ilm olish mo'min va mo'minaga farzdir”, deb marhamat qilganlar.

Shuningdek, ulamolar va faqihlar farzi ayn ilmlarda ayollar ham erkaklar kabi teng huquqli ekanlariga ijmo qilishgan.

Alloh taolo marhamat qiladi: “Kim, u xoh erkak bo'lsin, xoh ayol, mo'minlik holida savobli ishlar qilsa, aynan ular jannatga kirurlar va ularga xurmo danagining ipicha ham zulm qilinmagay” (Niso, 124); “Albatta, muslim va muslimalar, mo'min va mo'minalar, itoatli erkaklar va itoatli ayollar, rostgo'y erkaklar va rostgo'y ayollar, sabrli erkaklar va sabrli ayollar, tavozeli (kamtar) erkaklar va tavozeli ayollar, sadaqa qiluvchi erkaklar va sadaqa qiluvchi ayollar, ro'za tutuvchi erkaklar va ro'za tutuvchi ayollar, avratlarini (haromdan) saqlovchi erkaklar va (avratlarini haromdan) saqlovchi ayollar, Allohni ko'p zikr etuvchi erkaklar va (Allohni ko'p) zikr etuvchi ayollar – ular uchun Alloh mag'firat va ulug' mukofotni (ya'ni jannatni) tayyorlab qo'ygandir”(Ahzob, 35).

Ayollarning ta'lim olishi farzi aynligiga quyidagi sahih hadislar ham dalil bo'ladi. Imom Termiziy va Abu Dovud (lafzi Abu Dovudniki) rivoyat qiladilar. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam dedilar: “Kimning uch qizi yoki uchta yo oltita yoxud ikkita opa-singlisi bo'lsa va ularga odob berib, ularga yaxshilik qilsa hamda ularni turmushga bersa, unga jannat bordir”. Boshqa bir rivoyatda: “Qaysi erkakning cho'risi bo'lsa, u unga ta'lim berib, ta'limini chiroyli qilsa va unga odob berib, odobini chiroyli qilsa, so'ngra uni ozod qilib, o'sha ayolga uylansa, u kishiga ikki ajr bordir”, deyiladi.

Bu haqda Imom Buxoriy va Muslimning sahih to'plamlarida ham hadislar kelgan. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Alloh u zotga o'rgatgan narsalarni ayollarga ham o'rgatish maqsadida alohida kunni xoslab qo'yganlar. Bir kuni bitta ayol: “Yo Rasululloh! Erkaklar sizning oldingizga kelib, so'zingizni olib ketadilar. Biz uchun ham biror kun belgilang, biz huzuringizga kelib, Alloh sizga o'rgatgan narsalarni o'rganamiz”, dedi. Shunda Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Falon va falon kuni jamlaninglar”, deb aytdilar. Ular yig'ildilar. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam kelib, ularga ta'lim berdilar.

Baloziriyning “Futuhul buldon” kitobida bunday keladi: mo'minlar onasi Hafsa binti Umar roziyallohu anho johiliyatda Shifo ismli bir ayoldan yozishni o'rgangan edilar. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Hafsa onamizga uylanganlaridan keyin Shifoni topib, Hafsa onamizga qanday o'rgatgan bo'lsa, boshqalarga ham xuddi shunday chiroyli yozishni o'rgatishini talab qiladilar.

Yuqoridagi oyatu hadislardan xulosa chiqarsak, Islom dini ayol kishini ilmli, ma'rifatli bo'lishga buyuradi. Tarixdan ma'lum, ayollar ham Islom rahnamoligida ilm va madaniyatning eng yuqori darajasiga ko'tarilganlar. Ayollardan mashhur tabiblar etishib chiqqan. Misol uchun turli ko'z kasalliklarini aniqlab, davosini topgan Zaynab va Qozi Abu Ja'far Tofjoliyning qizi Ummul Husno arab dunyosining mashhur tabibalaridan hisoblangan. Yana Karima Utruziya, Sayyida Nafiysa bintu Muhammad kabi ayol muhaddislar ham bo'lgan.

Yuqori ilmiy darajaga erishgan bu xonimlar qatorida Imom Shofe'iy, Imom Buxoriy, Ibn Haldun va Ibn Hibbon kabi mashhur muhaddislar, faqihlar, ulamolar hamda adiblarning muallimalari ham bo'lishgan.

O'z yurtimiz tarixiga ham nazar solsak, Nodira, Uvaysiy, Anbar otin, Bibixonim kabi ham dunyoviy, ham diniy ilmlarda ilg'or bo'lgan ayollarning nomlarini sanab o'tish mumkin.

Yoki samarqandlik olima Fotima binti Muhammad Samarqandiyni olaylik (vafoti taxminan 1186 yil). U ayol faqihalardan biri bo'lgan. Buyuk faqih Muhammad ibn Ahmad ibn Abu Ahmad Alouddin Samarqandiyning qizi, “ulamolar podshosi” deb laqab olgan Alouddin Kosoniyning turmush o'rtog'i edi. Olima Turkistonda, Shoshning orqa tomonidagi Koson shahrida tavallud topgan. U otasidan hadis va fiqhdan ta'lim olgan. Otasining mashhur “Tuhfatul fuqaho” (“Faqihlar tuhfasi”) asarini yoddan bilgan.

Olimaning bir qancha asarlar muallifi ekani manbalarda qayd etilgan, ammo fiqh va hadisga tegishli “Majma'ul favoid li jammil avoid sharh tuhfatil muluk” (“Podshohlar tuhfasi sharhida rasm-rusumlarni to'ldirishda qoidalar jamlanmasi”) asarigina ma'lum.

Alouddin Samarqandiyning shogirdi Alouddin Abu Bakr Kosoniy (vafoti 1191 yil) ustozining “Tuhfatul fuqaho” asariga sharh yozib, unga taqdim etgan. Alouddin Samarqandiy sharhdan mamnun bo'lganidan qizini shogirdiga nikohlab bergan.

Mana, azizlar, ayol-qizlarimizning ilm olishda va o'rgatishda haq-huquqlari borligini yuqoridagi bir qancha dalillar orqali bilib oldik. O'ylaymizki, ana shu ilmni ozgina o'rganish bilan yurtdoshlarimiz qizlarining ham bilimli bo'lishi naqadar muhimligini anglardilar. Shunday emasmi?!

Maryamxon ABDULLAYeVA

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

"Sahro kemasi"ning mo‘jizalari

25.04.2025 14215 7 min.

Qur’on nozil bo‘lgan paytda odamlarga eng yaqin hayvon tuya bo‘lgan, shuning uchun ularning e’tibori tuyaga tortilyapti. Haqiqatda tuya bir mo‘jiza: uning tuzilishi-quloq, burun, ko‘z, oyoq, tuyoqlari sahro uchun moslashgan. Shuning uchun ham uni arablar sahro kemasi, deyishadi. Tuya issiq havoda yurishga moslashgan, suv ichmay bir necha kunlab yurishi mumkin va hokazo.

Endi, “sahro kemasi”ning yaratilishidagi ba’zi bir ajoyibotlarga qisqacha bo‘lsa ham nazar solaylik. Tuyaning ko‘zlari boshning yuqori qismiga joylashgan bo‘lib, ortga qarash imkonini beradi. Uning qovoqlari esa qumni to‘sishga moslashgandir.

Shuningdek, tuyaning burun kataklari va quloqlari ham qum kirishini to‘sadigan junlar bilan jihozlangandirlar. Sahroda shamol turishi bilan tuyaning tumshuqlari ham, quloqlari ham jismiga tortilib, qumdan zarar ko‘rmaydigan holatga kelib oladi.

Tuyaning tuyoqlari ham alohida shakldagi suyaklarga kiygizilgan go‘sht va teridan iborat qo‘lqop bo‘lib, qumda bundan boshqa tuyoq bilan yukli ravishda yurish mumkin emas.

Tuya sahroda och qolganda, quruq yog‘ochni, hatto tikonni ham yeb ketaveradi.

Tuyaning o‘rkachi o‘ziga xos ozuqa omboridir. Agar tuya sahroda och qolsa, o‘sha o‘rkachidagi “ombor”dan ozuqa olaveradi.

Sahroda eng zaruriy narsa suv hisoblanadi. Tuyani Alloh taolo bu ehtiyojiga ham moslab yaratgan. Avvalo tuya ter chiqmaydigan qilib yaratilgan. Ya’ni, u jismidagi suvni o‘zida saqlab turadi.

Qolaversa, tuyaning burni og‘ziga ulangan. Shuning uchun uning nafas olishi tufayli chiqqan bug‘ham yana og‘zi orqali ichiga qaytadi. Shu bilan birga tuya birdan ko‘p suv ichib olish qobiliyatiga ega. U oltmish litrgacha suv ichishi mumkin. Bu esa unga sahroda olti kundan o‘n kungacha suv ichmay yurish imkonini beradi.

Ushbu zikr qilingan narsalar Alloh taoloning, o‘sha tuyani yaratgan Zotning qudratiga dalil emasmi?

Ha, tuyaning va har bir jonzotning yaratilishiga ibrat nazari bilan aqlni ishlatib qaragan inson Allohning qudratiga tan bermay iloji yo‘q.

Ular tuyaning qanday yaratilganiga nazar solmaydilarmi? (G‘oshiya surasi, 17-oyat).

1. Tuya hayvonot olami tarixida eng eski hayvon turlaridan biridir. Evolyutsiyachilar nazariyasiga ko‘ra, tuya ham dinozavrlar bilan birga yo‘q bo‘lib ketishi kerak edi, lekin hech bir tabiat hodisasi uni yo‘q qilib yuborolmagan.
2. Tuya faqat sellyuloza (cho‘l va dashtlarda dag‘al o‘t va xashaklar, yantoq, saksovul) bilan oziqlanib, vitaminlarni va hayot uchun kerakli barcha kimyoviy moddalarning ko‘pini ishlab chiqaruvchi va shu tariqa hayotini davom ettiruvchi birdan-bir hayvondir.
3. Tuya bir necha ming yillardan hozirga qadar odamzotga tashuvchilik xizmatini qilayotgan yagona jonivordir. O‘rta Osiyo hududida bundan 100 yil avval ham tuyalar pochtasi mavjud bo‘lgan.
4. Tuyalar o‘z vaznining yarmiga teng — 250-300 kg yukni ko‘tara oladi, vazniga nisbatan 10-12% og‘irlikdagi yukni tortish kuchiga ega. Soatiga o‘rtacha 4 km tezlikda, kuniga 35-40 km masofani bosib o‘tadi. Agar ustida yuki bo‘lmasa, to‘xtovsiz 100 kilometr yo‘l bosa oladi.
5. Tuya bir ichishda 200 litrga yaqin suv ichadi. Sho‘r suvni ham ichaveradi. 100 litr suvni 10 daqiqada ichib tugatadi. Tuya bir haftagacha yemay, 34 kungacha suv ichmasdan yurishi mumkin. Suv bor joyni 50-60 kilometr uzoqlikdan his etadi.
6. Tuya suti tarkibida kalsiy, magniy, temir, fosfor, C, D vitaminlari, foydali mineral va mikroelementlar ko‘p bo‘lib, u sigir sutidan bir necha karra foydaliroq. Tuya suti – parhez mahsulot. Unda yog‘ va shakar miqdori sigirnikidan ancha kam. Tuya suti sutemizuvchilar ichida inson sutiga eng yaqinidir.
7. Tuyaning tana harorati tunda, sahro soviganda +34°C gacha pasayadi. Kunduzi 41°C darajagacha ko‘tariladi. Bu bois tevarak-atrofdagi havo harorati o‘zgarganda tuya deyarli terlamaydi va suv yo‘qotilishining oldi olinadi. Tuya juni quyoshda 70-80 gradusgacha qizisa-da, uning tana harorati 40 gradusda bo‘ladi.
8. Tuyaning o‘rkachida suv emas, yog‘ saqlanadi. O‘rkach tuya uchun ozuqa zaxirasi hisoblanadi. Tuya o‘rkachi qattiq ozuqani yeyishni boshlaganidan keyin paydo bo‘ladi, shuning uchun bo‘taloqlarning o‘rkachi bo‘lmaydi.
9. Tuyalar suvni o‘rkachlardagi yog‘lardan oladi, 100 gramm yog‘ning oksidlanishidan 107 gramm suv hosil bo‘ladi. O‘rkachdagi yog‘ haddan ziyod issiq havoda tana haroratini me’yorda ushlab turadi.
10. Tuya gavdasining yerga tegib turadigan qismlarida, ko‘kragi, tirsagi va tizzasida qadoqli tuzilmalar bor. Shu tufayli issiq (70°C gacha qizigan) yerda ham yota oladi.
11. Tuyaning ko‘zi favqulodda ko‘rish qobiliyatiga ega bo‘lib, 3-4 kilometrdan tahdidlarni aniqlay oladi. Uchta ko‘z qovog‘i, ikki qator uzun kipriklar ko‘zga qum kirishining oldini oladi. Qalin qoshlar, zich va qalin sochlar ko‘z va boshni quyosh nurlaridan himoya qilishga yordam beradi.
12. Tuyalar burniga qum kirib ketishining oldini olish uchun burun teshiklari ochilib-yopiladi.
13. Tuyaning ikkita labi bo‘ladi, ular mustaqil ravishda harakatlanib, tikanli cho‘l butalarini zararsiz yeya oladi.
14. Tuyaning quloqlari o‘tkir eshitish qobiliyatiga ega. Quloqlar ichkaridan va tashqaridan tuk bilan qoplangan bo‘lib, qumdan himoyalangan. Chang bo‘ronlari paytida tuyalar quloqlarini aylantira oladi.
15. Tuyaning tuyoqlari uzun bo‘lib, ularni qumga bir tekis taqsimlaydi va cho‘kib ketmaydi. Tuya otlar kabi oldinga va orqagagina emas, to‘rt tomondagi odam yo hayvonni tepa oladi. Tuyoqlaridagi elastiklik darajasi yuqori.
16. Tuyalar nafaqat issiq haroratli mintaqalarda, juda past haroratli joylarda ham yashay oladi. Ularda qishda sovuqqa bardoshli uzun va qalin himoya junlari o‘sadi, yoz oylarida esa to‘kiladi.
17. Urg‘ochi tuyalarning homiladorlik davri 12 oydan 14 oygacha. Tuyalarning egiz tug‘ish holati deyarli kuzatilmagan. Yangi tug‘ilgan bo‘taloqning vazni 34 kilogrammgacha bo‘ladi. U tug‘ilgandan yarim soat o‘tiboq yurishni boshlaydi.
18. Tuya — dunyoda eng qaysar jonivor. Agar u yotib dam olishni xohlasa, uni o‘rnidan qo‘zg‘atish juda qiyin. Uning jahlini chiqarsangiz, tuflab tashlaydi. U juda aniq tuflaydi va tupugi juda sassiq bo‘ladi. Chunki u oddiy so‘lak emas, naq oshqozondan otilib chiqadi.
19. Tuya dengiz yoki daryoda suza oladi.
20. Tuya arabchada “jamal” — “go‘zallik” ma’nosini bildiradi. Bu so‘z avval yunonlarga “kamēlos” shaklida o‘tib, undan inglizlarga “camel” tarzida o‘tgan.