Musulmonlarning qiblasi, hidoyat o'chog'i, erning markazi bo'lmish “Allohning bayti” haqida qanchalik ma'lumotga egasiz? Uni ma'nan ziyorat qilishni istaysizmi? Unda keling shu haqida qisqacha suhbat qilamiz! Allohning bayti, Qur'onda ikki marta “Ka'ba” degan nom bilan zikr qilingan. “Moida” surasi 95-97-oyatlarda. Ammo boshqa nomlar bilan ko'p marotaba zikr qilingan. masalan: "Al-bayt", “Baytul atiyq”, “Masjidul Harom”, “Baytul Harom”, “Avvalu bayt” va boshqalar.
Bilasizmi? Allohning bayti nega “Ka'ba” deb nomlangan? Unda bilib oling – “Ka'ba” deb nomlanishiga sabab, uning shakli “Kubik”ga o'xshash bo'lganligi uchun shunday nomlangan. Chunki arab tilida “Ka'ba” “Kub” degan ma'noni bildiradi. Ka'ba mo'minlarning ikkinchi va asosiy qiblasi bo'lib, birinchi qiblasi “Masjidul Aqso” bo'lgan. Musulmonlarga namoz farz bo'lganida dastlab 16 oy Masjidul Aqsoga qarab namoz o'qishgan. Keyin qibla Ka'baga qarash bilan o'zgargan. Ka'bani dastlab, Ibrohim alayhis salom, o'g'li Ismoil alayhis salom bilan birgalikda tog'dan tosh olib kelib qurishgan.
Ka'ba hozirga qadar necha marta buzilib, qayta qurilgan? Degan savolga tarixchilar har xil ma'lumotni aytadilar. Ba'zilar to'rt marta buzib, qayta qurilgan desalar, boshqalar 5 marta deganlar.
Tarixchilarning rivoyatiga ko'ra Ka'ba Odam alayhis salomdan to hozirga qadar 8 marta qurilgan
Ibrohim alayhis salom bilan Ismoil alayhis salomlar Ka'bani qurayotganida toshlarning oralariga loy qo'ymasdan, toshlarning o'zini ustma-ust qalab qo'yishgan edi. Zamonlar o'tib, sel kelishi oqibatida devorlari quladi.
Ka'baning rangi qora. Bitta eshigi bor. Uning hozirgi bo'yi 15 metr, xajarul asvaddan xatiymgacha 12m, 84sm. Hatiymning ichidan o'lchaganda 11m, 28sm uzunlikda. Hatiym devorining o'zining balandligi 1m, 32sm. hajarul asvad erdan 1m 50sm balandlikka o'rnatilgan. Hajarul asvadning uzunligi 30 sm cha miqdorda, kattaligi 17 sm cha keladi. Hajarul Asvadning atrofi oppoq kumush qoplama bilan o'rab qo'yilgan bo'lib, unga birinchi bo'lib, kumush bilan qoplagan kishi Abdulloh ibn Zubayr bo'ladi. “Multazam” deb hajarul asvad bilan Ka'baning eshigi oralig'idagi joyga nisbatan aytiladi va multazamning uzunligi 2 metr. Sulton Murod 4 Ka'baning eshigini 166 kg keladigan kumushdan yasagan edi. Hozirda esa Ka'baning eshigi 280 kg lik tillodan yasalgan. Yerdan 2m 22sm ko'tarilgan. Eshigining uzunligi 3m 18sm. Eni esa 1m 71sm. Buni Saudiy podshohlardan bo'lgan Holid ibn Abdulaziz Suriyalik hunarmandlarga yasattirgan.
Ka'ba xuddi kubikka o'xshash bo'lib, uning to'rt tomonidan to'rtta burchagi bor. Birinchisi “Ruknul Asvad”, ikkinchisi “Ruknush Shomiy”, uchunchisi “Ruknul Yamaniy”, to'rtinchisi “Ruknul Iroqiy” deb nomlanadi. Ka'ba po'shtni birinchi yopgan odam Ismoil (a.s) bo'lgan. Ka'baning eshigining kaliti Usmon ibn Talha (r.a)ning urug'ida bo'lib kelgan. Hozir ham shularning avlodlarida.
Ka'baning kisvasi (yopinchig'i) qora rangda bo'lib, eng oliy navli ipak tolalaridan to'qilgan. Yuqori qismida, zar bilan aylantirib, Allohning oyatlari yozilgan. Dastlab kisva Misrdan olib borilar edi. Sulton Murod 4 zamonidan boshlab Istanbuldan olib boriladigan bo'ldi. Usmoniy hukmdorlarning tanazzulidan keyin Madinaning o'zida kisva tayyorlanadigan bo'ldi.
Imom Buxoriy nomidagi
Toshkent islom instituti
Katta o'qituvchisi
Rasuljon Toshpulatov
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Faqihlar fiqhga shunday ta’rif berishadi: «Fiqh mukallaflarning amallarini halol va haromlik, fasod va sahihlik jihatidan o‘rganadigan ilmdir». Bu ta’rifni ham kengroq tahlil qilib ko‘raylik. «O‘rganadigan ilm» nima degani? Hozirgina «Ilm bir narsaning voqelikka muvofiq kelishidir», dedik.
Fiqhning mavzusiga bir misol keltiraylik. Masalan, men mukallafman. Xotinimga «Sen taloqsan», dedim. Buning hukmi nima bo‘lishini fiqh o‘rganadi. Demak, fiqh men kabi mukallaflarning mana shu kabi holatlarini o‘rganadi. Masalan, men sherikchilik aqdini tuzishim mumkin, biron narsani sotishim, ijaraga olishim mumkin. Fiqh ana shunday holatlarni, men qilgan ishning halol yoki harom, sahih yoki fasodligini o‘rganadi. Demak, fiqhning mavzusi mukallaflar qiladigan amallarning holatini o‘rganishdir.
Faqihlarning fiqhga bergan ta’riflarida «dalil» degan so‘z bormi? Yo‘q. Ular faqat mukallaflarning amallari haqida gapirishdi, hukmlarning mukallaflarga nisbatan joriy bo‘lish holatlariga e’tibor qaratishdi. Demak, umumiy qilib aytadigan bo‘lsak, fiqhga ikki xil ta’rif berildi. Biri usuliy ulamolarning ta’rifi, ya’ni «Qur’on va Sunnatdan hukmlarni qay tarzda chiqarib olish haqidagi ilm» degan ta’rif. Ikkinchisi fuqaholar bergan ta’rif bo‘lib, unda hosil bo‘lgan hukmlarning mukallaflarga qanday joriy qilinishi asosiy o‘ringa qo‘yildi. Bu hukmlar mutlaq mujtahidlar tarafidan chiqariladi. Hukmni faqat mutlaq mujtahid chiqara oladi. Ana shu mujtahid muayyan bir hukmni Qur’on va Sunnatdan qanday chiqarganini o‘rganish usul ilmining mavzusidir. Chiqarilgan hukmni o‘zimizga va jamiyatga tatbiq qilish esa muftiy va faqihlarning ishidir.
Demak, fiqhga ikki xil qarash mumkin ekan: hukmni chiqarib olish va uni tatbiq qilish. Bizning xatoimiz shuki, hukmni ishlab chiqish bilan uni tatbiq qilish orasidagi farqni tushunmayapmiz. Tushunmaganimiz uchun keraksiz gaplarni gapiryapmiz. Biz yuqorida aytib o‘tgan ikki yo‘nalish – tahallul, ya’ni dinga yengil qarash va tashaddud, ya’ni dinda g‘uluvga ketish yo‘nalishlari yo ikkinchi ta’rifdan bexabar qolishdi, yoki unga e’tiborsiz qarashdi. Ular faqat birinchi ta’rifni, ya’ni hukmni qay tarzda ishlab chiqishni izohlashdi.
Masalan, siz birinchi yil ilm olayotgan bo‘lsangiz, ular sizga: «Sen aytgan hukmni faqat dalil keltirsang, qabul qilamiz», deyishadi. Axir siz hali dalillarni bilmaysiz-ku! Birorta jumlani oyat deb o‘ylashingiz mumkin, lekin aslida u oyat bo‘lmasligi mumkin. Bir hadisni Buxoriyda kelgan, deb aytishingiz mumkin, lekin u Buxoriydan rivoyat qilinmagan, to‘qima hadis bo‘lib chiqishi mumkin, chunki siz hali dalillarni o‘rganmagansiz. Ular mana shu darajadagi odamlardan dalil so‘rashdi, ochiq-oydin dalili bo‘lmagan hukmni esa botilga chiqarishdi. Bunga biroz kengroq yondashish kerak...
Yuqorida aytganimdek, asosiy maqsadim ta’riflarga doir qo‘shimcha ma’lumotlarni aytib o‘tish edi. Keling, shu masalani ko‘raylik. Ana o‘sha yo‘nalish egalari har bir hukmga dalil talab qilishyapti. Avvalo ayting-chi, dalil nima o‘zi? Ular: «Dalil – bu Qur’on va Sunnat», deyishadi. Ularning «Dalil Qur’on va Sunnatdir», deyishi ilmiy ma’noda xatodir, chunki dalilni faqat Qur’on va Sunnatgagina cheklab qo‘ysak, dinni zoye qilib qo‘yamiz, chunki bulardan boshqa dalillar ham bor. Dalil to‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan manbadir. Demak, Qur’on va Sunnat dalillarning asosiy qismidir, lekin dalillarning barchasi emas, chunki ijmo’ ham dalil, qiyos ham dalildir. To‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan har qanday manba dalil bo‘ladi. Lekin bu gapni ular tushunmaydi. Ular dalilni faqat Qur’on va Sunnat, deb tushunishadi.
«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan