أَلَمۡ تَرَ إِلَى ٱلۡمَلَإِ مِنۢ بَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ مِنۢ بَعۡدِ مُوسَىٰٓ إِذۡ قَالُواْ لِنَبِيّٖ لَّهُمُ ٱبۡعَثۡ لَنَا مَلِكٗا نُّقَٰتِلۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِۖ قَالَ هَلۡ عَسَيۡتُمۡ إِن كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلۡقِتَالُ أَلَّا تُقَٰتِلُواْۖ قَالُواْ وَمَا لَنَآ أَلَّا نُقَٰتِلَ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَقَدۡ أُخۡرِجۡنَا مِن دِيَٰرِنَا وَأَبۡنَآئِنَاۖ فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيۡهِمُ ٱلۡقِتَالُ تَوَلَّوۡاْ إِلَّا قَلِيلٗا مِّنۡهُمۡۚ وَٱللَّهُ عَلِيمُۢ بِٱلظَّٰلِمِينَ٢٤٦
246. (Ey Muhammad), MusodankeyingiBaniIsroila'yonlariniko'rmadingizmi? Ularpayg'ambarlariga: "Bizgabirpodshohnitayinqilibber, shundaAllohyo'lidajangqilaylik!" deyishdi. U: "Agarsizlargaurushfarzqilinsa, balkiurushmassizlar?" dedi. Ular: "Diyorimizdanvafarzandlarimizdanjudobo'lgach, Allohyo'lidaurushmasmidik!" deyishdi. Ulargaurushfarzbo'lganidaozchilikdantashqarihammalariboshtortishdi. Allohzolimlarnibiluvchidir.
Ushbu suraning 246 dan 251-oyatigacha Tolut va Jolut haqidadir. Tolut Bani Isroilning podshohi, payg'ambar Dovud alayhissalomning qaynotasi bo'lgan, undan so'ng podshohlik hazrati Dovudga qolgan. Jolut esa Bani Isroilning ashaddiy dushmanlaridan bo'lgan Amoliqa podshohlaridan biri edi. Uni hazrati Dovud palaxmon (tosh o'q bilan o'qlanib, bosh ustida aylantirib otiladigan qurol) bilan otib o'ldirgan. Tarixchilar rivoyatiga ko'ra, payg'ambar Shamvil alayhissalom Bani Isroil qavmini ozodlikka va farovonlikka olib chiqish tadorikini ko'radi. Bunda Bani Isroil qavmiga jasur, shijoatli yo'lboshchi kerakligini bilib, Allohdan shunday yo'lboshchi ato etishni so'raydi. Alloh taolo Shamvilga vahiy yuborib: "Qavmingdan qaysi odamning bo'yi asoyingcha bo'lsa, o'sha odam qavmga podshoh bo'ladi", deydi. Bo'yi aso uzunligicha keladigan odam faqat Tolut ismli kishi bo'lib, bu qavmga u podshoh etib yuborildi. Uning podshohligi belgisi sifatida qavmga bir sandiq ham yuborildi.
وحدثنا إسحاق بن إبراهيم بن جبلة نا عبيد الله بن موسى أنا إسرائيل، عن سماك أنه سمع موسى بن طلحة يحدث عن أبيه قال: مررت مع النبي صلى الله عليه وعلى آله وسلم في نخل فرأى قوما في رءوس النخل يلقحون النخل فقال: ما يصنع هؤلاء؟ قالوا: يجعلون الذكر في الأنثى قال: ما أظن ذلك يغني شيئا فبلغهم ذلك فتركوه فنزلوا عنها فبلغ ذلك النبي صلى الله عليه وعلى آله وسلم فقال: إنما هو ظن ظننته، إن كان يغني شيئا فاصنعوه، فإنما أنا بشر مثلكم وإن الظن يخطئ ولكن ما قلت لكم: قال الله تعالى فلن أكذب على الله عز وجل.
Muso ibn Talha otasidan rivoyat qiladi: “Nabiy sollallohu alayhi va ’alaa olihi vasallam bilan birga (Madina) xurmozorlari orasidan o‘tdim. U zot xurmolar ustiga chiqib olib, changlatayotgan odamlarni ko‘rib: “Anavilar nima qilishmoqda?” dedilar.
Odamlar: “(Xurmoning) erkagini urg‘ochisiga qo‘shmoqda”, dedi.
U zot: “Menimcha, undoq qilish biror foyda bermas, deb gumon qilaman”, dedilar.
Haligi odamlarga buning xabari yetib borganda, ular u(changlatish)ni tark qildi va xurmolardan tushdi. Rasululloh sollallohu alayhi va olihi vasallamga bu haqda xabar berilganda: “U mening bir gumonim, agar o‘sha narsa ularga manfaat bersa, uni qilaversin! Albatta, men ham sizlar kabi basharman. Albatta, gumon xato qiladi. Lekin sizlarga “Alloh taolo bunday dedi”, deb biror narsa aytsam, zinhor Alloh azza va jallaga nisbatan yolg‘on so‘zlamayman”, dedilar.
Abu Said Haysam ibn Kulayb Shoshiyning
“Musnadi Shoshiy” asaridan
Davron NURMUHAMMAD