Kelajak avlod bo'lmish yoshlarda bolalik chog'idan kitobga mehr uyg'otish, mustaqil fikr va keng dunyoqarashni shakllantirish ularning hayot yo'llarida mustahkam zamin bo'ladi.
Alloh taolo O'zining irodasi, ilmi va rahmati bilan inson zotini aql-idrokli qilib yaratdi va uning er yuzida hayot kechirishi uchun lozim bo'lgan barcha sharoitlarni ham muhayyo qildi. Inson mana shu aql-idrok, ilmu odobi bilan o'zi yashab turgan jamiyatdagi boshqa insonlarga manfaat etkazishi kerak, chunki ilm o'z egasini ikki dunyo saodatiga erishtiradi.
Payg'ambarimiz Muhammad sollallohu alayh vasallamga Hiro g'orida nozil bo'lgan ilk vahiy «O'qi!» degan amr edi. Ilk vahiyning o'qishga, ilm olishga da'vat bilan boshlanishining, Alloh oxirgi dinini o'qish-yozishni bilmaydigan ummiy kishi orqali insoniyatga etkazishni iroda qilganining buyuk hikmati bor edi. Alloh taolo ilmni qiyomatgacha bandalar uchun ma'rifatga erishish, haqiqatni topish, ikki dunyo saodatiga muyassar bo'lish vositasi qildi.
Ilmsizlik esa insoniyatni tubanlikka, halokatga olib borishini bildirdi. Insonlarni ilm olishga va bu orqali Parvardigorini tanishga buyurdi. «Ilm» so'zi Qur'oni karimning sakkiz yuz o'n bir joyida turli ma'nolarda kelgan. Qur'on va sunnatda ilm insoniyatni turli axloqsizliklar, haromlar, yomon yo'l va amallardan qaytarishi zikr etilgan.
Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu aytadilar: “Alloh taolo Sulaymon alayhissalomga ilm, mol-dunyo va podshohlikdan birini tanlashni buyurganda, u zot ilmni tanladilar. Natijada, ilm tufayli mol-dunyo va podshohlikka ham erishdilar”.
Payg'ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam ilmni iymonning mevasiga qiyoslab bunday deganlar: “Iymon yalang'och bir narsa bo'lsa, uning libosi taqvo, ziynati hayo, mevasi esa ilmdir”.
Hazrat Ali karramallohu vajhahu aytadilar: “Ilm mol-dunyodan ko'ra yaxshiroqdir. Chunki ilming seni asraydi, mol-dunyoni esa sen asrashing kerak bo'ladi. Mol-dunyo sarf qilinsa kamayadi, ilm esa o'zgalarga o'rgatish bilan yana ziyoda bo'laveradi”.
Ilm talab qilish va uning yo'lida chekilgan zahmat tufayli xatolarning kechirilishi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning: “Hamma narsalar, hatto daryodagi baliqlar ham tolibi ilmning gunohlari mag'firat qilinishini so'raydilar”, degan hadislarida o'z ifodasini topgandir.
Darhaqiqat, qaysi jamiyatda ilmga tashnalik susaysa, ilm o'rganishga e'tibor kamaysa, kishilar fikrlashdan to'xtasa yoki ularning fikri sayozlashsa, o'sha jamiyat taraqqiyotdan ortda qoladi. Eng yomoni, u ma'naviy inqirozga, halokatga yuz tutadi.
Har qanday jamiyatning olimlari, ziyolilari millatning ma'naviy dunyosi qashshoqlanmasligi, axloqining tubanlashmasligi, soxta va buzg'unchi e'tiqodlar va madaniyatlar ta'siriga tushib qolmasligiga mas'uldirlar. Agar ular bu ishda loqaydlikka yo'l qo'yishsa, shunchaki tomoshabin bo'lib qolishsa, o'sha millatning holiga voy bo'ladi.
Prezidentimizning yoshlar ma'naviyatini yuksaltirish, ularning bo'sh vaqtini mazmunli tashkil etish bo'yicha muhim vazifalarni belgilab: “Yoshlarda bolalik chog'idan kitobga mehr uyg'otish, mustaqil fikr va keng dunyoqarashni shakllantirish ularning hayot yo'llarida mustahkam zamin bo'ladi” deb alohida ta'kidladilar.
Ma'rufxon ALOHODJAYeV,
Namangan shahri “Abdulqodir qori” jome masjidi imom-xatibi
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi mamlakatimizda inson qadri, e’tiqodi va vijdon erkinligini ta’minlab beruvchi asosiy qonun sifatida muhim o‘rin tutadi. Asosiy qonunimizning 31-moddasida har bir fuqaroga vijdon erkinligi kafolatlanishi belgilangan bo‘lib, bu insonning qaysi din va e’tiqodga amal qilishi yoki umuman dinga e’tiqod qilmasligi uning shaxsiy tanlovi ekanini yana bir bor tasdiqlaydi.
Islom ta’limotida ham inson irodasi va e’tiqod erkinligi alohida qadrlanadi. Qur’ondagi “Dinda majburlash yo‘q” (Baqara surasi, 256) degan oyat e’tiqodning faqat ixlos bilan bo‘lishi, majburlashga yo‘l qo‘yilmasligi haqidagi illohiy qoidani belgilaydi. Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi va sallam Madinada turli din vakillari bilan tinchlik va o‘zaro hurmat asosida yashaganlari bu tamoyilning amaliy namunasidir.
So‘nggi yillarda, xususan, 2025 yilda yurtimizda vijdon erkinligi borasida muhim huquqiy qadamlar tashlandi. Shu yilda “Fuqarolarning vijdon erkinligini ta’minlash va diniy sohadagi davlat siyosati konsepsiyasi” tasdiqlandi. Ushbu hujjatda dinlar o‘rtasida tenglik, diniy tashkilotlar faoliyatining shaffofligi, konfessiyalararo totuvlik va davlatning neytral, adolatli pozitsiyasi aniq belgilab berildi.
2023–2025 yillar davomida diniy sohada qator amaliy islohotlar amalga oshirildi: diniy adabiyotlar ekspertizasi soddalashtirildi, Haj va Umra tadbirlarining tashkil etilishi yanada qulaylashtirildi, diniy ta’lim markazlari faoliyati kengaytirildi. Bu o‘zgarishlar Konstitutsiyada belgilangan vijdon erkinligi tamoyillarining hayotdagi amaliy ifodasi ekanini ko‘rsatadi.
Bugun O‘zbekistonda e’tiqod erkinligi nafaqat qonunlarda, balki amalda ham kafolatlangan. Konstitutsiya va islomiy ma’naviyatdagi inson sha’ni, adolat va bag‘rikenglik tamoyillari bir-birini to‘ldirib, yurtimizda totuvlik, hamjihatlik va ma’naviy barqarorlikni ta’minlashga xizmat qilmoqda. Bu ishlar mamlakatimiz taraqqiyoti va xalqimiz o‘rtasidagi birdamlikning muhim asosidir.
Jahongir Hotamov,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Huquqshunoslik bo‘limi boshlig‘i