O`zbekiston musulmonlari idorasi

2021 yilda foydalanishga topshiriladigan masjidlar

07.01.2021 6870 24 min.

So'nggi uch yil ma'lum ma'noda masjidlarni ta'mirlash, obod etish davri bo'lyapti, desak mubolag'a bo'lmaydi. Bu vaqt oralig'ida yurtimizda 256 ta masjid qaytadan qurildi, 308 tasi esa kapital ta'mirlandi. Binolari eskirib, nurab qolgan, shuningdek, namozxonlar uchun torlik qilayotgan kichik ibodat uylari o'rnida shaharsozlik andozalariga mos zamonaviy talablar asosida keng va shinam jomelar qad ko'tarmoqda. Ba'zilari katta yo'l bo'ylariga chiqarib qurilmoqda. Bu esa ichki va tashqi ziyorat turizmi doirasida qo'shimcha imkoniyat va qulayliklar tug'diradi.

Ayni paytda 218 ta masjid butunlay yangi loyiha asosida qaytadan qurilmoqda. Ularning bir qismi shu yili bitkazilib, mo'min-musulmonlarni o'z bag'riga chorlaydi, yangicha imkoniyatlarda huzur-halovat ila ibodat quvonchiga sabab bo'ladi.

Quyida 2021 yilda foydalanishga topshiriladigan markaziy masjidlar haqida hikoya qilamiz:

1. "Honobod" masjidi

Manzil: Toshkent viloyati Ohangaron shahri
Sig'imi: 4000 kishi
Me'moriyuslubi: Eklektika
Foydalanishgatopshirilishvaqti: 2021 yil avgust oyi
Qo'shimchaimkoniyatlari: anjumanlar zali, ayollar uchun tahoratxona va namozxona.

Bu yili Ohangaron shahri markazi, Toshkent-O'sh A373 magistral yo'lida katta masjid foydalanishga topshiriladi. 2020 yilda shaharni ijtimoiy–iqtisodiy rivojlantirish bo'yicha davlat dasturi doirasida qo'shimcha er maydoni ajratilib, masjidni yangidan qurish ishlari boshlab yuborildi. Bugungi kunga kelib 53 metrlik minora qurilishini hisobga olmaganda, asosiy ishlar nihoyasiga etib bormoqda. Masjid yo'l bo'yida ekanini hisobga olib, ayollar uchun alohida tahoratxona va namozxona o'rin olgan. Rejalar esa ulkan. Keyingi bosqichda bu erda ziyorat turizmi doirasida halol standartlari asosida mehmonxona va oshxona qurilishi rejalashtirilgan.

2. "Akbaraliota" masjidi

Manzil: Sirdaryo viloyati Guliston tumani
Sig'imi: 1500 kishi
Me'moriyuslubi: sakkiz burchak
Foydalanishgatopshirishvaqti: 2021 yil aprel' (Ramazon) oyi
Qo'shimchaimkoniyatlari: kutubxona, keng avtoturargoh

“Soyibobod” qishlog'i aholisi 5-6 yildan beri avariya holatiga kelib qolgan masjidni yangidan qurishni orzu qiladi. Biroq doim qator muammolar xalaqit berib keldi: moliyaviy imkoniyatlar, er va qurilishga ruxsat masalasi. Nihoyat o'tgan yili barchasi hal etilib, ikki qavatli zamonaviy masjid qurilish ishlari boshlab yuborildi. Hozirda birinchi qavatda ishlar yakunlangan. Qishloq ahli xursand, odamlar hatto o'z erlarini masjidga hadya etish hisobidan oxiratlariga ulkan savoblarni to'plamoqdalar. Ramazon oyiga ochilishi rejalashtirilayotgan yangi jome Gulistonning bezagi bo'lishi shubhasiz. Chunki joylashgan o'rniga ko'ra u Guliston shahri va tumani kesishmasi oralig'idadir.

3. "HojiAbdullohalAnsoriy" masjidi

Manzil: Farg'ona viloyati, Oltiariq tumani
Sig'imi: 2000 kishi
Me'moriyuslubi: Eklektika
Foydalanishgatopshirishvaqti: 2021 yil dekabr' oyi
Qo'shimchaimkoniyatlari: uch tomonlama kirish yo'li, keng avtoturargoh

Ko'rinishi va bezak uslublari “Masjidun Nabaviy”ni eslatib turuvchi ushbu masjid avvalgi joylashgan o'rnidan 500 metr masofada, Marg'ilon-Qo'qon katta avtomobil yo'li yoqasida qurilmoqda. Dastlab, er olish masalasida qiyinchiliklarga duch kelingan bo'lsada, bugun bari ortda qoldi. Hatto ismini oshkor etishni xohlamagan himmati baland kishilarning ko'magi bilan 50 sotix maydonda bino ko'tarilib, tom qismini yopib bo'lindi. Masjid loyihasini arxitektor Fahriddin Abdullatipov ishlab chiqqan.

4. "Qorashbuva" masjidi

Manzil: Farg'ona viloyati Qo'shtepa tumani
Sig'imi: 1500 kishi
Me'moriyuslubi: Yangi klassika
Foydalanishgatopshirishvaqti: 2021 yil sentyabr' oyi

Qo'shtepa tumanining serqatnov Shijoatkor ko'chasida joylashgan masjidning eski binosiga namozxonlar sig'may qolishdi. Jamoatning aksariyat qismini yo'lovichilar tashkil etadi. Buning ustiga masjid qiblasi ham to'g'ri emas edi. 250 o'rinlik masjid o'rnida 1500 kishini sig'dira oladigan, betakror ulubdagi namozgoh istiqlolimizning 30 yillik sanasi arafasida mo'min-musulmonlarga tuhfa etilishi rejalashtirilmoqda.

5. "O'tovliEshon" masjidi

Manzil: Horazm viloyati Tuproqqal'a tumani
Sig'imi: 250 kishi
Me'moriyuslubi: an'anaviy-tarixiy
Foydalanishgatopshirishvaqti: 2021 yil may oyi (Ramazon hayiti)

Horazm-Buxoro viloyatlari chegarasida joylashgan Tuproqqal'a maskani, Sarimoy, Nukus, Hazorasp mahallalari ahlining ko'p yillik orzulari ushaladigan bo'ldi. 9 ming aholi istiqomat qiladigan to'rt hududda birorta masjid yo'q edi, eng yaqini Hazorasp tumanidagi “Shayx Qosim bobo” masjidi bo'lib, 120 kilometr masofani tashkil etadi. Masjid uchun “Tuproqqal'a maskani” mahallasidan 60 sotix er ajratildi.

Ibodatgoh Horazm me'morchilik an'analari asosida zamonaviy talablar uyg'unligida barpo etiladi. Honaqoh 160 kishiga mo'ljallangan bo'lsa, hovli va atrof sahnlari bilan 250 ga yaqin namozxonni sig'diradi.

6. "Devonaboy" masjidi

Manzil: Andijon viloyati Andijon shahri
Sig'imi: 15000 kishi
Me'moriyuslubi: an'anaviy-tarixiy
Foydalanishgatopshirishmuddati: 2021 yil Aprel' (Ramazon) oyi
Qo'shimchaimkoniyatlari: Veb-sayt faoliyati uchun aloxida xona, anjumanlar zali, ayollar uchun tahoratxona va namozxona.

Sig'imi bo'yicha nafaqat Andijon, balki, O'zbekistondagi eng katta masjid bo'lishi kutilayotgan ushbu jomeni kengaytirish ishlari bu yili yakunlanadi. Aslida 2020 yilda bitkazilishi rejalashtirilgan edi. Biroq, har bir sohaga ta'sir o'tkazgan pandemiya masjidlardagi qurilish jarayonini ham chetlab o'tmadi. Yangi bino uch qavatdan iborat. Ta'kidlanganidek, hozircha O'zbekistondagi eng katta jomening ichki va tashqi bezaklarida Farg'ona, Samarqand, Buxoro, Horazm naqsh va o'ymakorlik san'at namunalarining barchasidan foydalanilgan. Bugungi qadar 90% ish yakunlandi. Masjid loyihasini Obloqul Mirzayev ishlab chiqqan.

Qadim o'zbek me'morchilik san'atining silsilasi sifatida qad rostlayotgan mazkur ibodatgoh ko'pdan-ko'p avlodlar uchun muqaddas maskan bo'lishini Alloh taolo nasib etsin!

7. "Abdulhamidqori" masjidi

Manzil: Andijon viloyati viloyati Honobod shahri
Sig'imi: 3000 kishi
Me'moriyuslubi: an'anaviy-milliy
Foydalanishgatopshirishvaqti: 2021 yil sentyabr' oyi
Qo'shimchaimkoniyatlari: ayollar uchun tahoratxona va namozxona

Namozdan so'nggi tasbeh miqdoriga teng gumbazlariga ega masjid. Aniqroq aytilsa, 33 ta katta-kichik gumbazdan iborat ajoyib me'moriy echim o'ziga xos ramziy ma'noga ega. Arxitektor Saidakbarxon Murtazoxo'jayev boshchiligida ishlab chiqilgan loyiha asosida qurilayotgan ushbu masjid Andijon suv ombori yo'lidan o'tayotgan har qanday kishining e'tiborini tortishi, unga bir bor kirish istagini uyg'otishi tabiiy. Masjidning Telegram messenjerida ochilgan kanalida qurilish uchun kunlik qilingan xayriyalar e'lon qilinib boriladi. Yaqinda asosiy gumbazga hilol ramzini o'rnatish uchun kanalda o'ziga xos “kim oshdi savdosi” tashkil etildi.

8. "Sarimozor" masjidi

Manzili: Surxondaryo viloyati Boysun tumani
Sig'imi: 5000 kishi
Memoriyuslubi: Eklektika
Foydalanishgatopshirishvakti: 2021 yil avgust oyi
Qo'shimchaimkoniyatlari: anjumanlar zali, oshxona, ayollar uchun tahoratxona va namozxona

Boysunning markaziy masjidi mana shunday ko'rinishda bo'ladi. Eski masjid 2000-2500 kishini sig'dirsada, juma namozlarida 5000 namozxon kelar edi. 2019 yilda masjid uchun shahar markazi, M19 magistral yo'li yoqasidan viloyat hokimligi tomonidan oz emas, 2 ga er ajratildi. Yirik masjid loyihasi ham o'sha vaqtdagi viloyat hokimi tomonidan tayyorlandi. Bu joyda ko'plab infratuzilma ob'ektlari barpo etila boshlandi. Shahar ma'lum ma'noda yangi manzilga ko'chirildi. Hozirda ko'plab masjidlarda avtomobillarni joylashtirish bilan bog'liq muammolar yuzaga kelayotgan bir vaqtda, bu erda avtoturargoh uchun 80 sotix maydon ajratilgan.

9. "QilichbekQo'rg'oncha" masjidi

Manzil: Qashqadaryo viloyati Qarshi shahri
Sig'imi: 1800 kishi
Me'moriyuslubi: Eklektika
Foydalanishgatopshirishvaqti: 2021 yil dekabr' oyi
Qo'shimchaimkoniyatlari: kutubxona, kitob do'koni.

XIX asr bekliklaridan birining nomi bilan atalguvchi ushbu masjid nihoyatda tor va nurab qolgan edi. Yangi holatidagi sig'imidan o'n barobar kam namozxongina sig'ar edi unga. Alloh taoloning marhamati ila bu yili mahalla ahli yangi zamonaviy masjidga ega bo'ladi. Sakkiz burchak uslubidagi masjid Qashqadaryo viloyati uchun ham o'ziga xos yangilik bo'ladi.

10. "Boymoqli" masjidi

Manzil: Jizzax viloyati Zomin tumani
Sig'imi: 860 kishi
Me'moriyuslubi: Sakkiz burchak
Foydalanishgatopshirishvaqti: 2021 yil avgust oyi.
Qo'shimchaimkoniyatlari: anjumanlar zali, kutubxona, ayollar uchun alohida tahoratxona va namozxona.

Tez orada Zomin tumanidagi beshta qishloq uchun durdona masjid qurib bitkaziladi. Bugungi islohotlarning asl maqsadi chekka hududlardagi aholining ham turmushini yaxshilash, etarli shart-sharoit yaratib berishdan iborat. Zamonaviylik faqat shaharlarda emas. Sakkiz burchak uslubida, to'rtta yirik portali bilan alohida mahobat kasb etadigan Boymoqli masjidi yangi avlod masjidlarining ko'pgina detallarini o'zida jamlaydi. Sakkiz tomonidan shaxtasimon o'rnatilgan havoni shamollatish tizimi fikrimiz misolidir. Bir vaqtlar bir qarich tsement ustiga loydan qurilgan, qurilish idoralari shikoyat qilaverib charchagan uvada holiga kelgan imoratning yaqin yillarda mana shunday betakror san'at asariga aylanishini biror kimsa tasavvur qilganmikin?! Shubhasiz, Allohning baytini O'ziga va oxiratga iymon keltirganlar obod etadilar.

11. "Dilkusho" masjidi

Manzil: Buxoro viloyati Buxoro shahar
Sig'imi: 2000 kishi
Me'moriyuslubi: tarixiy-an'anaviy
Foydalanishgatopshirishvaqti: 2021 yil mart oyi
Qo'shimchaimkoniyatlari: Yirik kutubxona, 2 kishilik dam olish xonasi (mehmonxona), ayollar uchun namozxona

Buxoroning asl me'moriy an'analari asosida bunyod bo'layotgan ushbu masjidni kengaytirishga ehtiyoj mavjud edi. 2019 yilgacha to'rtta alohida kichik pastqam xonaqohlardan iborat ibodat uyi jamoat to'plansa, havo etishmas darajada isib ketar edi. Subhon Odilov va boshqalarning loyihasi asosida islom qubbati marjonlari safiga yana bir sadafning qo'shilishiga juda oz vaqt qoldi...

12. "Siroj solih" masjidi

Manzil: Toshkent shahar Olmazor tumani
Sig'imi: 4000 kishi
Me'moriy uslubi: Eklektika
Foydalanishga topshirish vaqti: 2021 yil aprel' (Ramazon) oyi Qo'shimcha imkoniyatlari: anjumanlar zali, veb-sayt faoliyati uchun videostudiya

Eklektika - milliy va zamonaviy uslublarning o'zaro uyg'unligi. Bugun aksariyat qurilayotgan masjidlar arxitekturasida shunday uslub tanlanyapti. Qoraqamish 2/3 mavzesida chiroy ochajak “Siroj solih” masjidi loyihasi “Etalon Projest” muassasasi mahsuloti. Minoralar “Harami sharif”ni eslatib yuboradi. Yurtimizdagi taniqli ulamolardan, masjid imom-xatibi Hasan domla Qodirovning tashabbusi bilan o'rin olgan tasvirga olish videostudiya xonalari ham o'ziga xos yangilik bo'lmoqda.

13. "Kulol qo'rg'on" masjidi

Manzil: Toshkent shahar Yunusobod tumani
Sig'imi: 3500 kishi
Me'moriy uslubi: Eklektika
Foydalanishga topshirish vaqti: 2021 yil aprel' (Ramazon) oyi
Qo'shimcha imkoniyatlari: sartaroshxona, 30-35 sig'imli ichki avtoturargoh (“parkovka”), kitob do'koni, ayollar uchun tahoratxona va namozxona

“Masjid qurilishini boshlaginu, barcha sabablarini qilgan holda O'ziga tavakkul qil. Bayti uchun O'zi etkazadi.” Bu iborani xuddi shu masjidga nisbatan ishlatish mumkin. Shaharning turli nuqtalariga qo'yilgan ehson qutilari evaziga bunyod bo'ldi bu namozgoh. Poytaxt masjidlari doimo e'tibor va andozada bo'lib kelgan. Kichik bir mavzeda bo'lsa ham azim shaharda masjid qurilayotganidan ko'pchilik xabar topadi va imkoni qadar o'z hissasini qo'shishga intiladi. Yuqorida ta'kidlaganimizdek, bugun masjidlarda avtomobillarni qo'yish bilan bog'liq muammolar mavjud. Avtoturargohlar kichiklik qilmoqda, kattasiga esa ortiqcha er maydoni zarur. Bu holat ayniqsa Toshkent shahrida yaqqol ko'zga tashlanadi. Loyihada esa muammoga zamonaviy echim berilib, erto'la qismga “parking” joylashtirilgan. Hozirda masjidda 75% ish tugallangan. Uchqahramon ahlini yangi masjid bilan qutlash tez orada nasib etsin!

Ta'kidlash kerakki, bu ishlar sahovatpesha insonlar, mehnatsevar xalqimizning hashari bilan bo'lmoqda. Muxlis elimiz qayerdaki masjid qurilishi haqida darak topsa, “Allohning uyini obod etishga men ham hissamni qo'shsam”, degan ilinjda baholiqudrat xizmatga bel bog'lamoqdalar, ijtimoiy tarmoqlarda dalolat qilmoqdalar. Siz-chi, aziz vatandosh, chetda qolib ketmadingizmi? Bordiyu shunday bo'lsa, imkoniyat bor, fursat bor. Kimnidir emas, olamlar Robbisining xizmatiga sizni taklif etamiz!

Zoirjon Sodiqov
Masjidlar bo'limi mutaxassisi

O'zbekiston yangiliklari

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Fatvoning o‘zgarishiga sabab bo‘luvchi omillar

07.05.2025 7758 9 min.

Islom shariatida ijtihod (ya’ni shariat hukmlarini aniqlashda ilm va dalil asosida izlanish olib borish) juda muhim o‘ringa ega. Shariat o‘z samarasini berishi uchun shaxs, oila, jamiyat va ummat hayotida maqsadlariga erisha olishi uchun, u har tomonlama va har darajada ijtihodning amalga oshirilishiga muhtojdir. Bu — yangi masalalarda ijtihod bo‘ladimi, mavjud fikrlardan tanlab olinadigan ijtihodmi, umumiy yoki qisman, yakka tartibda yoki jamoaviy bo‘ladimi — barchasi shariat faoliyatida zarur sanaladi.

Ijtihodning turli ko‘rinishlari mavjud. Ulardan biri — qozilikdagi ijtihod bo‘lib, bu qozilar tomonidan amalga oshiriladi. Ayniqsa, islomda ijtihod faol davrlarda va hukmlar qonun sifatida rasman qayd etilmagan, qozilar majburiy ravishda ularga amal qilishga buyurilmagan davrlarda bu juda keng tarqalgan edi.

Ijtihodning yana bir shakli — qonunlashtirishdir. Ya’ni, fiqh hukmlarini huquqiy moddalar shaklida ifoda etish. Masalan, oila qonunchiligi, fuqarolik qonunchiligi, jinoyat qonunchiligi, ma’muriy va moliyaviy qonunchilik kabi sohalarda. Masalan, Usmonlilar imperiyasining oxirgi davrlarida hanafiy mazhabi asosida tayyorlangan mashhur "Majallatul ahkom" ana shunday qonunlar to‘plamining namunasi bo‘lgan. Bugungi kunda ham shariat hukmlarini yangi ijtihod asosida tartiblash mumkin, bu ijtihod umumiy ham bo‘lishi mumkin, yoki qisman, yangi yoki mavjud fikrlardan tanlangan holda bo‘lishi mumkin.

Bu amaliyot oila qonunchiligida (yoki "shaxsiy holatlar" deb ataluvchi sohada) amalga oshirilgan. Avvalida bu hanafiy mazhabi asosida bo‘lsa-da, keyinchalik to‘rt mazhab doirasiga kengaydi va yanada ilgarilab, islom fiqhining barcha imkoniyatlaridan bahra olishga o‘tildi. Bu yo‘lni Misrda al-Azhar shayxi — shayx Muhammad Mustafo al-Marog‘iy boshlagan, uni ba’zi mazhab mutaassiblari va taqlid tarafdorlari tanqid qilganlar, lekin u shariat dalillari bilan ularga munosib javob qaytargan.

Ijtihodning yana bir ko‘rinishi — fiqhiy tadqiqotdir. Bu islom ulamolari o‘z halqalarida shogirdlari bilan birga bajargan ishlar bo‘lib, masalalarni bayon qilish, savollarga javob berish va buni shariat matnlari, qoidalari va maqsadlari asosida olib borishni o‘z ichiga oladi. Bugungi kunda buni universitetlardagi professorlar yoki ilmiy daraja (magistrlik, doktorlik) ishini yozayotgan talabalar amalga oshirmoqdalar. Ana shunday izlanishlar asosida kitoblar yoziladi.

Ijtihodning yana bir shakli — fetvo berishdir. Fuqaholarga odamlar turli hayotiy masalalarda murojaat qilishadi va muftiy unga javob berishi shart, ayniqsa boshqa muftiy bo‘lmasa yoki u davlat tomonidan tayinlangan bo‘lsa. Muftiyning fatvosi tahqiq va ijtihod asosida bo‘lishi kerak, ya’ni real holatga mos ravishda qaror chiqariladi.

Har bir mazhabda voqealarga mos tushgan fatvolar kitoblari mavjud bo‘lib, ularda barcha fiqh bo‘limlari qamrab olingan. Bu kitoblar mazhab qoidalari asosida tuzilgan va "ahkamun navozil" (yangi masalalarga oid hukmlar) deb ham ataladi.

Ulamolarning so‘zlariga ko‘ra, fatvo zamon, makon, urf-odat va insonlarning ahvoliga qarab o‘zgarishi mumkin. Biz ham bu tadqiqotimizda fatvo beruvchi zamondosh ulamolar uchun ushbu omillarni e’tiborga olishni vojib, deb bildik. Ilg‘or zamon talabiga ko‘ra, oldingi ulamolar ta’riflagan to‘rt omilga yana olti omil qo‘shdik. Ya’ni, hozirgi zamonda fatvoning o‘zgarishiga ta’sir qiluvchi o‘nta omil bor:

1. Makonning o‘zgarishi

2. Zamonning o‘zgarishi

3. Holatlarning o‘zgarishi

4. Urf-odatning o‘zgarishi

5. Ma’lumotlar o‘zgarishi

6. Insonlar ehtiyojining o‘zgarishi

7. Insonlar imkoniyat va iqtidorining o‘zgarishi

8. Ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy sharoitning o‘zgarishi

9. Ommaviy muammolarning yuzaga kelishi

10. Fikr va qarashlar o‘zgarishi

Albatta, Islomda fatvo berish ulkan mas’uliyatdir. Bu vazifani ilmi va taqvosi yetarli bo‘lmagan odamlarga topshirish mumkin emas. Salafi solihlarimiz bu masalada juda qat’iy bo‘lishgan. Fiqhda va fikrda bilimsiz kishi fatvo bermasligi kerak. Imom Shotibiy shunday deydi: fatvo beruvchi kishi ummat ichida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning o‘rnida turadi — odamlarga Allohning shariati hukmlarini bayon qiladi. Imom Ibn al-Qayyim rahimahulloh fatvo beruvchi haqida shunday deydi: u Alloh taolo nomidan hukm chiqaradigan odamdir, xuddi podshoh va amirlar nomidan qaror chiqaradigan vakillar kabi. Shu sabab, u kishi “I’lom al-mo‘aqqiyn ’an Rabb al-’Alamiyn” (Olamlar Robbisi nomidan imzo qo‘yuqchilarni ogohlantirish) deb nomlangan kitobini muftiylar uchun yozgan.

Qur’oni Karimda Alloh taolo ba’zi masalalarda fatvoni O‘zi beradi. Masalan: “Sendan meros haqida so‘raydilar. Ayt: Alloh sizlarga kalala haqida fatvo beradi” (Niso surasi,176-oyat). “Ayollar haqida sendan so‘raydilar. Ayt: Alloh ular haqida fatvo beradi” (Niso surasi,127-oyat).

Qur’onda “So‘raydilar” degan ibora o‘nlab oyatlarda keladi. Alloh taolo unga “Ayt” (Qul) degan javob bilan murojaat qiladi. Masalan: “Sendan may ichimlik va qimor haqida so‘raydilar. Ayt: ularda katta gunoh bor…” (Baqara surasi, 219-oyat) va shunga o‘xshash oyatlar. Bu ham fatvo va fatvo berishning ahamiyati, ulug‘ligi va mas’uliyatini ko‘rsatadi. Allohning O‘zi fatvo bergan bo‘lsa, bu qanday ulug‘ ish!

Hech bir tadqiqotchiga sir emaski, musulmonlar — dunyodagi yagona ummatdirki, shariat hukmlari haqida savol beradi, ibodatlarida va muomalalarida halol-haromni aniqlamoqchi bo‘ladi. Boshqa bironta millatda — hatto kitobiy yoki butparast bo‘lsin — bunday intizom yo‘q. Shu sababli musulmon davlatlarda fatvo muassasalari tashkil etilgan. Shuningdek, ko‘pgina mamlakatlarda “Muftiy” lavozimi joriy etilgan. U ayrim mamlakatlarda diniy va ilmiy eng oliy mansab sanaladi. Misrda esa “Shayx al-Azhar” eng yuqori mansab hisoblanadi.

Shu tufayli, muftiyning shartlari, odoblari va fatvo so‘rovchining ham odoblari haqida kitoblar yozilgan, hozirgi zamonda esa fatvo masalalariga bag‘ishlangan xalqaro anjumanlar o‘tkazilmoqda. Ayniqsa, zamonaviy ommaviy axborot vositalari, televideniyelar paydo bo‘lganidan so‘ng “ijtimoiy tarmoq orqali fatvo beradigan” ba’zi shaxslar ko‘paydi, ular har qanday masalada o‘zini bilimdon qilib ko‘rsatadi. “Bilmayman”, “Bu masala tahqiq talab qiladi”, “Kengash qilishim kerak” demaydi. Holbuki salafi solihlarimizdan biri aytganidek: “Kimki ‘bilmayman’ deyishda xatoga yo‘l qo‘ysa, u halokatga yuz tutgan bo‘ladi”.

Shu maqsadda biz avvalroq «Fatvo: intizom va beqarorlik o‘rtasida» nomli kitobimizni nashr etgan edik. Endi esa ushbu «Fatvoning o‘zgarishiga sabab bo‘luvchi omillar» nomli risolamizni taqdim etyapmiz. Bu orqali fatvo egalarini to‘g‘ri yo‘l — nurli sirotul mustaqim — bilan yurishga yordam berishni, imkoni boricha haq va to‘g‘rilikni izlab topishga undashni, haqiqatni aniqlash uchun harakat qilishni va eng oxirida muftiyning Allohdan tavfiq so‘rab, U zotdan ko‘mak so‘rashini istaymiz. Chunki salafi solihlardan biri shunday degan: “Agar bir masala sen uchun qiyin kelsa, ayt: ‘Ey Ibrohimga ilm o‘rgatgan Zot, menga ham ilm o‘rgat!’”. Alloh taolo shunday deydi: «Kimki Allohga iymon keltirsa, Alloh uning qalbini hidoyat qiladi» (Tag‘obun surasi, 11-oyat), «Kimki Allohga suyansa, bas u to‘g‘ri yo‘lga hidoyat etildi» (Oli Imron surasi, 101-oyat).

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ham bizga bunday duoni o‘rgatganlar: “Ey Jabroil, Mikoil va Isrofilning Parvardigori! Osmonlar va yerning yaratuvchisi! Yashirin va oshkora narsalarning bilguvchisi! Sen bandalaring o‘rtasida kelisha olmayotgan masalalarda hukm chiqarasan. Sening izning bilan menga haq yo‘lni ko‘rsat, chunki Sen istagan kimsani to‘g‘ri yo‘lga hidoyat etasan”.

Yevropa Fatvo va Tadqiqotlar Kengashining Bosh kotibiyati mendan uning madaniy risolalar silsilasiga muqaddima sifatida bir risola yozishimni so‘radi. Men esa mana shu risolani tanladim. Umid qilamanki, bu risola ko‘zlangan maqsadga xizmat qiladi, musulmonlarni umuman, ayniqsa, ozchilikda yashayotgan musulmonlarni fahm va hidoyatga yetaklaydi. Niyatimiz Alloh uchun. Uning O‘zi bizga yetarli va qanday yaxshi vakildir U.

Allohga muhtoj bandasi —

Yusuf al-Qarazoviy

Do‘ha shahri,

Rabi’ us-soniy, 1428 hijriy

May, 2007 milodiy

Homidjon domla Ishmatbekov

tarjimasi