لِّلَّذِينَ يُؤۡلُونَ مِن نِّسَآئِهِمۡ تَرَبُّصُ أَرۡبَعَةِ أَشۡهُرٖۖ فَإِن فَآءُو فَإِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِيمٞ٢٢٦
226. Hotinlariga yaqinlashmaslikka qasam ichganlarga kutish to'rt oydir. Agar qaytishsa, Alloh albatta kechiruvchi, rahmlidir.
Ya'ni, kim "xotinimga yaqinlashmayman" deb qasam ichsa (ya'ni iylo qilsa), to'rt oy ichida xotiniga yaqinlashsa, ichgan qasamiga kafforat beradi va xotini nikohida qolaveradi. Lekin qasamdan keyin to'rt oy o'tib ketsa, bu holatda xotini taloq qilingan bo'ladi. Anas ibn Molik roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: "Rasululloh sollallohu alayhi vasallam xotinlarini iylo qildilar, ya'ni bir oy birga turmayman, deb qasam ichdilar. Oyoqlari yorilib (sinib) ketgan bo'lib, xonalarida yolg'iz o'zlari yigirma to'qqiz kun turdilar. Keyin ayollarining huzuriga kirdilar. Shunda ular: "Ey Allohning Rasuli, bir oyga qasam ichgan edingiz-ku!" deyishdi. U zot: "(Bu) oy yigirma to'qqiz kundir", dedilar". Nofe'dan bunday rivoyat qilinadi: "Ibn Umar roziyallohu anhumo iylo haqida so'zlab: "Erlar Alloh taolo amriga muvofiq xotinlarini idda muhlati tugaganidan so'ng yaxshilik bilan nikohlarida saqlab turishlari yoki taloq qilishga azm qilishlari lozim bo'ladi", degan" (Buxoriy rivoyati).
وَإِنۡ عَزَمُواْ ٱلطَّلَٰقَ فَإِنَّ ٱللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٞ٢٢٧
227. Agar taloqni qasd qilishsa, Alloh albatta eshituvchi, biluvchidir.
Agar erning qasamidan keyin to'rt oydan o'tib ketsa, ular orasiga taloq tushadi. Bunda taloq qasd qilingan bo'lsa, albatta ajralishlari lozim, chunki Alloh taolo bandalarining qalbida kechayotgan, ular niyat qilgan narsalarni eshituvchi va biluvchidir. Nofe' aytadi: "Ibn Umar: "Agar xotinini iylo qilganiga to'rt oydan oshsa, uni taloq qilguniga qadar uyida ushlab turadi. Bunda to taloq qilguniga qadar xotini taloq hisoblanmaydi", deganlar" (Buxoriy rivoyati).
“Iylo” so'zi lug'atda «qasam ichish, qasam bilan biror narsadan kechish» ma'nolarini bildiradi. Shariatda esa erning to'rt oy va undan ko'proq muddatga xotini oldiga kirmaslik va unga jinsiy yaqinlik qilmaslikka Alloh nomi bilan qasam ichishi «iylo» deyiladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam xotinlaridan birini iylo qilganlari haqida Ummu Salama onamizdan sahih hadis rivoyat qilingan. To'rt oydan oz muddatga qasam ichish iylo emas. Iyloning sharti erning taloqqa salohiyatli bo'lishi va ayolning ham nikohli bo'lishidir. Bolaning va telbaning iylosi haqiqiy emas. Qur'oni karim oyati bilan (Baqara, 226-227) bu hukmni joriy qilish ila Islom xotinlar ustidan johiliyatning yana bir zulmini olib tashladi.
Ibn Javziy rahimahulloh aytadi: “Bir ajoyib holat haqida fikr yuritdim: ba’zida mo‘minning boshiga bir ish tushsa, u astoydil duo qiladi, ammo duolarining ijobati ko‘rinmaydi. Umidsizlikka tushay deganda, uning qalbiga qaraladi. Agarda u Allohning fazlidan umidini uzmagani holda taqdiriga rozi bo‘lsa, duoning ijobati tezlashadi. Bu ma’nolar Alloh taolo nozil qilgan oyati karimada o‘z ifodasini topgan: «...Hatto Payg‘ambar va iymonli kishilar: “Allohning yordami qachon (kelar ekan)?» degan edilar. Ogoh bo‘lingki, Allohning yordami (hamisha) yaqindir”»[1].
Shunday holat Ya’qub alayhissalom bilan ham bo‘lgan. U zotning o‘g‘illari Yusuf alayhissalom dom-daraksiz yo‘qolib qolganida, kushoyish kelishidan noumid bo‘lmaganlar. Keyingi o‘g‘illari ham tortib olinganida, u zot Allohning fazlidan umidlarini uzmaganlari holda: «...Shoyadki, Alloh ularning (Yusuf, Binyamin va Misrda qolgan o‘g‘limning) barchalarini (bag‘rimga) qaytarsa...»[2], deganlar.
“Duoyimning ijobat bo‘lish muddati uzayib ketdi”, deb qayg‘urmang. Alloh taolo sizning tazarruingiz, yalinib-yolvorishlaringizni ko‘rishni iroda qilmoqda. Sizni qilgan sabringizga ajr ila mukofotlamoqchi. Siz shayton bilan jang qilishingiz uchun ham duoyingizning ijobatini kechiktirish ila sizni sinayapti.
Gohida Alloh taolo sizning aziymat, qat’iyatingiz naqadar quvvatli ekani va baloga qanchalik sabrli ekaningizni ko‘rish uchun ham dard berib imtihon qiladi. Agar sabr qila olsangiz, demak, siz itoatkor bandalar safidasiz. Bordi-yu, irodasizlik qilsangiz, ziyonkorlardan bo‘lasiz. Sabrdan keyin faqat va faqat yechim, yorug‘ kunlar bor.
Aliy ibn Abu Tolib roziyallohu anhu: “Sabr qilsang, ajrga ega bo‘lasan, baribir yozilgani bo‘ladi. Sabrsizlik qilsang, gunohkor bo‘lib qolasan, baribir yozilgani bo‘ladi”, deganlar.
Shoir aytadi:
Baloyu imtihon kelsa, alarga har on rizo ko‘rsat,
Sinov bergan sihatni ham O‘zi bergay aniq, albat.
Bandasiga ne hukm etsa, hikmati bor, itoat qil,
Bitganidan qutulmoqlik chorasizdir, bil, ey g‘ofil!
Noumidlik xanjarini ko‘kragingga urma ammo,
Ki Allohning qudratila yechilgaydir har muammo.
Allohdan umidingizni uzmang. Sinovlarga sabr qiling, shundagina ulkan ajrlarni qo‘lga kiritasiz. Fazl ibn Sahl aytadi: “Kasalliklarda ne’matlar bor”. Bu borada quyidagilarga e’tiborli bo‘ling:
– gunohlardan tozalash;
– savobni qo‘lga kiritish;
– g‘aflatdan uyg‘onish;
– sog‘lik ne’matini eslab qo‘yish;
– tavbaga shoshilish.
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] Baqara surasi, 214-oyat.
[2] Yusuf surasi, 83-oyat.