Misrning 1875 yildan buyon nashr etilayotgan “Al-Ahram” (gate.ahram) gazetasida Samarqanddagi buyuk muhaddis Imom al-Buxoriy yodgorlik majmuasi qayta qurilayotgani va ochilish marosimiga hozirlik ko'rilayotgani haqida maqola e'lon qilindi.
Maqolada tabarruk ziyoratgoh, islom olami uchun qimmatli manzil sanalgan Imom al-Buxoriy majmuasida, qariyb, 10 ming namozxonga mo'ljallangan masjid, to'rtta minora, ayvonlar barpo etilayotgani, mehmonxona, avtomobil' turar joyi, bekat, oshxona, savdo rastalari, tahoratxona qurilayotgani batafsil yoritilgan.
Imom al-Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi qo'lyozmalar bo'limi rahbari Tohir Ibodullayev “Yaqin Sharq” axborot agentligiga ma'lum qilishicha, majmuada buyuk alloma hadislaridan hikoya qiluvchi yirik muzey barpo etilyapti. Mutaxassis ushbu markazni tashkil etishdan ko'zlangan maqsad Imom al-Buxoriy, Imom at-Termiziy, Imom Abu al-Mansur al-Moturudiy kabi mo''tabar musulmon ulamolari merosini o'rganish ekanligiga to'xtalib, islom ilmi rivojiga ulkan hissa qo'shgan olimlar xazinasidan butun dunyo ahli bahramand bo'lishi lozimligini ta'kidladi. Muallif majmuada Al-Azhar universiteti olimlari boshchiligida dunyoning barcha davlatlaridan mashhur mutaxassislar ishtirokida xalqaro konferentsiya va ilmiy ma'ruzalar tashkil etish rejalashtirilganiga ham e'tibor qaratgan.
Qo'lyozmalar bo'limi tomonidan “Sahih al-Buxoriy”ni o'zbek tilida nashr etish jarayoni nihoyasiga etkazilib, yana 100 ga yaqin kitob arab tilidan o'zbekchaga o'girilgan.
– Hozir dunyoning barcha kutubxonalaridan “Sahih al-Buxoriy” qo'lyozmalari to'planyapti, – deydi T.Ibodullayev. – Har oy Markaz va Al-Azhar olimlari o'rtasida tashkil etiladigan onlayn ma'ruzada Imom al-Buxoriy markazi ulamolarining savollariga javob berilyapti. Dastur doirasida tajriba almashish maqsadida markazning o'zbekistonlik tadqiqotchisi joriy yil Al-Azhar Ash-Sharifga tashrif buyurdi va Imom al-Buxoriy markazi tomonidan nashr etilgan asar taqdimotida ishtirok etdi.
Muharrama Pirmatova, O'zA
Hayotda shunday sohalar borki, ularni mukammal egallash uchun butun umr o‘qib-izlanish lozim. Ana shunday kasblardan biri imom-xatiblikdir. Kimdir bu kasb egalariga oson tutishi mumkin. Lekin yetuk imom bo‘lish uchun to‘rt yil madrasa, to‘rt yil diniy oliy ta’lim dargohida o‘qishning o‘zi kamlik qiladi. Chunki imom o‘zi uchun ham jamoat uchun Alloh oldida burchli bo‘lsa, el oldidiga javobgarlik ham katta mas’uliyat yuklaydi. Bu mas’uliyat va xalq ishonchini oqlashning birdan bir yo‘li ilm va taqvodir.
So‘nggi yillarda ilm-fanning barcha yo‘nalishlar qatori diniy-ma’rifiy xususan, shariat, fiqh, aqoid kabi ilmlarni o‘rganish uchun keng yo‘llar ochildi. Bu borada Samarqandda Hadis ilmi oliy maktabi, Imom Moturidiy markazi qoshida Kalom ilmi, Farg‘onada – Marg‘inoniy ilmiy markazida islom huquqi maktabi, Buxoroda – Bahouddin Naqshband markazida tasavvuf maktabi, Qashqadaryoda – Abu Muin Nasafiy markazida aqida ilmi maktabini tashkil etilishi o‘z samarasini berib kelayotir. Chunki imom-xatiblarning madrasa va oliy ta’lim dargohida olgan bilimlarini mustahkamlash, ularni yanada chuqurlashtirish, yangi zamonaviy diniy masalalarni keng o‘rganishda mazkur maktablar muhim ahamiyat kasb etyapti. Bir so‘z bilan aytganda, bu maktablar imom-xatiblarni chin ma’noda sohaning yetuk egasiga aylanishiga zamin bo‘layotir.
Ayni kunda Farg‘ona viloyatidagi Marg‘inoniy ilmiy markazida islom huquqi maktabida yigirmadan ortiq vodiylik imom-xatiblar o‘z ish joylaridan uzilmagan holda diniy bilimlarini yana mustahkamlab, fiqh ilmini chuqurroq o‘rganmoqdalar. Ularga tajribali imom-xatiblar Ubaydulloh domla Abdullayev, Ibrohimjon domla Qodirov va Ahmadxon domla Nizomovlar ustoz-shogird an’anasi asosida ta’lim bermoqdalar. Shu kunga qadar tinglovchilar mazkur ustozlar ko‘magida “Muxtasarul-viqoya”, “Alfiqhul-akbar” kitoblari o‘qib tugatishdi. Ayni vaqtda “Kanzul-daqoiq” va Mulla Aliy Qorining “Alfiqhul-akbar”ga yozgan “Sharhul fiqhil Akbar” kitoblari mutolaa qilinib, asarlar batafsil o‘ranilmoqda. Ushbu asarlar Ahli sunna val jamoa aqidasi asosida mo‘min-musulmonlarni to‘g‘ri aqida hamda dinimiz ta’limotlariga amal qilishda vasatiy tarzda yurishlarida asosiy manbalardir.
Ta’kidlash joizki, imom-xatiblarning mazkur ilm dargohida olayotgan bilim va malakalari faoliyatlari uchun nihoyatda manfaatli bo‘lmoqda. Zero, turli yot g‘oyalar ta’siriga tushib adashgan yurtdoshlarimizni to‘g‘ri yo‘lga boshlash, mo‘min-musulmonlarga Ahli sunna val-jamoa va Hanafiy fiqhi asosida islom ta’limotlarini yetkazish, dolzarb mavzularda chiqish qilish, maqolalar yozishda bu dargohdan olinayotgan ilmiy va hayotiy tajribalar muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shuningdek, turli uchrashuvlar va mahallalarda olib borilayotgan targ‘ibot tadbirlarida ham mazkur ilmiy maktabda hosil qilingan bilim va ko‘nikmalar asqotmoqda. Imom-xatiblar o‘rtasidagi bilimlar bellashuvida ham mazkur maktab tinglovchilari o‘zini har tomonlama namoyon etayotgani ham e’tiborga molik. Shu bilan birga maktab tinglovchilarining bir qanchasi ilmiy izlanishlarda davom etib, o‘z tadqiqotlari bilan dinimiz ravnaqiga o‘z hissalarini qo‘shmoqdalar.
Ma’lumki, ilk o‘rta asrlarda Farg‘ona vodiysida fiqh maktabi shakllanib, buyuk allomalar yetishib chiqdi. Birgina Burhoniddin Marg‘inoniy islom xuquqshunosligi borasida beqiyos asarlar ta’lif etgani barchaga ma’lum. Bugun u kishining “al-Hidoya” asari butun musulmon olamida mashhur bo‘lib, islom huquqi – fiqh bo‘yicha eng aniq, mukammal asar sifatida tan olingan.
Bugun ham mazkur an’analar qayta tiklanib, yurtimiz yana ilmu ma’rifat, olim ulamolar diyoriga aylanayotgani quvonarli holdir.
Rahmatulloh JALILOV,
Farg‘ona viloyati vakilligi Matbuot kotibi
(Hidoyat jurnali, 12-son)