Bunday g'amxo'rlikdan yot g'oyalar ta'siriga tushib xorijga chiqib ketgan, begona mamlakatda turmush o'rtog'i yoki ota-onasidan ayrilib qolgan vatnadoshlarimiz ham chetda qolgani yo'q.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti topshirig'iga ko'ra, “Mehr” insonparvarlik operatsiyasi doirasida 2019 yil Suriya va Iroq davlatlaridan jami 220 nafar yurtdoshimiz – ayollar va bolalar olib kelingan edi.
O'tgan davr mobaynida «qaynoq nuqtalar»dan qaytarilgan ayollar va bolalar davlat, jamoat tashkilotlari, mehr-oqibatli fuqarolarimiz yordamida jamiyatimizda o'z o'rnini topib ketishayotgani, ayniqsa quvonarli.
Umuman, Yaqin Sharqdagi jang kechayotgan hududlardagi lagerlarda ushlab turilgan hamyurtlarimizni qaytarish bo'yicha tadbirlar maxsus xizmatlar tomonidan doimiy ravishda olib borilmoqda.
Davlatimiz rahbarining bevosita nazorati ostida amalga oshirib kelinayotgan “Mehr” operatsiyasining navbatdagi bosqichi doirasida, bugun Suriya mamlakatining jangovar harakatlar davom etayotgan qismidan jami 98 nafar yurtdoshimiz, ya'ni 25 nafar ayol va 73 nafar bola Vatanimizga qaytarildi. Bolalarning 14 nafari chin etim ekanligini alohida ta'kidlash joiz.
Hayotning notekis yo'llarida adashib, o'zga ellarda qiyin ahvolga tushib qolgan bu insonlar – yurtdoshlarimiz yillar davomida ijtimoiy kafolatlanmagan holatda, nainki inson huquqining o'ta odiy ko'rinishi bo'lgan ijtimoiy himoyadan mosuvo, balki hayot kechirish uchun eng oddiy sharoitlardan ham mahrum yashashga majbur bo'lishdi.
Vatan - inson uchun eng ulug', eng muqaddas mujda, - deydi, yurtdoshlarimizni poytaxt aeroportida kutib olishda bevosita ishtirok etgan Toshkent shahri bosh imomi Nuriddin Holiqnazarov. - Shaxsan Prezidentimiz tashabbusi bilan yo'lga qo'yilgan «Mehr» operatsiyasi uzoq ellarda sarson-sargardon yurgan, ko'z-ko'rib, quloq eshitmagan qiyinchiliklarni boshidan kechirgan yurtdoshlarimizni diyorimizga qaytarib, ularga yana Vatan, degan obod manzilda xotirjam yashashdek ulkan baxtni hadya etish maqsadini ko'zda tutadi. Bu amallar beqiyos savobga yo'g'rilgandir.
Payg'ambarimiz mo'min bandalarini, musulmonlarni kechirimlilikka, bag'rikenglikka chaqirganlar. Ayniqsa, etimlarni boshini silagan inson jannatda menga qo'shni bo'ladi, deb marhamat qilganlar. Uchib kelganlarning 14 nafari chin etim, ularning na otasi, na onasi bor. Yesirlarni yurtga qaytarib, o'z farzandidek boshini silayotgan, bevalar, qiyinchilikda qolib ketgan xotin-qizlarga g'amxo'rlik ko'rsatayotgan Davlatimiz rahbari, shu savob ishlarga hissa qo'shayotgan barcha mutasaddilar, har bir insonga olloh taolodan ajr, mukofot so'rab qolamiz.
Mehrga tashna bu insonlar endi barcha qulayliklar yaratilgan sog'lomlashtirish muassasasiga joylashtirilib, issiq ovqat, kiyim-kechak va boshqa barcha zarur sharoitlar bilan ta'minlanadi. Ularga mutaxassislar tomonidan tibbiy va psixologik yordam ko'rsatiladi. Bolalar maktabgacha ta'lim muassasalariga, umumta'lim maktablariga, xotin-qizlar esa ishga joylashtiriladi. Sog'lom, tinch hayotga qaytariladi, to'laqonli moslashuvi uchun zarur shart-sharoit yaratiladi. Shuningdek, ularning shaxsini tasdiqlovchi pasport, tug'ilganlik to'g'risidagi guvohnoma va boshqa kerakli hujjatlarni rasmiylashtirish bo'yicha ham tegishli ishlar amalga oshiriladi.
Bir so'z bilan aytganda, hozirgacha faqat buguni bilan yashab kelgan, har kech joni hadikda, yana tong otishiga ishonib-ishonmay uyquga yotgan 98 nafar inson bugundan e'tiboran ertangi kunga ishonch tuyg'usi bilan, ta'bir joiz bo'lsa, yangi hayotda umr kechira boshlaydi. Prezidentimiz tashabbusi, hukumatimiz, mas'ul vazirlik, idoralar sa'y-harakati bilan ular qalbiga ezgulik, mehr, qo'yingki, barcha insoniy fazilatlar urug'i qadaldi.
2. Mag‘ribdagi Sijilmosaning Banu Midror davlati
By davlat hijriy 140–297 (milodiy 757–909) yillar orasida hukm surgan. Banu Midror davlatining odamlari xavorijlarning safariyya toifasidan bo‘lishgan. Ular abbosiylar bilan murosasozlik qilishgan va ichki ishlari va shjoratlarida o‘zlariga xon, o‘zlariga bek bo‘lib olganlar. Ularni fotimiylardan bo‘lgan ubaydiylar davlati yo‘q qilgan. Bu voqea hijriy 297 yilda sodir bo‘lgan.
Bu davlatning eng mashhur hokimlari:
1. Iyso ibn Yazid Asvad. Bu shaxs davlatga muassis bo‘lgan. Hijriy 140–155 (milodiy 757–772) yillar.
2. Abul Qosim Samku. Hijriy 155–168 (milodiy 772–784) yillar.
3. Al-Yasa’ ibn Abul Qosim. Hijriy 174–208 (milodiy 790–823) yillar.
4. Maymun ibn Midror. Hijriy 224–263 (milodiy 839–877) yillar.
3. O‘rta Mag‘ribdagi rustamiylar davlati
(hijriy 160–29; milodiy 776–908)
Ular iboziy xavorijlardan bir firqadir. Bu davlatga Abdurrahmon ibn Rustam asos solgan. U barbarlarni tugatgandan so‘ng o‘z davlatini qurdi. So‘ng Tohart nomli shaharni qurib, uni o‘ziga poytaxt qilib oldi. Bu davlatni ubaydiylar toifasi yiqitdi va hijriy 296 (milodiy 908) yilda o‘ziga qo‘shib oldi.
Mazkur davlatning kuzga kuringan xukmdorlari:
1. Abdurrahmon ibn Rustam. Hijriy 160–168 (milodiy 776–784) yillar.
2. Abdulvahhob ibn Abdurrahmon. Hijriy 167–208 (milodiy 784–823) yillar.
3. Aflah ibn Abdulvahhob. Hijriy 208–258 (milodiy 823–872) yillar.
4. Abul Yakzon Muhammad ibn Aflah. Hijriy 260–281 (milodiy 874–894) yillar.
4. Marokashdagi idrisiylar davlati
(hijriy 172–375; milodiy 788–985)
Abbosiylar Fax jangida alaviylar oilasiga katta zarar yetkazganlaridan so‘ng, hijriy 169 (milodiy 785) yilda Idris ibn Abdulloh ibn Hasan ibn Hasan ibn Aliy ibn Abu Tolib va uning ukasi Yahyolar qochib ketishdi. Yahyo Daylam yurtlarida qo‘zg‘alon ko‘tardi, so‘ng ar-Rashid uni yo‘q qildi. Lekin Idris Mag‘ribning eng uzoq yurtiga qochib bordi. U yerda barbarlar uni qo‘llab-quvvatlashdi. Idris Marokashda o‘zining amirligiga asos soldi, uning shavkati kuchaydi. Undan keyin o‘g‘li Idris davlatni qo‘lga oldi. U mazkur davlatning eng ko‘zga ko‘ringan hukmdori, haqiqiy asoschisi hisoblanadi. Yahyo ibn Idris ibn Umarning davrida Idris Fa’s shahrini ko‘rgan. Mag‘rib yurtlarining barchasida bu davlatning nufuzi ortgan.
Idrisiylar davlati tarixdagi birinchi shiy’a davlati hisoblanadi. Idrisiylarga Islom tamaddunini Mag‘ribga olib kelgan birinchi shaxslar sifatida qaraladi. Ularni fotimiy-ubaydiylar yo‘q qilgan.
Idrisiylar davlatining ko‘zga ko‘ringan hukmdorlari:
1. Idris ibn Abdulloh ibn Hasan. Hijriy 172–177 (milodiy 788–793) yillar.
2. Idris ibn Idris. Hijriy 177–213 (milodiy 793–828) yillar.
3. Muhammad ibn Idris ibn Idris. Hijriy 213–221 (milodiy 828–836) yillar.
4. Yahyo ibn Idris ibn Umar. Hijriy 292–310 (milodiy 905–922) yillar.
5. Tunis – Qayruvondagi ag‘labiylar davlati
(hijriy 184–296; milodiy 800–908)
Rashid ibn Ibrohim ibn Ag‘lab barbarlarga odob berish, ularni idrisiylarga, Misr va Shomga qarshi hujum qilishdan to‘sib turish uchun hijriy 184 yilda Afrikaga voliy etib tayinlandi. U ishlarni tartibga soldi, qo‘zg‘alonlarni bostirdi. O‘zining hukmronligi uchun Qayruvonni markaz qilib tanladi va o‘z mintaqasini abbosiylar davlatidan ajratib, mustaqil davlat qilib oldi. Abbosiylar davlati ularni o‘z holiga tashlab qo‘ydi. Ushbu davlatning nufuzi Tunis va Liviyaga tarqaldi.
Tashqi fathlar
Ziyodatulloh ibn Ibrohim o‘sha vaqtda hijriy 212, milodiy 827 yilda Siqilliya orolini fath qilishga imkon topdi.
Musulmonlar Muoviya ibn Abu Sufyon roziyallohu anhuning davridan buyon Siqilliyaga yurishlar qilib kelar, lekin u yerda sobit qolmagan edilar. Faqat ag‘labiylar davrida u yerda turib hukm yuritish imkoniga ega bo‘ldilar. Siqilliya orolini fath qilishda Asad ibn Furot qozi ul-quzot (bosh qozi) o‘laroq ishtirok etdi. Islomning hukmronligi bu orolda hijriy 483 (milodiy 1090) yilgacha davom etdi.
Ag‘labiylar O‘rta yer dengizidagi orollarga doimiy ravishda hujumlar uyushtirib turdilar. Ular hijriy 256 (milodiy 870) yilda Maltani fath qildilar. Shuningdek, Italiyaning janubiy taraflariga va Fransiyaga ham g‘azotlar uyushtirib, muvaffaqiyat qozondilar. Fransiyaning sohillariga ega chiqishdi va Italiyaning bir qancha shaharlarini – Brindizi, Napoli, Kalyarini, Taranto va Barini fath qildilar.
Ubaydiylar davlati hijriy 296 (milodiy 908) yilda ag‘labiylar davlatini ham tugatdi.
Ag‘labiylar davlatining mashhur hokimlari:
1. Ibrohim ibn Ag‘lab ibn Solim. Hijriy 184–196 (milodiy 800–811) yillar.
2. Ziyodatulloh ibn Ibrohim. Hijriy 201–223 (milodiy 816–838) yillar.
3. Ibrohim ibn Ahmad. Hijriy 261–289 (milodiy 875–902) yillar.
Keyingi mavzu:
Ikkinchi Abbosiylar asri;
Turklarning ustunligi;
Zanjiylar qo‘zg‘aloni;
Qarmatiylar harakati.