Sayt test holatida ishlamoqda!
12 Yanvar, 2025   |   12 Rajab, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:24
Quyosh
07:48
Peshin
12:36
Asr
15:34
Shom
17:18
Xufton
18:37
Bismillah
12 Yanvar, 2025, 12 Rajab, 1446

E'tiqod durdonalari: YaHShIGA MUKOFOT YoMONGA JAZO BYeRUVChI. MUTLAQ EHTIYoJSIZ ZOT. ULUG'LIK VA OLIYLIK EGASI.

14.11.2020   2917   20 min.
E'tiqod  durdonalari: YaHShIGA MUKOFOT YoMONGA JAZO BYeRUVChI. MUTLAQ EHTIYoJSIZ ZOT. ULUG'LIK VA OLIYLIK EGASI.

 

Yaxshigamukofot,yomongajazoberuvchi

 

١4- وَلاَ يَمْضِي عَلَى الدَّيَّانِ وَقْتٌ     وَأَزْمَانٌ وَأَحْوَالٌ بِحَالِ

Ma'nolar tarjimasi:

Dayyonga biror vaqt o'tmaydi, hamda zamonlar va holatlardan biror holat ham (o'tmaydi).

Nazmiy bayoni:

Dayyonga nisbatan joriy bo'lmas vaqt,

Shuningdek, zamonlaru  va biror  holat.

Lug'atlar izohi:

لاَ – nafiy harfi.

يَمْضِي – muzori' fe'li, oxirida kelgan ي ning zammasini bildirib o'qish og'ir bo'lgani uchun taqdiriy zamma bilan marfu' hisoblanadi. 

عَلَى – “iste'lo” (ustun bo'lish) ma'nosidagi jor harfi.

الدَّيَّانِ – jor va majrur يَمْضِي لاَ fe'liga mutaalliq. Lug'atda “bo'yinsundiruvchi”, “hukm qiluvchi” va “jazo beruvchi” kabi ma'nolarni anglatadigan Alloh taoloning ismlaridan biri.

وَقْتٌ – يَمْضِي fe'lining foili. Vaqt deganda o'tayotgan davrning bir bo'lagi tushuniladi.

 أَزْمَانٌ – zamonlar deganda ketma-ket keluvchi davrlar tushuniladi.

أَحْوَالٌ – kalimasi حَالٌ ning ko'plik shakli bo'lib “sobit bo'lmagan sifatlar” ma'nosini anglatadi. Ya'ni vaqtinchalik bor bo'lib keyin zavolga uchraydigan, o'zgarib turadigan sifatlar hol deyiladi. Masalan turish, o'tirish, yurish kabi sifatlar.

بِحَالِ – بِ jor harfi في ma'nosida kelgan.

Matn sharhi:

Alloh taoloning yaxshiga mukofot, yomonga jazo beriladigan kunning podshohi ekani har namozda takror-takror e'tirof etib turiladi:

﴿مَٰلِكِ يَوۡمِ ٱلدِّينِ٤

“Jazo (va mukofot) kunining (qiyomat kunining) egasidir”[1].   

Dayyon” Alloh taoloning ismlaridan biri ekani hadisi-sharifda bayon qilingan:  

عَنْ أَبِي قَلاَبَةَ قَالَ قاَلَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ اَلْبِرُّ لَا يَبْلَى وَالْإِثْمُ لَا يُنْسَى وَالدَّيَّانُ لَا يَمُوتُ فَكُنْ كَمَا شِئْتَ كَمَا تَدِينُ تُدَانُ.  مُصَنَّفُ عَبْدِ الرَّزَّاقِ

Abu Qalobadan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: Yaxshilik  eskirmaydi, jinoyatunutilmaydi, Dayyono'lmaydi, basxohlaganingdekbo'l, qilmishinggayarashajazoolasan, – dedilar”.  AbdurrazzoqMusannafdakeltirgan.

Sharh: “Yaxshilik”, ya'ni o'zgalarga qilingan yaxshilik va Alloh taologa qilingan toat-ibodat, “eskirmaydi”, ya'ni zoye ketmaydi, “jinoyat unutilmaydi”, ya'ni ikkisi ham dunyoyu oxiratda zikr qilinadi, ikkisiga ko'ra go'zal mukofotlar yoki yomon jazolar beriladi”[2].

Baytning umumiy ma'nosi shuki, zamon va makonlar Alloh taoloning vujudga keltirgan narsalaridir. Bir paytlar makonlar ham, zamonlar ham va turli holatlar ham bo'lmagan. So'ngra Alloh taolo ularni yo'qdan bor qilgan. Uning yo'qdan bor qilgan narsalari O'zining ustiga joriy bo'lmaydi, balki yaralmish mavjudotlarning ustilariga joriy bo'ladi.

 

MutlaqehtiyojsizZot

 

١5- وَمُسْتَغْنٍ إِلَهِي عَنْ نِسَاءٍ     وَأَوْلاَدٍ إِنَاثٍ أَوْ رِجَالِ

Ma'nolar tarjimasi:

Ilohim ayollardan behojatdir hamda qiz yo o'g'il bolalardan ham (behojatdir).

Nazmiy bayoni:

Robbimiz oliydir muhtoj qolishdan,

Qiz yo o'g'il bolayu xotin olishdan.

Lug'atlar izohi:

مُسْتَغْنٍ – mubtadosidan oldin keltirilgan xabar. الاِسْتِغْنَاءُ kalimasi “behojatlikni bildirish” ma'nosini anglatadi va quyidagi ma'nolarda ishlatiladi:

  1. Biror narsadan ehtiyoji qonganligi tufayli undan behojat ekanini bildirish;
  2. Aslida muhtoj bo'lgan narsadan ayrim sabablarga ko'ra o'zini behojat qilib ko'rsatish;
  3. Mutlaq ehtiyojsizlikni bildirib qo'yish.

Albatta, ushbu kalima bu erda uchinchi ma'noda ishlatilgan. 

إِلَهِي – xabaridan keyin keltirilgan mubtado. Mutakallim ي siga izofa qilingan. 

نِسَاءٍ – kalimasi مَرْأَةٌ  ning ko'plik shaklidir.

اَوْلاَدٍ  kalimasi وَلَدٌ ning ko'plik shakli bo'lib, o'g'il bolaga ham, qiz bolaga ham barobar ishlatiladi. Huddi o'zbek tilidagi farzand so'zi o'g'il bolaga ham, qiz bolaga ham teng ishlatilganiga o'xshash.

اِنَاثٍ  bu kalima اُنْثَى ning ko'plik shakli bo'lib, “ayollar” ma'nosini bildiradi.اَوْلاَدٍ   dan badal.

– اَوْ “tab'iyz” (bo'laklarga ajratish)  va “tafsiyl” (batafsil bayon qilish) ma'nosidagi atf harfi.

رِجَالِ – رَجُلٌ kalimasining ko'plik shakli bo'lib, bundan tashqari رَجَلَةٌ، رَجْلَةٌ، اَرَاجِلُ va رِجَالاَت shakllarida ham jam bo'ladi.

Matn sharhi:

Alloh taolo biror narsaga muhtoj bo'lishdan pok zotdir. U zot na xotin va na farzandga muhtoj bo'lmaydi. O'shiy rahmatullohi alayh ana shu ma'noni ta'kidlash uchun U zot qiz bolalarga ham muhtoj emas, o'g'il bolalarga ham muhtoj emas, deya batafsil keltirayapti. Aslida,  “valadun” kalimasi lug'aviy jihatidan ham, shar'iy jihatidan ham,  o'g'il va qiz farzandalarning barchasini qamrab oladigan kalima hisoblanadi. Bunga jinlarning tilidan hikoya tarzda bayon qilingan xabar dalildir: 

﴿وَأَنَّهُۥ تَعَٰلَىٰ جَدُّ رَبِّنَا مَا ٱتَّخَذَ صَٰحِبَةٗ وَلَا وَلَدٗا٣

“Albatta, buyukligi oliy bo'lgan Robbimiz o'ziga birorta xotin ham, farzand ham tutgan emasdir”[3].  

Ushbu oyatdagi  “farzand tutgan emas” so'zi o'g'il bola ham, qiz bola ham tutmaganini bildiradi. Bundan oldingi baytda Alloh taologa zamon va biror holat o'tmasligi bayon qilingan edi. Ushbu baytda esa U zotning hech narsaga muhtoj emasligi keltirildi. Bandaning Alloh taolo to'g'risidagi e'tiqodi qanday bo'lishi lozimligi “Ixlos” surasida qisqa va lo'nda xabar berilgan: 

﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ١ ٱللَّهُ ٱلصَّمَدُ٢ لَمۡ يَلِدۡ وَلَمۡ يُولَدۡ٣ وَلَمۡ يَكُن لَّهُۥ كُفُوًا أَحَدُۢ٤

(Ey Muhammad!)  Ayting: “U Alloh yagonadir. Alloh Samad (ehtiyojsiz,  hojatbaror)dir. U tug'magan va tug'ilmagan ham. Shuningdek, Uning hech bir tenggi yo'qdir”[4].   

Bu oyati karimalar to'g'risida “Sofvatut tafosir” kitobida quyidagilar aytilgan: “ ... Bilingki, Alloh taolo “Yagonadir” deya vasf qilindi. Buning uchta ma'nosi bor bo'lib, uchalasini ham U zotga nisbatan qo'llash to'g'ridir:

  1. U yagonadir, ikkinchisi yo'qdir. Ya'ni bu so'z adadni rad etadi.
  2. U yagonadir, tengi va sherigi yo'qdir. Bu xuddi “falonchi o'z asrida yagona” degan so'zdan “unga teng keladigani yo'q” ma'nosi tushunilgani kabidir.
  3. U yagonadir, qismlanmaydi ham, bo'linmaydi ham...

Yuqorida tavhid tushunchasi to'g'risida bayon qilingan bo'lsa-da, ushbu o'rinda yana Alloh taoloning ayol va farzandlarga muhtoj emasligining ta'kidlanishi “Alloh uchtaning uchinchisidir” degan e'tiqoddagi kimsalarga raddiyadir. Zero, bunday e'tiqoddagi kimsalarning kofir bo'lishlari Qur'oni karimda bayon qilingan: 

﴿لَّقَدۡ كَفَرَ ٱلَّذِينَ قَالُوٓاْ إِنَّ ٱللَّهَ ثَالِثُ ثَلَٰثَةٖۘ وَمَا مِنۡ إِلَٰهٍ إِلَّآ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞۚ وَإِن لَّمۡ يَنتَهُواْ عَمَّا يَقُولُونَ لَيَمَسَّنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ مِنۡهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمٌ٧٣

“Alloh Uchtaning (Alloh, Maryam va Isoning yoki Ota, O'g'il va Muqaddas Ruhning) biridir”, – deganlar (ham) kofir bo'ldilar. Yagona Ilohdan boshqa iloh yo'qdir. Agar aytayotgan (gap)laridan qaytmasalar, ular orasidan kofir bo'lganlariga (oxiratda) alamli azob etishi muqarrardir”[5].

Ushbu oyatda ba'zi nasroniy firqalarning “ilohlik Alloh, Iso va Maryamlar oralarida mushtarakdir, ularning har biri ilohdir”, degan e'tiqodlarining noto'g'ri ekani hamda to'g'ri e'tiqod qanday bo'lishi bayon qilingan.  

 

Ulug'lik va oliylik egasi

 

١6- كَذَا عَنْ كُلِّ ذِي عَوْنٍ وَنَصْرٍ     تَفَرَّدَ ذُو الْجَلاَلِ وَذُو الْمَعَالِ

Ma'nolar tarjimasi:

Shuningdek, barcha ko'makchi va yordamchidan ham (behojatdir). Buyuklik sohibi va ulug' ishlar sohibi yagonadir.

 

Nazmiy bayoni:

Ko'makchiyu yordamchiga muhtojmas aslo,

Zul jalolu Mutaoliy mutlaqo tanho.

Lug'atlar izohi:

كَذَا – “tashbeh” (o'xshatish) harfi bo'lgan كَ va ismi ishora ذَا dan tarkib topgan ism bo'lib, oldingi baytga ma'tuf bo'lib kelgan.

عَنْ – jor harfi مِنْ ma'nosida kelgan. Ya'ni majrur ism مُسْتَغْنٍ ning "mafulun bihi"sidir.

كُلِّ nakra ismga izofa bo'lgani uchun “istig'roqul jins”ni ifodalab kelgan[6]. Jor majrur oldingi baytdagi مُسْتَغْنٍ ga mutaalliq.

 – ذِي“sohib” ma'nosidagi ism bo'lib, “asmai sitta”dan biri. Doimo izofa bo'lib keladi. Faqat mutakallim ى ga izofa qilinmaydi.

عَوْنٍ lug'atda “xizmatchi” ma'nosini anglatadi.

نَصْرٍ ismi foil ma'nosidagi masdar. Ya'ni نَصْرٌ رَجُلٌ degan so'zdan نَاصِرٌ رَجُلٌ ma'nosi tushuniladi.

تَفَرَّدَ – ushbu fe'l biror bir xususiyatda hech bir sheriksiz, yakkayu yagona bo'lishga nisbatan ishlatiladi. Nozim Alloh taoloni zotida ham, sifatlarida ham yagona ekanini ifodalash uchun aynan ushbu fe'lni ishlatgan.

الْجَلاَلِذُو – Alloh taoloning ismlaridan biri. ذُو Foillikka ko'ra raf bo'lib turibdi.

مَعَالِ – bu kalima مَعْلاَة  ning ko'plik shakli bo'lib, “ulug' ishlar” ma'nosini anglatadi.

Matnsharhi:

Ushbu bayt yuqoridagi baytning davomi bo'lib, Alloh taolo O'ziga xotin va farzand tutishdan xoli bo'lganidek, biror bir ko'makchi va yordamchiga muhtoj bo'lishdan ham xoli degan ma'noni anglatadi. Zero, Alloh taolo butun olamlardan behojat zotdir. Ushbu haqiqat Qur'oni karimda shunday ifoda qilingan:   

﴿وَقُلِ ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ ٱلَّذِي لَمۡ يَتَّخِذۡ وَلَدٗا وَلَمۡ يَكُن لَّهُۥ شَرِيكٞ فِي ٱلۡمُلۡكِ وَلَمۡ يَكُن لَّهُۥ وَلِيّٞ مِّنَ ٱلذُّلِّۖ وَكَبِّرۡهُ تَكۡبِيرَۢا١١١

“Hamd farzand tutmagan, podshohligida sherigi yo'q, xorlikdan (qutqaruvchi) do'sti bo'lmagan (ya'ni hech kimga muhtoj bo'lmaydigan) zot – Allohga xosdir”, – deng va (ulug'lab) Unga takbir ayting!”[7]

Ya'ni farzand tutishdan xoli bo'lgan Allohga hamd bo'lsin, ibodat qilinishga haqli ekanida sherigi bo'lmagan Allohga hamd bo'lsin, butun olamlardan behojat bo'lgan, shuning uchun hech qachon biror do'st yo ko'makchiga muhtoj bo'lmaydigan Allohga hamd bo'lsin, degin. Hamda Uni mutlaqo ulug'lagin, Uni oliy va buyuk sifatlari bilan zikr qilgin.

Mazkur ma'nolarni to'ldiruvchi ma'lumotlar 2-baytning sharhida aytib o'tildi.

 

KYeYINGI MAVZULAR:

QAYTA TIRILIShGA IYMON KYeLTIRISh:

Iymon ruknlaridan biri;

Qiyomat alomatlari;

Qiyomat kunidagi voqealar tartibi;

 

[1] Fotiha surasi, 3-oyat.

[2] Mulla Ali Qori. Sharhu Musnadi Abi Hanifa 1-juz. “Maktabatush shomila”. – B. 273.

[3] Jin surasi, 3-oyat.

[4] Ixlos surasi, 1, 4-oyatlar.

[5] Moida surasi, 73-oyat.

[6] Bu haqidagi ma'lumot 3-baytning izohida bayon qilindi.

[7] Isro surasi, 111-oyat.

 

Kutubxona
Boshqa maqolalar

Jannat ne’matlari haqida o‘ylaganmisan?!

8.01.2025   16450   14 min.
Jannat ne’matlari haqida o‘ylaganmisan?!

Jannat ahliga va’da qilingan abadiy ne’matlar haqida ham uzoq fikr et, qalbing umidga to‘lsin. Nafsingni xavf qamchisi bilan haydab, umid bilan jilovla va sirotul mustaqimga yo‘lla. Ana shunda buyuk mulkka yetasan, alamli azobdan xalos bo‘lasan.

Ahli jannat xususida, ularning yuzlarida aks etgan ne’matlar jilvasi, mushk bilan muhrlangan may ila qondirilishlari haqida o‘ylaganmisan?! Jannat ahli oq durdan tikilgan chodirlar ichida, qizil yoqutdan bo‘lgan minbarlarda, yashil bolishlar va gilamlar ustida, may va asal oqayotgan daryolar bo‘yida qurilgan so‘rilarda yastanib o‘tirurlar. Ularning atrofida xizmatga hozir g‘ulomlar va hech qachon qarimaydigan bolalar bo‘lur. Jannat ohu ko‘zli, xushxulq va go‘zal yuzli ayollar bilan ziynatlangan. Yoqut va marjondek nafis bu bokiralarga ilgari na bir ins va na bir jin tegingan...
Ularning egnidagi oppoq ipak ko‘zlarni qamashtiradi. Boshlaridagi inju va marjonlar qadalgan tojlari undan-da nurafshon. Ishvalari sokinlik va osudalik bilan bezangan yuzlar qarib qolish kabi noqisliklardan xoli. Ular jannat bog‘chalarining o‘rtasida yoqutdan bunyod etilgan chodirda yolg‘iz bo‘lurlar.

Ularning huzurida borlig‘i hayo bilan to‘silgan musaffo ohu ko‘z hurlar bor. Ustlarida esa mangu yosh bolalar oqar chashmadan qadahlarni, ko‘zalarni va kosalarni aylantirib tururlar. Yana ular uchun xuddi sadaf ichida yashirib qo‘yilgan gavhar misoli ohu ko‘z hurlar bordir. Bu hurlar jannat ahlining dunyo hayotida qilib o‘tgan solih amallarining mukofotidir. Ular jannatning chashmalar, daryolar oqib turgan emin maqomida, Qodir Podshoh huzuridagi rozi bo‘lingan o‘rinda Malikul Karim Parvardigorining jamoliga boqadilar. Ularning yuzlarida ne’matlar jilvasi porlaydi. Ularga na bir zaiflik, na bir xorlik yetadi. Balki ular Parvardigori tomonidan yog‘dirilayotgan turli ne’matlardan baxtiyor, o‘zlari istagan maskanda abadiy qolguvchidirlar. Ularga u yerda na bir xavf, na bir hazinlik yetmas, balki baloyu falokatlardan omondadirlar.

Ular jannat taomlaridan yeydilar. Sut, may, asal to‘la daryolardan ichadilar. U daryolarning yerlari kumushdan, toshlari marjon, tuprog‘i mushk, o‘tlari za’farondir. Quyuq kofur aralashgan oq atirgul suvlariga to‘la bulutlardan yomg‘irlar yog‘adi. Jannat ahliga asli kumushdan bo‘lgan, dur, yoqut, marjonlar bilan ziynatlangan qadahlar, shuningdek, ichida muhrlangan may, aralashmasi chuchuk salsabil bo‘lgan maykosalar keltiriladi. U maykosalardan nur porlaydi. Ularning sofligi shu darajadaki, mayning mayinligi va qirmizi ranggi kosaning tashqari tomonidan bilinib turadi. Chunki, bu odamzodning san’ati emas, u bunday go‘zallikdan ojiz. Maykosalar chehrasidan nur yog‘ilayotgan xodimlar kaftida (jannat ahliga uzatilgan holda) turadi.

Ha, xodimlarning nur porlayotgan yuzlari quyoshga o‘xshaydi, faqat, u yuzlardagi halovat, u ko‘zlardagi husnu malohat quyoshda ne qilsin!
Ajabo! Oxirat diyorining bu sifatlariga, bu diyor ahlining o‘lmasligiga va jannat ahlining kutilmagan o‘zgarish, ofat-balolardan omonda ekanligiga aniq ishongan kishi, qanday qilib, oxiri xarobalikka yuz tutuvchi bu o‘tkinchi dunyoni o‘ziga do‘st bilishi mumkin?! Qanday qilib, u diyor lazzatini, bu dunyo lazzatiga almashtirish mumkin?!

Allohga qasamki, agar jannatda sihat-salomatlik bilan birga o‘lim, ochlik, tashnalik kabi ofatlardan omonlik bo‘lsa-yu, boshqa hech narsa bo‘lmasa, faqat shu sababning o‘zi ham bu dunyodan yuz o‘girishga arziydi. Nega endi oxirat diyori bu dunyodan ustun qo‘yilmasin? Axir, jannat ahli har qanday xavfdan omon podshohlardir. Ular turli-tuman ne’matlar ichida shod-xurram, xohlagan ne’matlari oldida muhayyo! Ular har kuni Arsh yonida hozir bo‘lib, Allohning diydoriga nazar soladilar...
Abu Hurayra Rasuli akram alayhissalomning bunday deganlarini rivoyat qiladi: «Munodiy nido qiladi: "Ey jannat ahli! Endi siz hamisha sog‘lomsiz, hech qachon dardga chalinmaysiz, hamisha tiriksiz, hech qachon o‘lmaysiz. Doimo yoshsiz, hech qachon qarimaysiz. Albatta, siz saodatli bo‘lasiz, hech qachon baxtsizlikka yo‘liqmaysiz"» (Muslim rivoyati).
Alloh taolo deydi: «Qilib o‘tgan (yaxshi) amallaringiz sababli sizlarga meros qilib berilgan jannat mana shudir» (A’rof, 43-oyat).

Jannat sifatlari bilan tanishmoqchi bo‘lsang, Qur’on o‘qi. Jannat haqida Alloh taoloning bayonidan ulug‘roq bayon bormi?!

«Parvardigori (huzurida) turishidan (ya’ni, Parvardigor oldida turib, hayoti dunyoda qilib o‘tgan barcha amallariga javob berishidan) qo‘rqqan kishi uchun ikki jannat bordir» (Rahmon, 46) oyatidan to sura oxirigacha, shuningdek, Voqea va boshqa suralarni ham o‘qi, jannat haqidagi xabarlarning tafsilotiga boq! Avvalo, jannatning soni bilan bog‘liq jihatlarga e’tiboringni qarat. Rasuli akram sollallohu alayhi vasallam Rahmon surasidagi «Parvardigori (huzurida) turishidan qo‘rqqan kishi uchun ikki jannat bordir» oyati xususida deydilar: «Ikki jannat bor, u yerning idishlari va boshqa barcha narsalari kumushdan. Ikki jannat bor, u yerning idishlari va boshqa barcha narsalari oltindan. «Adn» deyilmish mangu jannatda ahli jannat va Parvardigorining orasida kibriyo ridosigina bo‘lur» (Muttafaqun alayh).

Keyin jannat eshiklarini tasavvur qil. Ularning soni toatingga yarasha. Ya’ni, qaysi mo‘minning Alloh taologa itoati ko‘p bo‘lsa, unga ochiladigan jannat eshiklari ham shunchalik ko‘p bo‘ladi. Jahannam eshiklarining soni ham kishining ma’siyatiga muvofiq bo‘ladi. Ya’ni, inson Alloh taologa qancha ko‘p itoatsizlik qilsa, unga shuncha ko‘p do‘zax eshiklari ochiladi.
Abu Hurayra Rasuli akram sollallohu alayhi vasallamning bunday deganlarini rivoyat qiladi: «Kimki Alloh yo‘lida o‘z molidan bir juft narsani infoq qilsa, u jannatning barcha eshiklaridan chorlanadi. Jannatning sakkizta eshigi bor. Kimki ahli namoz bo‘lsa, «Bobus solat» (Namoz eshigi)dan, ro‘za ahli «Bobus siyam» (Ro‘za eshigi)dan, ahli sadaqa bo‘lsa, «Bobus sadaqa» (Sadaqa eshigi)dan, ahli jihod bo‘lsa, «Bobul jihod» (Jihod eshigi)dan ichkariga chorlanadi». Shunda Abu Bakr roziyallohu anhu:
– Allohga qasamki, bu eshiklarning bittasidan chaqirilgan kishi najot topadi. Jannat eshiklarining barchasidan chorlanadigan kishi ham bormi?
Ha, sen o‘shalardan biri bo‘lishingni umid qilaman, dedilar Nabiy alayhissalom» (Muttafaqun alayh).

Osim ibn Zamra Ali karramallohu vajhahudan rivoyat qiladi: «Hazrati Ali do‘zaxni eslatdi. Shunday bir qo‘rqinch bilan eslatdiki, uning dahshatidan hozir qo‘rqinchdan boshqasi xotirimdan ko‘tarildi. Keyin shu oyatni o‘qidi: «Parvardigorlaridan qo‘rqqan zotlar esa to‘p-to‘p holda jannatga kiritiladilar. Qachonki ular darvozalari ochilgan holdagi (jannatga) kelib yetganlarida va uning qo‘riqchilari: «Sizlarga tinchlik-omonlik bo‘lsin! Xush keldingiz! Bas, unga mangu qolguvchi bo‘lgan hollaringizda kiringiz» deganlarida (ular behad shodlanurlar)» (Zumar, 73-oyat).

So‘ngra keyingi chashmaga borib, u bilan poklanadilar. Ularga ne’matlar jilvasi yog‘iladi. Badandagi tuklardan mudom xush bo‘ylar taraladi. Sochlar go‘yo atirli moy surilgandek bir tekis, tartibli. Keyin ular jannatga yetib keladilar. Jannat qo‘riqchilari ularga: «Sizlarga tinchlik-omonlik bo‘lsin! Xush keldingiz! Bas, unga mangu qolguvchi bo‘lgan hollaringizda kiringiz» – deyishadi.
So‘ng vildon – mangu yosh bolalar ularni qarshi olishib, atrofida aylanishadi, bamisoli, dunyo bolalari uzoq vaqt ko‘rmagan yaqinlarini sog‘inch bilan kutib olib, atrofida aylanishganlari kabi. Ular ahli jannatga: «Quvoning, shodlaning! Qarang, Alloh taolo sizga shunchalik ne’matni ato qilibdi!» – deya suyunchilashadi».

Roviy deydi: «Mangu yosh bolalardan biri jannat ahli zavjalaridan bo‘lgan ohu ko‘z hurlardan biriga: «Falonchi keldi!» deb u jannatiyning dunyoda chaqirilgan ismini aytadi. Shunda ohu ko‘z hur:
– Sen uni aniq ko‘rdingmi? – deb so‘raydi.
– Ha, aniq ko‘rdim, mana u izimdan kelyapti, – deydi u. O‘shanda u hur sevinchdan shu darajada yengillashib ketadiki, bir zumda jannat eshigi bo‘sag‘asida hozir bo‘ladi. Jannatiy banda o‘z maskaniga yetib, marjonlardan iborat sohil ustiga qurilgan qizil, sariq, yashil kabi turfa rangda tovlanayotgan ko‘shkka nazari tushadi. Boshini ko‘tarib, chaqmoqdan chaqnayotgan ko‘shkning shiftiga asta qaraydi. Agar Alloh taoloning taqdiri bo‘lmaganida bu yorqinlik uning ko‘zini ko‘r qilgan bo‘lar edi. Ko‘zini shiftdan olar ekan, qoshida zavjalarini, buloq bo‘yiga qo‘yilgan qadahlarni, tizib qo‘yilgan yostiqlarni va to‘shalgan gilamlarni ko‘radi. So‘ngra ularga suyanib: «...Bizlarni bu (ne’matlarga) yo‘llagan Zot-Allohga hamdu sano bo‘lgay. Agar bizni Alloh hidoyat qilmaganida hargiz yo‘l topa olmas edik...» – deydi (A’rof, 43-oyat).
Keyin munodiy nido qiladi: «Mangu hayotsiz, hargiz o‘lmaysiz. Doimo bunda muqimsiz, hech qachon ketmaysiz. Hamisha salomatsiz, hech qachon xastalanmaysiz».
Rasuli akram alayhissalom dedilar: «Qiyomat kuni jannat eshigi oldida hozir bo‘laman, uning ochilishini so‘rayman. Shunda jannat qo‘riqchilari:
– Kim u? – deydi.
– Muhammad! – deyman.
Sizdan oldin birorta kishiga eshikni ochmaslikka buyurilgan edim, – deydi u» (Muslim rivoyati).
Jannatdagi ko‘shklar, u yerda darajalarning farqlanishi to‘g‘risida ham fikr et. Chunki, oxirat daraja jihatidan eng yuksak, afzalligi jihatidan eng ulug‘ mezondir. Odamlar toatlarning zohiriy ko‘rinishida va botiniy xulqda bir-biridan farqlangani kabi amallariga ko‘ra taqdirlanishda ham farqlanadilar. Agar yuksak darajalarni ko‘zlayotgan bo‘lsang, jiddu jahd qil, toki Olloh taologa itoat qilishda hech kim sendan o‘zib ketolmasin. Axir, Olloh taolo ayni shu maydonda senga musobaqa va raqobatni buyurgan-ku!
«(Ey insonlar), Parvardigoringiz tomonidan bo‘ladigan mag‘firatga hamda Olloh va Uning payg‘ambarlariga iymon keltirgan zotlar uchun tayyorlab qo‘yilgan, kengligi osmon va yer kengligi kabi bo‘lgan jannatga shoshilingiz...» (Hadid, 21-oyat).
«U (may)ning muhri mushk bo‘lur. Bas, bahslashguvchi – musobaqa qilguvchi kishilar (mana shunday mangu ne’matga yetish yo‘lida) bahslashsinlar – musobaqa qilsinlar» (Mutaffifun, 26-oyat).
Ajabo! Yaqinlaring yo qo‘shnilaringdan birortasi boyib ketsa yoki imoratini baland qilib ko‘tarsa, siqilasan, qiynalasan. Hasad tufayli hayoting achchiq zardobga aylanadi. Lekin eng oliy qarorgohda, jannatda shunday yaqinlaring yoki qo‘shnilar borki, ular o‘z fazilatlari bilan allaqachon sendan o‘zib ketdi. Bu fazilatlarga dunyo va undagi jamiki narsalar ham bas kelolmaydi.
Abu Said Xudriy Payg‘ambar alayhissalomning shunday deganlarini rivoyat qiladi: «Ustma-ust, darajama-daraja joylashgan ko‘shk ahli jannatiylarga, bamisoli uzoq ufqlarda mag‘ribu mashriqqa sochilib, bir-biri bilan musobaqalashayotgan yulduzlardek bo‘lib ko‘rinadi.
– Ey Ollohning rasuli, ular payg‘ambarlardan o‘zgasi yetolmaydigan manzilmi? – deya so‘rashdi.
– Jonim izmida bo‘lgan Zotga qasamki, u Ollohga iymon keltirgan va mursallarni tasdiqlagan kishilarning manzillaridir» (Muttafaqun alayh).
Rasuli akram bu haqda yana shunday deganlar: «Jannatdagi baland daraja egalarini ulardan quyidagilar xuddi osmon ufqlarida porlagan yulduzlarni ko‘rganday ko‘radilar. Abu Bakr va Umar shulardandir...» (Termiziy rivoyati).
Jobir Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan bunday rivoyat qiladilar: «Payg‘ambar alayhissalom bizga:
Sizlarga jannat ko‘shklarining xabarini beraymi? – dedilar.
– Ota-onamiz Sizga fido bo‘lsin, yo Allohning rasuli, xabarini bering, – dedik.
Jannatda hamma tomoni gavhardan bunyod qilingan ko‘shklar bor. Bu ko‘shklar shu darajada shaffofki, tashqarisidan ichi, ichidan tashqarisi ko‘rinib turadi. Ko‘shk ichkarisida na ko‘z ko‘rgan, na quloq eshitgan, na inson xotiriga kelgan bir ne’mat, tuganmas lazzat, adoqsiz surur bor, – dedilar.
– Yo Allohning rasuli, bu ko‘shklar kim uchun hozirlangan? – so‘radim.
– Shunday bir kishi uchunki, u salomni yoyadi, taom yediradi, davomli ro‘za tutadi, tunda odamlar uyquga g‘arq paytda namoz o‘qiydi, – dedilar.
– Yo Allohning rasuli, bularni kim bajara oladi? – dedik.
– Ummatim bu ishlarni bajarishga qodir. Ular haqida sizlarga xabar berayinmi? Kim birodariga yo‘liqqan paytda salom bersa yo alik olsa, demak u salomni yoygan bo‘ladi. Kimki ahli oilasini to‘yguncha oziqlantirsa, taom yediruvchilar jumlasidan bo‘ladi. Kimki ramazon oyida va har oyning uch kunida ro‘zador bo‘lsa, davomli ro‘za tutgan hisoblanadi. Kimki xufton va bomdod namozini jamoat bilan ado qilsa, tunda odamlar ya’ni, yahudiylar, nasoralar va majusiylar uyquda paytda namoz o‘qigan bo‘ladi, – dedilar Rasululloh sollallohu alayhi vasallam» (Abu Naim rivoyati).

Alloh taoloning: «...abadiy jannatlardagi pokiza maskanlarga kiritur» (Saf, 12) oyati haqida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan so‘rashdi. Rasuli akram dedilar: «Pokiza maskanlar – marjonlardan bunyod qilingan qasrlardir. Har bir qasrda qirmizi yoqutdan bo‘lgan yetmishta hovli, har hovlida yashil zumraddan bo‘lgan yetmishta uy, har uyda bir taxt, har taxtda barcha ranglardan uyg‘un yetmishta to‘shak, har to‘shakda ohu ko‘zli hurlardan bir jufti halol bor. Har uyda yetmishta dasturxon, har dasturxonda yetmish xil taom bor. Har uyda yetmishta xodima bor. Mo‘min kishiga har kuni ertalab shunday bir quvvat beriladiki, kun davomida xodimlarning barchasi bilan qo‘shilishga qodir bo‘ladi» (Abu Shayx rivoyati).

Abu Homid G‘azzoliy "Ihyo ulumud din (So‘nggi manzil zikri)" kitobidan