Sayt test holatida ishlamoqda!
24 Dekabr, 2024   |   23 Jumadul soni, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:21
Quyosh
07:47
Peshin
12:28
Asr
15:18
Shom
17:02
Xufton
18:22
Bismillah
24 Dekabr, 2024, 23 Jumadul soni, 1446

2. BAQARA SURASI, 197–203 OYaTLAR

14.11.2020   3394   16 min.
2. BAQARA SURASI, 197–203 OYaTLAR

ٱلۡحَجُّ أَشۡهُرٞ مَّعۡلُومَٰتٞۚ فَمَن فَرَضَ فِيهِنَّ ٱلۡحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي ٱلۡحَجِّۗ وَمَا تَفۡعَلُواْ مِنۡ خَيۡرٖ يَعۡلَمۡهُ ٱللَّهُۗ وَتَزَوَّدُواْ فَإِنَّ خَيۡرَ ٱلزَّادِ ٱلتَّقۡوَىٰۖ وَٱتَّقُونِ يَٰٓأُوْلِي ٱلۡأَلۡبَٰبِ١٩٧

197. Haj vaqti ma'lum oylardir, kim ularda hajni qasd etsa, haj paytida shahvoniy ishlar, gunoh va janjal-tortishishdan saqlansin. Qanday yaxshi amal qilsangiz ham Alloh biladi. Ozuqa g'amlab olinglar, eng yaxshi ozuqa taqvodir. Ey oqillar, azobimdan qo'rqinglar!

Haj ibodati Ibrohim alayhissalom davrlaridan buyon ado etib kelinadigan ulug' ibodatlardan, Islomning beshinchi ruknidir. Shavvol, zul-qa'da va zul-hijja oyining dastlabki o'n kuni haj vaqtidir. Haj yo umra uchun niyat bilan ehromga kirgan kishi xotini bilan jinsiy yaqinlik yoki unga olib boruvchi shahvoniy so'z va harakatlardan, gunoh ishlardan, hamrohlari bilan tortishib-janjallashishdan o'zini mutloq tiyishi lozim. Bu yaramas ishlar hajdan boshqa paytlari ham musulmonlarga munosib emas, ammo haj paytida bunday ishlarni qilish o'ta qabihlik sanaladi. Inson gunohlaridan poklanish, Alloh mag'firatidan umidvor bo'lib haj qilsayu, ammo yana gunoh ishlarga yo'l qo'yishi aqlsizlikning o'zginasidir.

Alloh taolo qilgan har bir yaxshiligingizni bilib turadi, mukofotini to'liq qilib beradi. Shunday ekan, haj paytida fursatni qo'ldan bermay ko'proq yaxshilik qilishga shoshilinglar. Yana haj safariga chiqqanda yo'l tadorikini ko'ringlar, etarli ozuqalaringizni g'amlab olinglar, toki hamsafarlaringizga og'irligingiz tushmasin. Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: "Yaman xalqi hajga ozuqa olmay kelar, "biz tavakkul qiluvchilarmiz" der edi. Makkaga kelgandan so'ng odamlardan tilanchilik qilishga tushishardi" (Buxoriy rivoyati). Boshqa bir rivoyatda kelishicha, yamanliklar: "Baytullohni haj qilamizu Alloh bizni och qo'yarmidi", deyishar ekan. Bularning ishini rad etib ushbu oyati karima nozil bo'lgan. Ammo shuni bilib qo'yinglarki, ma'naviy-ruhiy ozuqa hisoblanmish taqvodorlik (Allohdan qo'rqish) eng yaxshi ozuqadir. Kim taqvoli bo'lsa, har bir amalida Alloh roziligini istasa, unga safar mashaqqatlari oson kechadi. Tilanchilikdan saqlanishda hoji uchun a'losi parhezdir.

لَيۡسَ عَلَيۡكُمۡ جُنَاحٌ أَن تَبۡتَغُواْ فَضۡلٗا مِّن رَّبِّكُمۡۚ فَإِذَآ أَفَضۡتُم مِّنۡ عَرَفَٰتٖ فَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ عِندَ ٱلۡمَشۡعَرِ ٱلۡحَرَامِۖ وَٱذۡكُرُوهُ كَمَا هَدَىٰكُمۡ وَإِن كُنتُم مِّن قَبۡلِهِۦ لَمِنَ ٱلضَّآلِّينَ١٩٨

198. Parvardigoringizdan rizq talab qilish sizlarga gunoh emasdir. Arafotdan qaytganingizda Mash'arul-Haromda Allohni zikr qilinglar. Ilgari adashganlardan bo'lsangiz-da, sizlarni hidoyatga boshlagani uchun Uni zikr qilinglar.

Haj kunlarida va haj safarida tijorat qilish joiz, asl niyat haj bo'lganidan keyin tijorat yo kirakashlik vositasida Allohdan rizq talab etish gunoh bo'lmaydi. “Mash'arul-Harom” esa Muzdalifadagi bir tog'ning nomi. Arafotdan qaytgandan keyin o'sha tog' ustida va Muhassar vodiyidan tashqari Muzdalifaning hamma erida bir muddat turish joizdir.

Islom dini kelguniga qadar arablarning erkaklari Ka'bani yalang'och holda, ayollari esa birgina uzun matoga o'ralib tavof qilishar, keyin bu kiyimlarini tashlab yuborishar edi. Alloh taolo Payg'ambari Muhammad alayhissalom orqali din hukmlarini nozil qildi va haj ibodatini ado etishdagi amallarni zikr etdi. Ya'ni, Quraysh ahli ham boshqa hojilar kabi Arafotdan qaytgach, Mash'arul-Haromda Allohni ko'p-ko'p zikr qilishlari, so'ngra Makkaga qaytib, ifoza tavofini qilishlari kerak bo'ladi. Alloh shu tariqa haj ibodatidagi Quraysh paydo qilgan bid'at ishlarni Islom bilan bekor qildi. Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhumo bunday deydilar: "Johiliyat davrida arablarning Ukoz, Majanna, Zulmajoz degan bozorlari bo'lardi. Musulmonlar haj mavsumida shu bozorlarda tijorat qilishni gunoh, deb hisoblashdi. Shundan so'ng yuqoridagi oyat nozil bo'ldi" (Buxoriy rivoyati).

ثُمَّ أَفِيضُواْ مِنۡ حَيۡثُ أَفَاضَ ٱلنَّاسُ وَٱسۡتَغۡفِرُواْ ٱللَّهَۚ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِيمٞ١٩٩

199. So'ngra odamlar tushgan erdan tushinglar va Allohdan mag'firat so'ranglar. Alloh albatta mag'firat qiluvchi, rahmlidir.

"Odamlar tushgan er" Arafotdir. Ma'lumki, Arafotda quyosh botgunicha bir muddat turish hajning farzlaridandir. Qur'oni karimning bu amri Makka ahliga qaratilgan, chunki ular haj qilishda Arafotda to'xtab o'tirmay, Muzdalifadan qaytib tushishar edi. Oldin bunday xatolarga yo'l qo'ygan bo'lsanglar, Allohdan mag'firat so'ranglar, U kechiruvchi, bandalariga o'ta rahmlidir. Hazrati Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: "Quraysh va uning diniga e'tiqod qiluvchilar Muzdalifada vuquf (turish) qilishardi, ularni xums, deb atashardi. Boshqa arablar Arafotda vuquf qilishardi. Islom kelganidan so'ng Alloh taolo Payg'ambarga Arafotga kelib, shu erda vuquf qilishni, keyin Muzdalifaga tushishni amr qildi. Allohning: "So'ngra odamlar tushgan erdan tushinglar va Allohdan mag'firat so'ranglar" degan oyatining mazmuni shunga dalolat qiladi" (Buxoriy rivoyati).

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam «Haj – Arafotdir», deganlar. Arafotga qadam bosmagan, hech yo'q bir necha lahza unda turmagan kishining haji haj bo'lmaydi. Hajning eng muhim farzi bo'lmish Arafotdagi vaqfada (turishda) har kim o'zining holatini chuqur mushohada qiladi – qayerda turgani, qalbining ahvolinini sarhisob etadi. Arafot turli irq, millat va madaniyat vakillari bo'lgan mo'minlarning Yaratganga qullik qiladigan maskandir. Sahih rivoyatlarda kelishicha, Arafotda turgan hoji duoim mustajob bo'ldimikin, degan shubhaga borsa ham gunohkor bo'ladi, ya'ni bu erda duolarning ijobat bo'lishiga shubha qilish ham mumkin emas. Hijratning o'ninchi yili Payg'ambarimiz Muhammad alayhissalom haj qilib, Arafotda dunyoning to'rt tomonidan kelgan bir yuz yigirma ming hoji huzurida olamshumul Vado xutbalarini qilganlar. Arafotda Qur'oni karimning nozil bo'lishi nihoyasiga etgan. Imom Buxoriy shunday rivoyat qiladilar: «Yahudiylar Umar roziyallohu anhuning huzurlariga kelib, «Sizlar bir oyatni o'qiysizlar, agar o'sha oyat bizga nozil bo'lganida, buni bayram qilib olgan bo'lur edik», deyishdi. «Men o'sha oyatning qachon, qayerda, qanday nozil bo'lganini bilaman. Allohga qasamki, bu arafa kuni bo'lib, biz ham Arafotda edik», dedi hazrati Umar. – Bu ushbu oyatdir: «Bugun diningizni mukammal qildim, ne'matlarimni benuqson, to'liq qilib berdim va sizlarga Islomni din deb rozi bo'ldim». (Moida, 3)”.

فَإِذَا قَضَيۡتُم مَّنَٰسِكَكُمۡ فَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ كَذِكۡرِكُمۡ ءَابَآءَكُمۡ أَوۡ أَشَدَّ ذِكۡرٗاۗ فَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَقُولُ رَبَّنَآ ءَاتِنَا فِي ٱلدُّنۡيَا وَمَا لَهُۥ فِي ٱلۡأٓخِرَةِ مِنۡ خَلَٰقٖ٢٠٠

200. Manosiklaringizni tugatgach, ajdodlaringiz yodlaganidek yo undan ham ziyoda Allohni yodlanglar. Ba'zi odamlar borki, ular: "Ey Parvardigorimiz, bizga shu dunyoligimizni ber", deyishadi. Ularga oxiratda nasiba yo'qdir.

O'tmishdagi arablar haj kunlarida ota-bobolarining fazilati va yaxshiliklarini aytib faxrlanishar edi. Parvardigor musulmonlarni bu narsadan qaytarib, faqat O'zini yodlashga buyurgan. Ya'ni, haj marosimlarini tugatgandan keyin ham Alloh taoloning zikrini yanada ko'paytiringlar. Chunki ajdodlaringiz ham shunday qilishgan, sizlar esa ulardan ham ko'proq Allohni yodlanglar. Oralaringizda shunday odamlar borki, ular Allohdan faqat bu dunyo ne'matlarini so'rashadi, oxirat bilan ishlari bo'lmaydi. Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhumo, Suddiy, Ibn Zayd kabi mufassirlarning so'ziga ko'ra, "Ba'zi odamlar borki, ular: "Ey Parvardigorimiz, bizga shu dunyoligimizni ber", deyishadi" oyati karimasi johiliyat davri arablari haqida nozil bo'lgan. Chunki ular haj qilayotib vaqfa (turish joylari) eriga kelganlarida "Ey Parvardigorimiz, bu yilni yomg'irli, barakotli, serhosil qilgin", "Allohim, menga tuya, qo'y ber" yoki "Dushmanimiz ustidan bizni g'olib qil" kabi faqat dunyoviy hojatlarini so'rashardi. Zero, ular oxirat nimaligini bilishmas va unga ishonishmas edi. Alloh taolo mo'minlarni bunday duo qilishdan qaytardi va buni xabar tarzida nozil qildi. Faqat dunyoga tegishli narsalarni so'raydigan bandalarini ogohlantirib, "Ularga oxiratda nasiba yo'qdir", deya zikr etdi.

Ushbu oyati karima garchi johiliyat zamoni arablari haqida tushgan bo'lsa ham, aslida uning qamrovi keng, hukmi esa barchaga umumiydir. Oyatda zikr etilganiday, ba'zi toifadagi insonlar Allohni zikr qilishadi, duoga qo'l ochishadi. Ammo dillariyu tillari dunyoviy istaklar bilan mashg'ul bo'ladi. Ularning butun fikri-zikri dunyo, eng katta g'ami ham dunyo ishlaridir. Ular ana shu dunyoviy muammolarga o'ralashib, oxiratlari bilan qiziqishmaydi. Karami keng Parvardigor bundaylarning duosini ham ijobat etadi, quruq qaytarmaydi, ammo ularga oxiratda hech qanday nasiba, mukofot, ulush yo'qdir.

وَمِنۡهُم مَّن يَقُولُ رَبَّنَآ ءَاتِنَا فِي ٱلدُّنۡيَا حَسَنَةٗ وَفِي ٱلۡأٓخِرَةِ حَسَنَةٗ وَقِنَا عَذَابَ ٱلنَّارِ٢٠١

  1. Va shundaylar ham borki, ular: "Ey Parvardigorimiz, bizga dunyoda ham, oxiratda ham yaxshiliklar ber va do'zax azobidan asra", deyishadi.

Endi odamlar orasida shundaylari ham borki, ular Parvardigorlaridan ham dunyo, ham oxirat yaxshiliklarini so'rashadi, bular haqiqiy mo'minlardir. Ular oldingi oyatda tilga olinganlardan farqli o'laroq, Alloh taoloni hamisha yodga olib, Undan dunyodagi va oxiratdagi yaxshiliklarni baravar so'rashadi, ya'ni, dunyodagi nasibalarini ham unutishmaydi, oxiratni ham esdan chiqarishmaydi. Dunyo va oxirat yaxshiliklari yo'lida baravar kuch-g'ayrat sarflashadi. Parvardigorlaridan so'rashda ham "Menga mol-qo'y, boylik yoki yaxshi xotin ber" deb ne'mat turini ham sanamay, umumiy qilib dunyo va oxirat yaxshiliklarini so'rashadi, barcha hojatlarini Allohga havola etishadi. Oyati karimadagi "hasana" (yaxshilik) so'zining ma'nosi haqida turli fikrlar aytilgan. Chunonchi, mufassirlardan Sobuniyga ko'ra, dunyodagi hasana sihat-salomatlik, ofiyat, yaxshi maskan, go'zal, soliha rafiqa, farovon rizq kabi juda ko'p narsalarni qamrab olgan. Oxiratdagi nasibaga esa, hisob-kitobning engil bo'lishi, jannatga kirish, Alloh jamolini ko'rish kabi yaxshiliklar kiradi.

Ushbu oyat dunyo va oxirat yaxshiliklarini o'zida jamlagan eng mashhur duolardan sanaladi. Anas ibn Molik roziyallohu anhudan rivoyat qilinishicha, Rasulullohning sollallohu alayhi vasallam eng ko'p qilgan duolaridan biri ushbu: "Robbana, atina fid-dunya hasanatav va fil axiroti hasanatav va qina azaban-nar" (Ey Parvardigorimiz, bizga dunyoda ham, oxiratda ham yaxshiliklar ber va do'zax azobidan asra) edi” (Buxoriy rivoyati). Anas ibn Molikning o'zlari ham duo qilmoqchi bo'lsalar, ushbu oyatni o'qiganlar. Bir gal odamlar u kishidan duo qilishni so'rashdi, hazrati Anas shu duoni o'qidilar, odamlar "Yana duo qiling" deyishgan edi, Anas: "Axir men dunyo va oxirat yaxshiliklarini so'radim-ku, yana nima istaysizlar?" deb javob berganlar.

أُوْلَٰٓئِكَ لَهُمۡ نَصِيبٞ مِّمَّا كَسَبُواْۚ وَٱللَّهُ سَرِيعُ ٱلۡحِسَابِ٢٠٢

202. Ana o'shalarga qilgan ishlaridan nasiba bor va Alloh tez hisob-kitob qiluvchidir.

Ba'zilar qilgan duolarida faqat dunyoviy rohat-farog'atni so'rashadi, bundaylarga oxiratda hech qanday nasiba bo'lmaydi. Ba'zilar esa ham dunyo, ham oxirat yaxshiligini talab etishadi, ularga qiyomat kuni yuksak maqom va ulug' savoblar ato qilinadi. Bunday mo'minlarga dunyo saodatidan tashqarida oxiratda erishadigan nasibalari, ya'ni jannat bog'lari, sharbatli anhorlar, ohu ko'zli hurlar, muhtasham qasrlar, Alloh taoloning jamoli kabi ne'matlar, inson aqli bovar qilmaydigan xursandchiliklar aslo kechiktirmay, tezda beriladi. Chunki "Alloh tez hisob-kitob qiluvchidir".

Alloh taoloning go'zal ismlaridan biri al-Muhsiydir, ya'ni barcha maxluqot va mavjudotlarning hisob-kitobini yaxshi biluvchi, tez qiluvchidir. Alloh azza va jalla bandasining jamiki holatidan xabardordir. U amallarni sarhisob qilib, yo'liqish kuniga tayyorlab qo'yadi. Masalan, inson necha kun yashagan, qancha payt sayr qilgan, qancha so'z gapirganini sanab, adog'iga etishi imkoni yo'q. Lekin Alloh taolo barcha amallaringizni nozik jihati, tafsiloti, munosabati, turtki bo'lgan sababi va maqsadini biladi. Banda qiyomat kuni ko'radigan barcha narsalarni U hisoblab qo'ygandir. Alloh taolo ishlarning nozik jihatini hisobga oluvchi, sirlarini biluvchi, zohirini ko'ruvchi va botinidan xabardor Zotdir. U zot toat‑ibodat, xaloyiqni olgan nafasini hisoblab, yashirgan narsalaridan xabardor bo'lib, jamiki mavjudotni, uning harakatlanishini, sonini va holatini biluvchidir. Agar inson, har bir harakati, olgan nafasi, amali, qalbga yashirgan niyati va maqsadlarini Alloh taolo hisoblab turibdi deb ishonsa, u kishini Alloh bilan bo'ladigan aloqasi yaxshi tomon o'zgaradi.

۞وَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ فِيٓ أَيَّامٖ مَّعۡدُودَٰتٖۚ فَمَن تَعَجَّلَ فِي يَوۡمَيۡنِ فَلَآ إِثۡمَ عَلَيۡهِ وَمَن تَأَخَّرَ فَلَآ إِثۡمَ عَلَيۡهِۖ لِمَنِ ٱتَّقَىٰۗ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّكُمۡ إِلَيۡهِ تُحۡشَرُونَ٢٠٣

  1. Sanoqli kunlarda Allohni yodlanglar. Kim ikki kun ichida bajarishga shoshilsa, unga gunoh yo'q, kim kechiksa unga ham gunoh yo'q, bu taqvodorlar uchundir. Allohdan qo'rqinglar, bilinglarki, albatta Uning huzurida to'planasizlar.

Sanoqli kunlar zulhijja oyining o'n birinchi, o'n ikkinchi, o'n uchinchi (ya'ni tashriq) kunlaridir, shu kunlari hojilar Mino vodiyida turishadi. Bir musulmon haj kunlari Allohdan qo'rqib shariatga xilof ishlardan tiyilsa, unga Minoda ikki yoki uch kun turish baravar joiz, lekin uch kun turishi afzaldir. Kishi ikki kun ichida hajga taalluqli amallarni tezda ado etib, Minodan qaytishi ham mumkin.

Minoda ichki va tashqi, ma'naviy hamda jismoniy shaytonlar bilan mujodala etish uchun tosh otish o'rinlari – jamarot bor. Yana bu erda qurbonlik so'yib, hazrati Ibrohim va Ismoilning taqvosi, tavakkuli va itoatkorligidan o'rnak olish imkoni bor. Arafot va Muzdalifada imoni ziyodalashib, qalbi oynadek musaffo bo'lib qolgan mo'min Minoda shaytonga qarshi zo'r bir mujodala boshlaydi. Insonni Allohga ibodat qilishdan chalg'itadigan har bir narsa shaytondir. Shaytonni toshbo'ron qilish yomonliklar, nohaqliklar, zulm va zo'rlikni inkor qilishdir. Minoda katta, o'rta va kichik shaytonlarning ramzini toshbo'ron qilish hazrati Odam va hazrati Ibrohim alayhimassalomlarning sunnatlariga ergashishdir. Bu amal imonga qarshi kurashgan yovuz kuchlarga qarshi adovat izhor qilish va ulardan g'olib kelishning timsolidir. Haj ibodatining yakuniga etib kelayotgan hoji bu sa'y-harakati ila shaytonga va uning yo'liga ergashganlarga o'zining nafratini izhor qiladi. Ayni paytda o'zining shaytoni la'inga aslo ergashmasligini e'lon qiladi.

Tafsiri irfon
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Farzandimiz yosh, katta bo‘lgach o‘qir

23.12.2024   1422   3 min.
Farzandimiz yosh, katta bo‘lgach o‘qir

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

 

أَلْعِلْمُ فِى الصِّغَرِ كَالنَّقْشِ فِى الْحَجَرِ

Yoshlikda olingan bilim toshga o‘yilgan naqsh kabidir.

Ilm olish uchun eng afzal davr bu insonning yoshlik chog‘idir. Chunki yoshlikda bolaning xotirasi kuchli bo‘ladi. Bu vaqtda olingan ilm bola xotirasida uzoq vaqtgacha saqlanib qoladi. Shuningdek, yoshlikda har xil tashvish va yumushlardan uzoq bo‘lgan bolaning fikri faqat o‘qishda bo‘lib, natijada u ilmni yaxshi o‘zlashtiradi. Katta bo‘lib, ishlari ko‘paygach, fikri bo‘linadi yoki ilm olishga vaqt ajratolmay qoladi.

Afsuski, aksariyat bolalar ayni ilm olish payti kelganda ham o‘yin-kulgi va bekorchi mashg‘ulotlar bilan ovora bo‘lib yuraveradilar. Ota-onalari ham: “Hali farzandimiz yosh, katta bo‘lgach o‘qir”, deya bunga beparvo qaraydilar. Aslida bola taxminan 3-4 yoshlarida xotirasi eng yaxshi ishlaydigan davr bo‘ladi. O‘sha paytdan boshlab, bolani sekin-asta ilmga jalb qilish yaxshi natija beradi.

So‘zimizni dalili sifatida bir misol keltiramiz. Mashhur alloma bobomiz Abu Ali ibn Sino 4 yoshida Qur’oni karimni to‘liq yod olgan. Bundan tashqari, tarix, falsafa, tibbiyot, mantiq va boshqa fanlarni chuqur o‘zlashtirgan. O‘n sakkiz yoshigacha hayotida kerak bo‘ladigan barcha ilmlarni mukammal o‘rganib, mashhur olim, tabib darajasiga ko‘tarilgan. Bundan kelib chiqadiki, ota-onalar farzandlarini yoshlik davridan unumli foydalanib, kerakli ilmlarni egallashlari uchun qulay sharoitlarni ta’minlab berishlari lozim.

 

مَنْ لَمْ يَتَعَلَّمْ صَغِيرًا لَمْ يَتَقَدَّمْ كَبِيرًا

Kim yoshlik chog‘ida ilm olmasa, katta bo‘lganida yuksalmaydi.

Ushbu maqolni ikki xil ma’noda tushunish mumkin:

1. Kim yoshlik chog‘ini g‘animat bilib, ilm egallamasa, katta bo‘lganida bunga iloj topa olmaydi. Kishining yoshi keksaygan sari uning xotirasi pasayishi ham bor haqiqat.

2. Kim yoshligida ilm olmasa, katta bo‘lganida biron pog‘onaga ko‘tarila olmaydi, insonlar orasida ham eng keyingi o‘rinda turadi, chunki uning ilm-ma’rifati yo‘q. Ilm insonni yuksaltiradi va ravnaq topishiga yordam beradi. (Lekin, o‘rni kelganida shuni ham aytib qo‘yish lozimki, ilm faqat biron martabaga erishish uchungina o‘rganilmaydi).

 

يُطَيَّبُ القَلْبُ لِلْعِلْمِ كَمَا تُطَيَّبُ الأَرْضُ لِلزِّرَاعَةِ

Yer ekin ekish uchun tozalangani kabi qalb ham ilm uchun tozalanadi.

Ilmning makoni qalbdir. Ma’lumki, ilm ezgulik va nurdir. Kishi ilmni puxta egallash uchun qalbini turli xil ma’naviy illatlar, jumladan kibr, hasad, gina, kudurat, g‘iybat va shu kabilardan tozalashi lozim. Ushbu kamchiliklar bor qalbga ilm yaxshi o‘rnashmaydi, tezda unutiladi yoki biron manfaat keltirmaydi. Shuning uchun ilm olishga kirishayotgan kishi birinchi navbatda qalbini tozalashi, so‘ngra yaxshi niyat bilan ilm tahsliga o‘tishi kerak.

Bola yoshligida xotirasi kuchli, qalbi toza va beg‘ubor bo‘ladi. Bunday paytda olingan ilm har taraflama pishiq va mustahkam bo‘ladi. Demak, ota-onalar bu borada mas’uliyatliroq bo‘lsalar, farzandlarining kamolga yetib, olim bo‘lib, dini va yurtiga foydasiga tegadigan chin inson bo‘lishida hissa qo‘shgan bo‘ladilar.

 

Odilxon qori Ismoilov

 

Maqolalar