وَأَتِمُّواْ ٱلۡحَجَّ وَٱلۡعُمۡرَةَ لِلَّهِۚ فَإِنۡ أُحۡصِرۡتُمۡ فَمَا ٱسۡتَيۡسَرَ مِنَ ٱلۡهَدۡيِۖ وَلَا تَحۡلِقُواْ رُءُوسَكُمۡ حَتَّىٰ يَبۡلُغَ ٱلۡهَدۡيُ مَحِلَّهُۥۚ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوۡ بِهِۦٓ أَذٗى مِّن رَّأۡسِهِۦ فَفِدۡيَةٞ مِّن صِيَامٍ أَوۡ صَدَقَةٍ أَوۡ نُسُكٖۚ فَإِذَآ أَمِنتُمۡ فَمَن تَمَتَّعَ بِٱلۡعُمۡرَةِ إِلَى ٱلۡحَجِّ فَمَا ٱسۡتَيۡسَرَ مِنَ ٱلۡهَدۡيِۚ فَمَن لَّمۡ يَجِدۡ فَصِيَامُ ثَلَٰثَةِ أَيَّامٖ فِي ٱلۡحَجِّ وَسَبۡعَةٍ إِذَا رَجَعۡتُمۡۗ تِلۡكَ عَشَرَةٞ كَامِلَةٞۗ ذَٰلِكَ لِمَن لَّمۡ يَكُنۡ أَهۡلُهُۥ حَاضِرِي ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ شَدِيدُ ٱلۡعِقَابِ١٩٦
196. Alloh uchun haj va umrani to'kis qilinglar. Agar to'silsangiz, qodir bo'lganingizcha qurbonlik qilinglar. Jonliq joyiga etib bormagunicha boshlaringizni qirmanglar. Agar sizlardan kimdir kasal yoki boshida biron aziyat bo'lsa, u holda yo ro'za tutish yo sadaqa berish yoki qurbonlik qilish bilan fidya bersin. Hotirjamlik bo'lganida kim umra bilan hajni birga ado etolsa, muyassar bo'lganicha hadyasini bersin. Kim topa olmasa, hajda uch kun, qaytganidan keyin etti kun, tugal o'n kun ro'za tutsin. Bu ahli-oilasi Masjidul-Haromda turmaganlar uchundir. Allohdan qo'rqinglar, bilinglarki, Allohning azobi qattiqdir.
Haj va umra ibodati xalq ko'rishi yoki hoji nomini olish uchun emas, Alloh taoloning roziligi uchun qilinadi. Agar bir kishi haj yo umra uchun ehromga kirganidan so'ng biror dushman sababidan yo xastalanib qolib Makkaga etolmay qolib ketsa, u o'zi qodir bo'lgan bir jonliqni Masjidul-Haromga biror kishi orqali yuborib, unga bu jonliqni falon kuni Makka Haromida so'yishni tayinlaydi. Jonivorning Makkaga eltib so'yilgani aniq ma'lum bo'lsa, shundan keyin sochini oldirib, ehromdan chiqadi. Bundan oldin hargiz sochini oldirmaydi, bu so'yish ehson so'yishi bo'ladi. Masalan, ehrom holatida bir kishi xasta bo'lsa, boshida og'riq yoki yara bo'lsa, u zarurat yuzasidan sochini oldiraveradi, lekin fidya (to'lov) beradi. Demak, bu oyatda Alloh taolo kasal, boshida bit, qo'tir yoki qichima bo'lgan kishiga zararli moddalardan forig' bo'lish uchun ehromdaligidayoq sochini oldirishni muboh qildi. U sochini oldirganida soch tagidagi zararli narsalardan qutuladi. Bu narsa tabobatda "istifrog'", ya'ni forig' bo'lish, deyiladi. Abdulloh ibn Ma'qil roziyallohu anhu bunday deydi: "Men Kufa masjidida Ka'b ibn Ujra huzurida o'tirib, qurbonlik fidyasi haqida so'radim. Ka'b bunday dedi: "Men Payg'ambar alayhissalomning huzurlariga bir yumush bilan borgandim. Shunda boshimdagi bitlar yuzimga to'kilib tushdi. Buni ko'rgan hazrati Rasululloh: "Bitlar senga bunchalik azob berayotganini bilmagan ekanman, bir qo'y topa olasanmi?" dedilar. Men: "Yo'q", dedim. "Unday bo'lsa, sochingni oldir-da, keyin uch kun ro'za tut yoki olti miskinni to'ydir, har bir miskinga yarim so'dan taom ber", dedilar. Yuqoridagi oyat men haqimda nozil bo'lgan esa-da, barchangizga taalluqlidir" (Buxoriy rivoyati).
1. Diniy ibodatlarni bajarish
1.1. Namozlarni o‘z vaqtida o‘qish. Ibodatlar ichida eng afzali – vaqtida o‘qilgan farz namozi sanaladi.
1.2. Ro‘za tutish. Qazo va nafl ro‘zalarni tutish. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Qish kunidagi ro‘za qiyinchiliksiz topiladigan g‘animat (o‘lja)dir”, deganlar (Imom Termiziy rivoyati).
1.3. Qur’on o‘qish. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Ummatimning eng afzal ibodati Qur’onga qarab tilovat qilishdir”, deganlar. Qur’onni yoddan o‘qishdan ko‘ra, unga qarab o‘qish afzaldir. Chunki Qur’onga qarash ham ibodatdir.
1.4. Tahajjud namozlarini o‘qish. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Farz namozdan keyingi eng afzal namoz tungi namozdir”, deganlar (Imom Muslim rivoyati).
1.5. Duo va zikrni ko‘paytirish. “...Allohni ko‘p zikr qiling. Shoyadki, zafar topsangiz” (Juma surasi, 10-oyat).
2. Oilaga yaxshilik qilish
2.1. Ota-onaga yaxshilik qilish. O‘z vaqtida o‘qilgan farz namozdan keyin eng afzal amal bu – ota-ona xizmatida bo‘lish sanaladi. Zero, “Robbingiz, Uning O‘zigagina ibodat qilishingizni hamda ota-onaga yaxshilik qilishni amr etdi” (Isro surasi, 23‑oyat).
2.2. Farzand va ahli ayolga xursandchilik ulashish. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Sizlarning yaxshilaringiz o‘z ahliga yaxshi muomala qilganingizdir. Men o‘z ahliga yaxshi muomala qiluvchirog‘ingizman”, deganlar (Imom Termiziy rivoyati).
3. Ilm olish, kitob o‘qish
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Ilm talab qilish har bir musulmon zimmasiga farzdir”, deganlar.
4. Tafakkurga vaqt ajratish
Hasan rahmatullohi alayh aytadilar: “Bir soat tafakkur qilish bir kechani bedor o‘tkazishdan yaxshidir”.
5. Muhtojlarga yordam berish
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kim bir mo‘minning bitta dunyoviy tashvishini aritsa, Alloh taolo uning Qiyomat kunidagi tashvishlaridan birini aritadi. Kim qiynalgan kishiga yengillik keltirsa, Alloh taolo unga dunyoyu Oxiratda yengillik beradi” (Imom Muslim rivoyati).
6. Silai rahm qilish
Dam olish kunlari qavm-qarindoshlar holidan hech bo‘lmasa telefon orqali bo‘lsada xabar olish uchun qulay fursat. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kimni rizqi keng, umri uzoq bo‘lish xursand etsa, silai rahm qilsin (qarindoshlik rishtalarini mustahkamlasin)” (Imom Buxoriy, imom Termiziy rivoyati).
7. Sport bilan shug‘ullanish
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kuchli mo‘min Alloh huzurida kuchsiz mo‘mindan yaxshiroq va mahbubroqdir”, deganlar.
8. Do‘st va yaqinlar holidan xabar olish
Hazrat Ali roziyallohu anhu aytadilar: Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni: “Qaysiki musulmon boshqa bir musulmonni ertalab ziyorat qilsa, to kech kirgunicha unga yetmish ming farishta salavot aytadi. Agar kech kirganida ziyorat qilsa, to tong otgunicha yetmish ming farishta unga salavot aytadi. Unga jannatda bir bog‘ bo‘ladi”, deb aytganlarini eshitdim (Imom Termiziy rivoyati).
Dam olish kunlaringiz xayrli va barakali o‘tsin!
Davron NURMUHAMMAD