Sayt test holatida ishlamoqda!
10 Yanvar, 2025   |   10 Rajab, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:24
Quyosh
07:48
Peshin
12:36
Asr
15:32
Shom
17:16
Xufton
18:35
Bismillah
10 Yanvar, 2025, 10 Rajab, 1446

Nurul izoh: HAJ KITOBI (1-qism)

3.11.2020   4285   20 min.
Nurul izoh: HAJ KITOBI (1-qism)

HAJ KITOBI

"Haj" so'zining lug'aviy ma'nosi qasd qilish demakdir. Shar'iy istilohda esa, maxsus amallarni ma'lum bir joyda, muayyan bir vaqtda ado etishni qasd qilishdir.

Izoh: Maxsus joy Ka'ba va Arafotdir, muayyan vaqt esa, haj mavsumi, ya'ni Shavvol, Zulqa'da va Zulhijja oyining ilk o'n kunidir. Maxsus amal esa, Baytullohni tavof qilish hamda Arafotda turishdir.

Hajning farz bo'lish vaqti

Haj hijratning to'qqizinchi yili farz qilindi. Umr davomida bir marta ado etish farz. Sharoit bo'lganida kechiktirmaslik lozim.

Hukmi va farz bo'lishining dalili

Haj islomning besh ruknidan biridir va umr mobaynida bir marta ado etiladigan farzdir. Farzligi Qur'oni karim bilan sobit. Dalili esa Alloh taoloning ushbu mazmundagi oyati karimasidir: "...va yo'lga qodir bo'lgan kishilar zimmasida Alloh uchun mana shu uyni haj qilish burchi bordir..."(Oli Imron, 97).

Shuningdek, hajning farzligi quyidagi hadis bilan ham sobitdir: "Ey insonlar! Haj sizlarga farz qilindi, bas, haj qilingiz!" Hajning farzliga masalasida barcha musulmon olim va faqihlar yakdildir. Shuning uchun inkor qilgan kofir bo'ladi.

Butun Islom dunyosiga iqtisodiy, siyosiy va diniy hayotlarida behisob foydalar keltirgan hikmatlari tufayli haj yo'lga qodir bo'lganlarga farz qilindi.

Ka'baning qisqacha tarixi

Ka'ba er yuzidagi eng birinchi ibodatgohdir. Alloh taoloning amri bilan bir farishta, rivoyatlarga ko'ra, Jabroil, alayhissalom, tomonidan qurilgan. Ammo vaqt o'tishi bilan uning faqat poydevori qolgan.

Odam alayhissalom, yaratilgach, Alloh unga eski poydevor ustida Ka'bani qayta qurishni buyuradi. Keyinchalik Ibrohim alayhissalom yana eski poydevor ustiga Ka'bani yangidan kuradilar.

Islomiyatga qadar Ka'ba Amalika, Jurhun qabilasi, Payg'ambarimizning buvalari Qusayy va nihoyat Quraysh qabilasi tomonidan turli davrlarda ta'mir qilinadi. Islomiyat davrida esa, Umaviylardan dastlab Yazid, so'ngra Abdulmalik davrida ikki marta qurshab olinadi va natijada Ka'ba zarar ko'radi. Har ikki qurshovdan so'ng Makka amiri Abdulloh ibn Zubayr, roziyallohu anhu, tomonidan ta'mir qilinadi.

Endi xajning fazilatlaridan ba'zilarini bayon qilib o'tamiz:

  1. Haj Islomning porloq o'tmishini eslatadi, musulmonlarning diniy shuurini uyg'otadi. Chunki hajda musulmonlar Allohning uyi Ka'bai muazzamani tavof qiladilar. Ibrohim, alayhissalom, davrlarini yodga oladilar, namoz o'qiydilar. Payg'ambarimizning, sollallohu alayhi va sallam, masjidlarida ravzalarini ziyorat qiladilar. Islomning shon-shuhratini yuksaklarga ko'targan qahramon Sahobalarning qadamjolarini ko'radilar. Shu sabab ular qalbida Islomga muhabbat kuchayadi, ulug' ajdodlardan ibrat olish ishtiyoqi jo'sh uradi.
  2. Haj mo'minlarning gunohlardan poklanishi Allohning marhamati va barakoti bandalari ustiga yog'ilishi uchun bir vasiladir. Chunki ba'zi olimlar aytishlaricha, shunday gunohlar borki, faqat Arafotda vuquf tufayligina Alloh ularni kechirishi mumkin.
  3. Haj oylari musulmon mamlakatlarining turli san'at asarlarini tashuvchi xalqaro ko'rgazma, barakotli tijorat mavsumidir.

Hajda nafaqat vahiy ingan tuproqlarda yashayotgan xalqlarning, balki uzoq diyorlardan kelgan ziyoratchilarning ham katta iqtisodiy manfaatlari bor.

  1. Haj ulkan hayot maktabi, ya'ni musulmonlar orasida o'zaro yordamlashuv va ma'lumot almashinuviga sabab bo'lgan safardir. Kishi haj safari asnosida ko'plab mamlakatlar, turli-turli millatlarni ko'radi. Ularning hayot tarzlari va urf-odatlari bilan tanishadi, ibratlanadi, hayotiy tajribalar orttiradi.
  2. Haj kuchli irodaga ega bo'lgan, Allohning tavfiq va yordamiga chin dildan ishonib, tavakkul qilgan kishilar bajara oladigan bir mashaqqatli ibodatdir. Bu mashaqqatlar hojining axloqini go'zallashtiradi, qo'pollikni ketkazib, unga oddiy imkonlar bilan yashashni, kamtarlikni, sabr-bardoshli bo'lishni o'rgatadi.
  3. Haj boyu kambag'al, amaldor-xizmatchi hammasi ham Allohning ojiz bandalari ekanini ko'rsatuvchi, haqiqiy tenglik va birodarlik ko'zgusidir. Chunki hajda barcha hojilar dunyo va uning ziynatlaridan qalban uziladilar, barcha bir xil libos – ehrom kiyib, yaxshi so'zlarni aytib, xuddi bir insondek oydin tuyg'ularga to'lgan qalb bilan yagona Alloh taologa yolvoradi.

Hech kim o'zini dunyoviy martabasi va boyligi tufayli boshqalardan afzal ko'ra olmaydi. Faqat taqvodagina ba'zilari ba'zilaridan ustun bo'lishi mumkin. Payg'ambarimiz, sollalloxu alayhi va sallam, aytganlaridek: «Arab ajamga nisbatan faqat takvo jihatidan fazilatli bo'lishi mumkin».

Hammaning kiygani ehrom barcha musulmonlar orasidagi haqiqiy tenglikka ishorat qiladi. Ayni paytda insoniyatga bu dunyo va uning go'zalliklaridan ayrilib, narigi dunyoga yuzlangan dastlabki holatni eslatadi. Chunki kishi qabrga ham ehromga juda o'xshash matoga o'ralib ketadi. Bu esa, kishini solih amallar bilan oxiratga tayyorgarlik qilishga tashviq qiladi. Oyati karimada aytalganidek: «Oxirat uchun tayyorlangan zodi rohilalar ichida eng xayrlisi taqvodir».

  1. Haj butun dunyo musulmonlarini bir davraga yig'uvchi xalqaro anjumandir. Dunyonning turli burchaklaridan kelgan milyonlab insonlar Islom manfaatlarini ko'zlab maxsus kunlarda Allohni zikr qilish uchun to'planadilar. Islomiyat ularning ko'ngillarini, fikr va tuyg'ularini birlashtirib turadi. Hojilar hajga kelib bir-birlari bilan tanishadilar, sevishadilar, muammolarini hal qilishda bir-birlariga yordam beradilar.
  2. Alloh taolo Qur'oni karimda aytadi, «... va o'sha vaqtni eslangizki, Biz bayt (Ka'ba)ni insonlar uchun savob qozonish va himoyalanish joyi qildik». Harami Sharifda nafaqat insonlar, balki hayvonlar ham xavfsizlik va huzur ichida bo'ladilar. Bu jihatdan dunyoda Haramga teng keladigan makon yo'q. Rivoyat qilinishicha, Hazrati Umar roziyallohu anhu: «Ka'bada otam Hattobning qotilini ushlab olsam, u erdan chiqqunicha (unga) qo'limni tekkizmayman», degan ekanlar.
  3. Haj Alloh taoloning insonlarga bergan ne'matlariga bir shukronadir. Chunki Alloh insonlarga sihat-salomatlik, zaruriy ehtiyojlaridan tashqari mol-davlat va yana ko'plab ne'matlar bergan. Shunday bo'lgach, Alloh bergan ne'matlarga shukr qilish farzdir.

Farz bo'lishining sababi

Hajning farz bo'lish sababi Baytul Haram Ka'baning mavjudligidir. Shuning uchun inson umr davomida bir necha marta hajga borishi shart emas.

Farz bo'lishining shartlari

  1. Musulmon bo'lish.
  2. Balog'atga etganlik.
  3. Aqlli bo'lish.
  4. Ozod (hur) bo'lish.
  5. Hajdan qaytgunicha, qaramog'idagi kishilarning ehtiyojlaridan tashqari o'zining barcha safar harajatlarini ham qoplaydigan mablag'ga ega bo'lish.
  6. Dorul harbda yashaydigan musulmonning haj farz ibodat ekanini bilishi.
  7. Vujud salomatligi.
  8. Yo'lning xavfsiz (bexatar) bo'lishi.
  9. Safar kamida uch kunlik bo'lsa, ayollarga mahramining hamroh bo'lishi.
  10. Qamoqqa tushib qolmaslik, oshkora to'siq yo'qligi.

Sahih ado bo'lishining shartlari

  1. Ehromga kirish.
  2. Belgilangan vaqtlar va joylarda amallarni bajarish.

Vaqt

Hajning vaqti ma'lum haj oylaridir. Ular Shavvol, Zulqa'da va Zulhijja oyining dastlabki o'n kunidir.

Ruknlari

Hajning ikki rukni bor.

  1. Bir lahza bo'lsa ham, Arafotda vuquf qilish, turish.
  2. Ziyorat tavofini ado etish.

Tavofning uch turi mavjud:

  1. Qudum tavofi. Bu makkalik bo'lmagan hojilar uchun sunnatdir.
  2. Ziyorat tavofi. Bu hajning asosiy shartlaridan bo'lib, Qurbon hayitining uch kuni mobaynida barcha hojilar tomonidan ado qilinishi shart.
  3. Sadar. Bu vado tavofi bo'lib, haj amallari tamomlangach, Ka'badan ayrilayotganida makkalik bo'lmagan barcha hojilarga vojib tavofdir.

Hajning vojiblari

Hajning yigirmadan oshiq vojiblari bor. Quyidagilar shular jumlasidandir:

  1. Miyqotdan boshlab ehromga kirish.
  2. Qurbon hayitining birinchi kuni tong otgach, kun yorishgunicha bir lahza bo'lsa ham Muzdalifada turish.
  3. Safodan boshlab, Marvada bitirish sharti bilan Safo bilan Marva orasida etti marta sa'y qilish (yugurshp).

Izoh: Safo bilan Marva Makka shahri ichidajoylashganbo'lib, orasitaxminan405metrchabo'lganikkitepalikdir. Oralaridagi ushbu masofa bugungi kunda ikki tomoni do'konlardan iborat ko'chadir.

Rivoyat qilinishicha, Ibrohim alayhissalom xotini Hojar onamiz bilan o'g'li Ismoilni alayhissalom egulik va suvsiz bugungi Makka shahri joylashgan vodiyga tashlab, o'zlari Falastinga qaytadilar. Shundan so'ng yolg'izlik va chanqoqlikdan siqilgan Hojar onamiz biror bir kishini yoki suv topish umidida bu ikki tepalik orasida yugurib etti marta uyoqdan-bu yoqqa borib keladilar. Haj asnosida hojilar tomonidan bajariladigan sa'y ibodati ushbu hodisadan qolgan.

  1. Makkalik bo'lmagan hojilarning vido (xayrlashuv) tavofi qilishlari.
  2. Qurbon hayiti va tashriq kunlarida shaytonga tosh otish.
  3. Soch oldirish yoki qisqartirish.
  4. Tikilgan kiyimlarni kiymaslik yoki bosh va yuzni yopish kabi nojoiz harakatlarni qilmasdik.

Qurbonlik qilishni lozim etadigan amallar (hajning) vojiblaridir.

  1. Ehromli holda qilinishi taqiqlangan barcha harakatlardan o'zini chetga olish.
  2. Ka'bani tavof qilayotganida junub va betahorat bo'lmaslik hamda avrat joylarining yopilishi.
  3. Baytni har etti marta aylanganidan so'ng ikki rakat namoz o'qish.
  4. Har bir tavofni Hatim deb nomlangan joyning (Ka'baning eski poydevori) orasidan boshlash.
  5. Hajarul Asvad qarshisidan boshlab, Baytullohni chap tarafida tutgan holda tavof qilish.

Hajning sunnatlari

Hajning sunnatlari juda ko'p bo'lib, asosiylari quyidagilardir:

1) Ehromga kirishdan avval g'usl qilish.

2) Ehromga kirayotganida ehromning sunnati niyatida ikki rakat namoz o'qish.

  1. Ehromga kirgach talbiyani ko'p aytish.
  2. Makkalik bo'lmaganlarning tavofi qudum qilishlari.
  3. Tavofni ko'p qilish. Bu tavof makkalik bo'lmaganlar uchun nafl namozdan afzaldir.
  4. Imomning hajdagi ibodat tartiblarini tushuntirish maqsadida Zulhijjaning ettinchi kuni peshindan so'ngra Makkada xutba o'qishi.
  5. Tarviya (Zulhijjaning sakkizinchi) quni kuyosh chiqqach Makkadan Minoga yo'l olish va o'sha tun Minoda qolish.

Izoh: Mino Makkadan 6,5 km sharqda joylashgan shaharchadir. «Mino» istak, orzu degan ma'noni anglatadi. Allohningamri bilanIbrohimalayhissalom o'g'illariIsmoilni, alayhissalom mana shu erda qurbonlik qilishga kirishganedilar.

  1. 8. Zulhijjaning to'qqizinchi kuni quyosh chiqqach, Minodan ayrilib, Arafotga chiqish.
  2. 9. Iloji boricha xushu' bilan va yolvorgan holda, ko'proq duo-iltijoga g'ayrat qilish.

Ehrom

Ehrom muayyan (jinsiy yaqinlik, soch va tirnoq olish, xushbo'ylanish, bosh va yuzni yopish, tikilgan kiyim kiyish, ov qilmaslik va unga undamaslik, daraxt kesmaslik kabi) narsalarni qilmaslikka azm etishdir.

Ehromning rukni talbiya aytish (Allohni ulug'lash), sharti esa niyat qilishdir.

Miyqot

(Ehromsiz o'tish mumkin bo'lmagan joylar)

Haj amallari ado etiladigan ma'lum bir vaqtlar bo'lganidek, uni ado etish uchun yo'lga chiqqanida ehromsiz o'tib bo'lmaydigan joylar ham bor. Haj va umra qilmoqchi bo'lganlarning bu joylardan ehromsiz o'tishlari joiz emas. Bu joylar esa quyidagilardir:

  1. Madinaliklar va u erdan kelganlar uchun Zulhulayfa.
  2. Iroqliklar va u erdan kelganlar uchun Zotu Irq.
  3. Misrliklar, shomliklar va bo' yo'ldan kelganlar uchun Juhfa.
  4. Najdliklar va Najd orqali kelganlar uchun Qornul Manozul.
  5. Yamanliklar va Yaman orqali kelganlar uchun Yalamlam ehromga kiriladigan joylardir. Bu joylar miyqot deyiladi.

Ushbu miyqot joylariga kelmasdan avval hojilar. Ehromga kirishlari va hajda taqiqlangan amallarni qilishdan saqlanishlari joiz. Makkaga kirishni xohlagan, makkalik bo'lmagan hojilarning miyqot joylaridan ehromga kirmasdan o'tishlari joiz emas. Makkaliklarning ehromga kiradigan joyi Hilldir. Harami Sharifda o'tirgan kishining haj uchun ehromga kiradigan joyi Harami Sharif, umra uchun esa Hilldir.

Hajni ado etish tartibi

Haj qilmoqchi bo'lgan kishi quyidagi amallarni bajarishi kerak:

  1. Miyqotda yo undan oldin ehromga kirish.
  2. Ehromga kirishdan oldin tirnoqlarni, ortiqcha tuklarni olish.
  3. Mo'ylablarni qisqartirish.
  4. G'usl yoki tahorat qilish.
  5. Yangi yoki yuvilgan izor va rido kiyish, ular oq va yangi bo'lgani afzaldir.
  6. Agar bor bo'lsa xushbo'ylik sepish.
  7. Ikki rakat namoz o'qish (bu amallar mustahab).
  8. Namozdan so'ng «Allohumma inniy uriydul hajji fayassirhu li va taqobbal minniy» deb duo qilish. Ma'nosi: «Allohim, men haj qilmoqchiman.Uni menga oson qil va mendan uni qabul et».
  9. Ikki rakat namozdan so'ng hajni niyat qilib talbiya, ya'ni "Labbayka" aytadi. Talbiyaga boshqa kalimalarni ham qo'ishb aytish joizdir. Niyat qilib talbiya aytgach, ehromga kirgan hisoblanadi.
  10. Talbiyadan so'ng Payg'ambarimizga sollallohu alayhi va sallam salavot aytish.
  11. Shundan so'ng yaxshi duo qilish mustahabdir.

Hajda man qilingan amallar

Ehromga kirgach, ayoli bilan jinsiy yaqinlik qilishdan, yomon so'z aytishdan, gunoh qilishdan, tortishishdan, quruqlikdagi hayvonni ovlashdan, yo ovchiga uni ko'rsatishdan, tikilgan libos kiyishdan, salla o'rashdan, oyoqqa mahsi kiyishdan, bosh va yuzni berkitishdan, atir sepishdan, soch va soqol oldirishdan, tirnoq olishdan saqlanish lozim.

Ehrom kiygan holda g'usl qilish, hammomga kirish, kajava va chodirga kirib salqinlanish, belga kamar va shunga o'xshash narsalarni taqish joizdir. Har namozdan so'ng, pastdan yuqoriga chiqayotganida yoki vodiyga tushayotganida, hojilar guruhiga duch kelganida hamda sahar vaqtida erkaklar ovozini chiqarib talbiya aytishadi.

 

KYeYINGI MAVZULAR:

Makkaga kirishda qilinadigan amallar

Umra

Umraning vaqsh va miyqotlari

Rukni

Vojiblari

Bajarish tartibi

Qiron haji

Hukmi

Qiron hajining shartlari

Ado qilish shakli

Allohga shukr

Tamattu' haji

Hukmi va sahih bo'lish shartlari

Tamattu' hajining qoidalari

Allohga shukr

Kutubxona
Boshqa maqolalar

Duolarning ta’sirlari bayoni

10.01.2025   2105   10 min.
Duolarning ta’sirlari bayoni

 - 58وَلِلدَّعَوَاتِ تَأْثِيرٌ بَلِيغٌ وَقَدْ يَنْفِيهِ أَصْحَابُ الضَّلاَلِ

 

Ma’nolar tarjimasi: Duolarning yetuk ta’siri bordir, gohida adashganlar uni inkor qiladilar.


Nazmiy bayoni:

Duolarning yetuk ta’sirlari bor,
Adashganlargina qilarlar inkor.


Lug‘atlar izohi:

لِ – jor harfi فِي ma’nosida kelgan.

دَعَوَاتِ – kalimasi دَعْوَةٌ ning ko‘plik shakli bo‘lib, lug‘atda “iltijolar” ma’nosini anglatadi. Jor va majrur mubtadosidan oldin keltirilgan xabardir.

تَأْثِيرٌ – xabaridan keyin keltirilgan mubtado.

بَلِيغٌ – sifat. Ushbu kalimada duoning ta’sirga sabab ekaniga ishora bor. Chunki ta’sir, aslida, Alloh taoloning yaratishi bilan vujudga keladi.

وَ – “holiya” ma’nosida kelgan.

قَدْ – “taqliliya” (cheklash) ma’nosida kelgan.

يَنْفِيهِ – fe’l va maf’ul. نَفِي kalimasi lug‘atda “bir chetga surib qo‘yish” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.

اَصْحَابُ – foil. Bu kalima صَاحِب ning ko‘plik shakli bo‘lib, “lozim tutuvchilar” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.

الضَّلاَلِ – muzofun ilayh. Ushbu izofada لِ jor harfi muqaddar bo‘lgan[1]. “Zalolat” kalimasi “to‘g‘ri yo‘ldan adashish” ma’nosida ishlatiladi.

 

Matn sharhi:

Duo lug‘atda “iltijo”, “o‘tinch” kabi ma’nolarni anglatadi. Istilohda esa “banda o‘zining faqirligini, hojatmandligini va muteligini hamma narsaga qodir bo‘lgan Alloh taologa izhor qilib, manfaatlarni jalb qilishni va zararlarni daf qilishni so‘rashi, duo deb ataladi”[2].

Mo‘min bandalarning qilgan duolarida o‘zlariga ham, agar marhumlar haqlariga duo qilayotgan bo‘lsalar, ularga ham manfaatlar yetadi. Duolarning ta’siri borligini adashgan kimsalargina inkor qiladilar. Matndagi “zalolatdagilar” degan so‘zdan mo‘taziliy toifasi ko‘zda tutilgan. Chunki mo‘taziliy toifasi bu masalada ham Ahli sunna val-jamoa e’tiqodiga zid da’volarni qilgan.

Duolarning ta’sirini inkor etadiganlar bir qancha dalillarni keltirishgan. Masalan, oyati karimalarda har bir insonga o‘zi qilgandan boshqa narsa yo‘qligi bayon qilingan:

“Insonga faqat o‘zi qilgan harakatigina (mansub) bo‘lur”[3].

Boshqa bir oyatda esa kishi o‘zining qilgan yaxshi ishlari tufayli mukofotga erishsa, yomon qilmishlari sababli jazolanishi bayon etilgan:

“Uning kasb etgani (yaxshiligi) – o‘ziga va orttirgani (yomonligi) ham o‘zigadir”[4].

Ushbu oyati karimalarda har bir kishining ko‘radigan manfaatlari boshqalarning qilgan duo va xayrli ishlaridan emas, faqat o‘zining qilgan ishlaridan bo‘lishi bayon qilingan, bu esa duolarning ta’siri yo‘qligiga dalolat qiladi, – deyishgan.


Duolarning ta’sirlarini inkor etuvchilarga raddiyalar

Duolarning ta’sirlarini inkor etuvchilar keltirishgan yuqoridagi va undan boshqa dalillariga batafsil javoblar berilgan. “Talxisu sharhi aqidatit-Tahoviy” kitobida quyidagicha javob kelgan: "Insonga faqat o‘zi qilgan harakatigina (mansub) bo‘lur" ma’nosidagi oyatda bayon qilinganidek, haqiqatda inson o‘z sayi-harakati va yaxshi fe’l-atvori bilan do‘stlar orttiradi, uylanib bola-chaqali bo‘ladi, insonlarga mehr-muhabbat ko‘rsatadi va ko‘plab yaxshi ishlarni amalga oshiradi. Shunga ko‘ra insonlar uni yaxshilik bilan eslab, unga Alloh taolodan rahmat so‘rab duo qilsalar, toat-ibodatlarning savoblarini unga hadya qilsalar, bularning barchasi birovning emas, aslida, o‘z sayi-harakatining natijasi bo‘ladi.

Ikkinchi dalil bo‘lgan "Uning kasb etgani (yaxshiligi) – o‘ziga va orttirgani (yomonligi) ham o‘zigadir", ma’nosidagi oyat ham yuqoridagi kabi oyat bo‘lib, har bir kishi o‘zining qilgan yaxshi ishining samarasini ko‘radi, qilgan ma’siyatiga ko‘ra jazolanadi, kabi ma’nolarni ifodalaydi. (Ya’ni “har kim ekkanini o‘radi”, deyilgani kabi)”[5].

Shuningdek, duo qilishning foydasi bo‘lmaganida mag‘firat so‘rashga buyruq ham bo‘lmasdi. Qur’oni karimda esa mag‘firat so‘rashga buyurilgan:

“Bas, (ey Muhammad!) Allohdan o‘zga iloh yo‘q ekanini biling va o‘z gunohingiz uchun hamda mo‘min va mo‘minalar(ning gunohlari) uchun mag‘firat so‘rang!”[6].

Shuningdek, vafot etib ketgan kishilar haqiga qilingan duolarda manfaat bo‘lmaganida, ularni eslab duo qilganlar Qur’oni karimda madh etilmasdi:

“Ulardan keyin (dunyoga) kelganlar: “Ey Robbimiz, bizni va bizdan avval iymon bilan o‘tgan birodarlarimizni mag‘firat qilgin, iymon keltirganlarga (nisbatan) qalbimizda nafrat (paydo) qilmagin. Ey, Robbimiz, albatta, Sen shafqatli mehribonsan”, – derlar”[7].

Shuningdek, vafot etganlarga janoza namozini o‘qish tiriklar zimmasiga vojib qilingan. Janoza namozida esa sano va salovot aytish bilan birgalikda “Ey Allohim, bizlarning tiriklarimizni ham, o‘liklarimizni ham mag‘firat qilgin”, ma’nosidagi duo o‘qiladi.

Mazkur dalillarning barchasida duolarning ta’siri borligi ko‘rinib turibdi. Shuning uchun inson vafotidan keyin ham o‘z haqiga xayrli duolar qilinishiga sabab bo‘ladigan yaxshi amallarni qilishi lozim.

Duo qilish bandaga foyda keltiradigan va undan zararlarni daf qiladigan eng kuchli sabablardan ekani Qur’oni karimda ham, hadisi shariflarda ham bayon qilingan:

“Parvardigoringiz: “Menga duo qilingiz, Men sizlar uchun (duolaringizni) ijobat qilay!” – dedi. Albatta, Menga ibodat qilishdan kibr qilgan kimsalar yaqinda tuban holatda jahannamga kirurlar”[8].

Ibn Kasir rahmatullohi alayh ushbu oyat haqida: “Alloh taolo bandalarini O‘ziga duo qilishga da’vat etgan va O‘z fazlu marhamati bilan qilgan duolarini albatta ijobat etishga kafolat bergan”, – degan. Oyati karimaning davomidagi “ibodatdan kibr qilganlar” esa Alloh taologa duo qilishdan takabburlik qilgan kimsalar deya tafsir qilingan. Hadisi shariflarda duoning qazoni qaytarishga sabab qilib qo‘yilgani bayon etilgan:

عَنْ سَلْمَانَ الْفَارْسِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال لَا يَرُدُّ القَضاءَ إلا الدُّعاءُ وَ لَا يَزِيدُ فِي الْعُمُرِ إِلاَّ الْبِرُّ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ

Salmon Forsiy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Qazoni faqatgina duo qaytaradi, umrni faqatgina yaxshilik ziyoda qiladi”, – dedilar (Termiziy rivoyat qilgan).

Sharh: Ushbu hadisda duoning bajariladigan ishlarga bog‘lab qo‘yilgan qazoni qaytarish sabablaridan ekani bayon qilingan. Zero, Alloh taolo amalga oshadigan barcha narsalarga azaliy sabablarni tayin qilib qo‘ygan. Solih amallar saodatga erishish uchun azaliy sabablar bo‘lsa, yomon amallar badbaxt bo‘lish uchun azaliy sabablardir. Shuningdek, yaxshilik, go‘zal xulqli bo‘lish, qarindoshlik aloqalarini uzmaslik kabi amallar ham azaliy sabablar qatoriga kiradi. Ana shunday azaliy sabablar yuzaga chiqarilgan paytda o‘sha sababga bog‘langan ishlar ham yuzaga chiqadi.

Imom Tahoviy[9] rahmatullohi alayh “Aqidatut Tahoviya” asarida quyidagilarni yozgan: “Tiriklarning duo va sadaqalarida o‘liklar uchun manfaatlar bordir. Alloh taolo duolarni qabul qiladi va xojatlarni ravo qiladi (deb e’tiqod qilamiz)”.


Keyingi mavzu:
Dunyoning yo‘qdan bor qilingani bayoni.

 


[1] Bu haqidagi ma’lumot 53-baytning izohida bayon qilindi.

[2] Doktor Ahmad Farid. Bahrur-Roiq. – Iskandariya: “Dorul Majd”, 2009. – B. 105.

[3] Najm surasi, 39-oyat.

[4] Baqara surasi, 286-oyat.

[5] Muhammad Anvar Badaxshoniy. Talxisu sharhi aqidatit-Tahoviy. – Karachi: “Zamzam babilsharz”, 1415h. – B. 192.

[6] Muhammad surasi, 19-oyat.

[7] Hashr surasi, 10-oyat.

[8] G‘ofir surasi, 60-oyat.

[9] Abu Ja’far Ahmad ibn Muhamad ibn Salama Tahoviy rahmatullohi alayh hijriy 239 yilda Misrning “Toha” shaharchasida tug‘ilgan.

Imom Tahoviy hanafiy mazhabidagi mo‘tabar olimlardan bo‘lib, “Sihohi sitta” mualliflari bilan bir asrda yashab faoliyat yuritgan. Bu zot haqida ulamolar ko‘plab maqtovli so‘zlarni aytganlar. Jumladan Suyutiy “Tobaqotul Huffoz” asarida: “Imom Tahoviy alloma, hofiz, go‘zal tasnifotlar sohibidir”, – degan. Zahabiy: “Kimki ushbu imomning yozgan asarlariga nazar solsa, bu zotning ilm  darajasi yuqori, ma’rifati keng ekaniga amin bo‘ladi”, – degan.

Imom Tahoviy tafsir, hadis, aqida, fiqh va siyratga oid ko‘plab asarlar yozib qoldirgan. Ularning ayrimlari quyidagilardir:

1. Ahkamul Qur’an (Qur’on hukmlari);

2. Sharhu ma’onil osor ( Asarlarning ma’nolari sharhi);

3. Aqidatut Tahoviya (Tahoviy aqidasi);

4. Bayonu mushkilil osor (Asarlarning mushkilotlari bayoni);

5. Sharhu jomeis sag‘ir (Jomeus sag‘ir sharhi);

Imom Tahoviy rahmatullohi alayh hijriy 321 yilda Misrda vafot etgan.