HIJRIY O'N BIRINChI YILDAGI MUHIM HODISALAR
Payg'ambar sollallohu alayhi vasallam vidolashuv hajini ado etib Arafotda turganlarida, Alloh taolo u zotga Moida surasidagi:
«Bu kun sizga diningizni mukammal qilib berdim. Sizga ne'matimni batamom qildim va sizga Islomni din deb rozi bo'ldim»(3-oyat) oyatini nozil qildi.
Ushbu oyat nozil bo'lganda hazrati Umar roziyallohu anhu yig'ladilar. U kishidan nimaga yig'layotganlari so'ralganda: «Har bir narsa kamolga etgandan so'ng nuqsoni bo'ladi. Bu nuqson Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning vidolashuvlaridir», degan gapni aytdilar.
Darhaqiqat, Payg'ambar sollallohu alayhi vasallam o'zlari ham hajda yurib: «Bu yildan keyin sizlar bilan uchrashmasam kerak», degan edilar. Buning ustiga, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning muborak umrlari oxirlab qolganining boshqa alomatlari ham ayonlashib qolgan edi. Odatda har yili Ramazonda u zot o'n kun e'tikof o'tirar edilar. Usha yili esa odatdan tashqari yigirma kun e'tikof o'tirdilar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam har yili bir marta – Ramazonda Qur'oni Karimni Jabroil alayhissalomdan o'tkazib olar edilar. O'sha yili ikki marta o'tkazdilar va bu ajallari hozir bo'lganining alomati ekanini ta'kidladilar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning tutgan ishlarida va gap-so'zlarida ham safarga hozirlik alomatlari sezilib qoldi. U zot Uhud shahidlariga qaytadan janoza o'qidilar. Shuningdek, «Men ummatimning faratiman»[1], «Mening vafotimdek o'xshash musibatga aslo uchramaslar» va yana shu ma'nodagi hadislarni aytdilar.
Payg'ambar sollallohu alayhi vasallam zulhijja oyining besh kuni qolganda hajdan qaytib keldilar. Yangi hijriy o'n birinchi yilning birinchi oyi – muharram ham o'tdi. Safar oyining oxiriga kelib dushanba kuni xastaliklari boshlandi.
Hasta bo'lishlariga qaramay, Shom tarafga Usoma ibn Zayd roziyallohu anhu boshliq sariyya yuborishga ahamiyat berdilar. Bu sariyya Madinadan chiqishi bilan u zotning xastaliklari og'irlashib qoldi. Hollari kelmay qolganda jamoat namoziga Abu Bakr roziyallohu anhuning imom bo'lishlarini ixtiyor qildilar.
Imom Buxoriy va Muslim Anas roziyallohu anhudan rivoyat qiladilar:
«Abu Bakr Payg'ambar sollallohu alayhy vasallamning vafotlaridan oldingi bemorliklarida odamlarga namoz o'qib berar edi. Nihoyat dushanba kuni kelib, ular namozga saf tortib turganlarida, Payg'ambar sollallohu alayhi vasallam hujraning pardasini ochdilar va tik turgancha bizga nazar sola boshladilar. Yuzlari xuddi mushafning varag'idek edi. So'ng tabassum qilib jilmaydilar. Payg'ambar sollallohu alayhi vasallamni ko'rib, xursand bo'lganimizdan namozimiz buzilib ketay dedi. Abu Bakr safga etib olish uchun orqasiga tisarildi. U kishi «Payg'ambar sollallohu alayhi vasallam namozga chiqadilar» deb o'ylagan edi. Payg'ambar sollallohu alayhi vasallam qo'llari bilan «Namozingizni tugataverkng» deb ishora qildilar va pardani tushirdilar. U zot o'sha kuni vafot etdilar».
Bu alamli hodisa hijriy 11 yil 12 rabi'ul avval (milodiy 632 yil 6 iyun'), dushanba kuni choshgoh paytida sodir bo'ldi. O'shanda Nabiy sollallohu alayhi vasallam qamariy hisobda oltmish uch yoshda edilar.
Musulmonlar boshiga og'ir va ulkan musibat tushdi. Hazrati Umar roziyallohu anhuga o'xshagan ba'zi kishilar Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning vafotlariga ishon madilar. Shunda Abu Bakr roziyallohu anhu xutba qildilar. Bu haqda imom Buxoriy quyidagi hadisni keltiradi:
Oisha roziyallohu anhodan rivoyat tsilinadi:
«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam vafot qildilar. Abu Bakr Sunxda edi. Umar turib: «Allohga qasamki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o'lganlari yo'q», dedi.
Uzi: «Allohga qasamki, o'shanda shundan boshqa narsa aqlimga kelmagan edi. «Alloh u zotni albatta qayta tiriltiradi hamda odamlarning qo'llari va oyokdarini kesadilar», der edim», degan.
Abu Bakr keldi. Rasulushtoh sollallohu alayhi vasallamning yuzlarini ochib, u zotni (peshonalaridan) o'pdi va: «Ota-onam sizga fido bo'lsin. Tirikligingizda ham, vafotingizda ham poksiz. Jonim qo'lida bo'lgan Zot ila qasamki, Alloh sizga ikki o'limni hech tatitmas», dedi. Keyin tashqariga chiqdi va: «Ey qasam ichayotgan! Bir oz jim tur! – dedi. Umar o'tirdi. So'ng Abu Bakr gapirdi. Allohga hamdu sano aytdi va: – Ogoh bo'linglar! Kim Muhammadga ibodat qilayotgan bo'lsa, Muhammad o'ldi. Kim Allohga ibodat qilayotgan bo'lsa, Alloh tiriqdir, o'lmas. Alloh taolo: «Sen ham o'lasan, ular ham o'ladilar»,[2] degan. Yana: «Muhammad ham bir rasul, xolos. Undan oldin ham rasullar o'tgan. Agar u o'lsa yoki qatl qilinsa, orqangizga qaytasvdmi?! Kimki orqasiga qaytsa, Allohga hech qanday zarar keltira olmas. Va Alloh shukr qiluvchilarni albatta mukofotlar»,[3] degan», dedi.
Odamlar yig'lay boshlashdi...»
Shundagina odamlar o'zlariga kelishdi. Hazrati Umar roziyallohu anhu ham o'zlariga keldilar.
Butun olamning sarvari bo'lgan, oxirgi ilohiy kitobni Robbul olamiyndan qabul qilib olib, ummatga omonat bilan etkazgan va o'sha mo''jiza Kitobni o'z hayotlariga tatbiq qilib ko'rsatgan zot omonatni ado etib, risolatni etkazib bo'lgach, kichkina hujrada sokin yotar edilar...
MUHIM SANALAR
KYeYINGI MAVZULAR:
Risolai muhammadiyaning insoniyatga fazli va uning olamshumul armug'onlari
Risolai muhammadiyadagi rahmatning son va sifat jihatidan qiymati
Risolai muhammadiya bashariyatni badbaxtlik va halokatdan saqlab qolgan
[1] «Farat» deb lashkardan oldin borib, ularning kelishiga dam oladigan joy tayyorlab turuvchiga aytiladi.
[2] Zumar surasi, 30-oyat.
[3] Oli Imron surasi, 144-oyat.
Bismillahir Rohmanir Rohiym
ULUG‘ HISOB-KITOB BO‘LISHI BAYONI
- 55حِسَابُ النَّاسِ بَعْدَ الْبَعْثِ حَقٌّ فَكُونُوا بِالتَّحَرُّزِ عَنْ وَبَالِ
Ma’nolar tarjimasi: Qayta tirilishdan keyin insonlarning hisob berishlari haqdir, shunday ekan (ey insonlar) yomon oqibatdan (qiyomatda yomon hisobga yo‘liqishdan) saqlanishda bo‘linglar.
Nazmiy bayoni:
Qiyomatda hisob bo‘lmog‘i aniq,
Yomon oqibatdan saqlan, xaloyiq.
Lug‘atlar izohi:
حِسَابُ – mubtado.
النَّاسِ – muzofun ilayh.
بَعْدَ – zarfi zamon.
الْبَعْثِ – muzofun ilayh. Lug‘atda “yuborish”, “jonlantirish”, “uyg‘otish” kabi ma’nolarni anglatadi.
حَقٌّ – xabar. Voqelikning berilgan hukmga muvoq bo‘lishi haq deyiladi.
كُونُوا– noqis fe’l, oxiridagi واو ismi.
بِ – “majoziy zarfiyat” ma’nosida kelgan.
تَّحَرُّز – “saqlanish”, “o‘zini asrash” va “ehtiyot bo‘lish” ma’nolarini anglatadi. Jor majrur كُونُوا ning xabari ekaniga ko‘ra nasb o‘rnida turibdi.
وَبَالِ – “zarar”, “halokat” ma’nolarida bo‘lib, yomon oqibatga olib boruvchi narsalarga nisbabtan ishlatiladi. Jor majrur تَّحَرُّز ga mutaalliq.
Matn sharhi:
Bayt mazmunidan, ey insonlar, kelajakda hisob-kitob bo‘lishi haqdir, shuning uchun o‘tkinchi narsalarga aldanib qolmanglar, zimmalaringizdagi Alloh taoloning haqlarini ham, insonlarning haqlarini ham ado etinglar, agar hozir ado etmasangiz, ulug‘ hisob-kitob kunida badalini to‘laysizlar, degan ma’no tushuniladi.
So‘fi Ollohyor bobomiz qayta tirilgandan keyingi hisob-kitobni quyidagi sodda va ravon so‘zlari bilan bayon qilgan:
Udur hokim nechukkim hukm qildi,
Tiril degach hama olam tirildi.
* * *
Yig‘ar mahshar yerida barcha jonni,
So‘rar bandasidin yaxshi-yomonni.
Ya’ni o‘sha kunda insonlar hisob-kitob joyidan yaxshi va yomon qilgan amallarining samaralarini ko‘rish uchun guruh-guruh bo‘lib qo‘zg‘aladilar. Tuproq zarrasi vaznidagi yaxshi amalni qilgan bo‘lsa, uni o‘zining amallari yozilgan sahifada borligini ko‘radi va o‘shanga loyiq mukofotni oladi. Ibn Abbos roziyallohu anhu zarra haqida: “Kaftingizni yerga qo‘yib ko‘targanda unga yopishgan har bir tuproq zarradir,” – degan.
Ya’ni o‘sha kunda qilingan barcha yaxshiyu yomon amallar sohibidan aslo ajramaydi. Hammaga amallari yozilgan kitob ochiq holatda ko‘rsatiladi. Bu kitobda yaxshi ishlar ham, yomon ishlar ham, ochiq-oydin ko‘rinib turadi, birortasi ham pinhon qolmaydi. Kitob sohibiga, amallaring yozilgan kitobni o‘qi! Bugungi kunda qilgan amallaringga o‘zing guvohlik berasan! Boshqa guvoh yo boshqa hisobchiga muhtoj bo‘lmaysan, – deyiladi.
Qilingan yaxshi ishlarning mukofotlari ko‘paytirib beriladi, yomon ishlarga esa ko‘paytirilmasdan jazo beriladi:
Ushbu o‘n baravar oshirib mukofotlash ham aslida ko‘p mukofot berishning eng ozi hisoblanadi. Chunki gohida yetti yuz baravariga beriladigan yoki undan ham ko‘piga beriladigan mukofot beriladi. Yomon amal qilganlarga esa qilgan yomonliklaridan oshiqcha jazo berilmaydi, qilgan yomonligiga belgilangan jazoning o‘zigina beriladi. Yaxshi amallarning mukofotini ko‘paytirib berish, Alloh taoloning fazlu marhamati bo‘lsa, yomon ish qilganlarni qilmishlariga yarasha jazolashi U zotning adolati hisoblanadi.
Shuningdek, kofir jinlarning ham azobga giriftor etilishini ulamolar bir ovozdan ta’kidlaganlar. Jin surasida quyidagicha xabar berilgan:
“Ammo (yo‘ldan) ozganlarga esa, bas, ular jahannamga o‘tin bo‘luvchi kimsalardir”[4].
Ya’ni to‘g‘ri yo‘ldan ozib, iymon keltirmagan kofir jinlar, kofir insonlar kabi jahannamga “o‘tin” bo‘ladilar.
Ammo mo‘min jinlarning jannatga kirishlari to‘g‘risida ixtilof bo‘lib, bu haqida Badriddin Shibliy Hanafiy[5] o‘zining mashhur “Okomul marjon fi ahkamil jan”[6] kitobida to‘rt xil so‘zni keltirgan.
MO‘MIN JINLARNING JANNATGA KIRISHLARI HAQIDAGI QARASHLAR
“Ulamolar mo‘min jinlarning jannatga kirishlari haqida to‘rt xil qarashni aytganlar:
1. Jumhur ulamolar mo‘min jinlarni jannatga kiradi, deb hisoblaydilar. Ushbu qarashni Ibn Hazm “Milal” kitobida Abu Ya’lo, Abu Yusuf va boshqa ko‘pchiliklardan rivoyat qilgan;
2. Jinlar jannatga kirmaydilar, balki uning atrofida bo‘ladilar. Insonlar ularni ko‘radilar, ular esa insonlarni ko‘rmaydilar. Ushbu qarash Molik, Shofi’iy, Ahmad, Abu Yusuf va Muhammadlardan rivoyat qilingan;
3. Jinlar A’rofda[7] bo‘ladilar;
4. Bu haqida hech qanday gap aytmaslik”[8].
JINLAR VA SHAYTONLAR ORASIDAGI FARQLAR
Jinlar va shaytonlar orasidagi farqlar haqida “Aqidatul mu’min” kitobida quyidagilar yozilgan: “ Jinlar ikki turli bo‘ladi:
1. Shaytonlar. Bularda hech qanday yaxshilik bo‘lmaydi;
2. Jinlar. Bular orasida solihlari ham, yomonlari ham bo‘ladi.
Jinlarning holati insonlarga o‘xshash bo‘lib, ular orasida xushfe’llari ham, badfe’llari ham, mo‘minlari ham, kofirlari ham bo‘ladi.
Shaytonlar aslida jinlarning vakillari hisoblanadi. Zero, iblisning jinlardan bo‘lgani Qur’oni karimda xabar berilgan:
Shayton ilohiy rahmatdan quvilib, barcha yaxshiliklardan kesilgach, mazkur ishlar uning zurriyotlariga ham meros bo‘lib o‘tgan. Shuning uchun shaytonlarda aslo yaxshilik bo‘lmaydi, ular faqat yomonlikni biladilar va doim yomonlikka chaqiradilar. Bularning holatiga ilon ancha yaqin misol bo‘la oladi. Ya’ni ilondan faqat ilon tug‘iladi, ilon nasli borki, barchasi doim zahar solish payida bo‘ladi. Xuddi shu singari, shaytonlardan ham faqat shaytonlar tug‘iladi, shayton nasli borki, doim odam bolalarini yo‘ldan urish payida bo‘ladi.
Shuningdek, aslida shayton bo‘lmagan jin va insonlar ham iflos ishlarni qilishlari va tug‘yonga ketishlari sababli shaytonga aylanib boradilar. Shaytonga aylanganlarining ashaddiylari “Marid” deyiladi, yanada bundan ham ortiq tug‘yonga ketganlari “Ifriyt” deb nomlanadi.
Shaytonlarning vasvasa qilishlari haqida Qur’oni karimda shunday xabar berilgan:
“Shuningdek, har bir payg‘ambarga insu jinning shaytonlarini dushman qilib qo‘ydik. Ular aldash maqsadida soxta xushsuxanlik bilan bir-birlariga vasvasa qiladilar”[10].
Ushbu oyat shaytonlarning insonlardan ham, jinlardan ham bo‘lishiga dalolat qiladi. Jinlarning turli bo‘lishi haqida esa ularning tilidan hikoya tarzda shunday xabar berilgan:
“Va albatta, bizdan solihlar ham va boshqalar ham bor. Turli guruhlar bo‘lgan edik”[11].
Ushbu oyatda esa jinlarning oralarida solihlari ham bo‘lishi bayon qilingan”[12].
Keyingi mavzular:
Nomai a’mol berilishi haqidagi e’tiqodimiz.
[1] Zalzala surasi, 7, 8-oyatlar.
[2] Isro surasi, 13, 14-oyatlar.
[3] An’om surasi, 160-oyat.
[4] Jin surasi, 15-oyat.
[5] Badriddin Shibliy Hanafiy hijriy 712 yilda Damashqda tug‘ilgan. Hanafiy mazhabidagi ulug‘ muhaddis olimlardan biri bo‘lgan bu zotning “Fusul fi ahvali Rasul”, “Kashful ibham bisharhil ahkam”, “Nashrul a’lam fi ahkamis salam” va “Okomul marjan fi ahkamil jan” kabi ko‘plab asarlari bo‘lgan. Hijriy 796 yilda vafot etgan.
[6] “Okomul marjon fi ahkamil jan” kitobi jinlarga taalluqli hukmlarni bayon qiluvchi eng mo‘tabar asarlardan biri hisoblanadi. Unda jinlarning mavjudligi, ularning sinflari, sahoba jinlar, mo‘min jinlarning jannatga kirishlari haqidagi qarashlar kabi rang-barang mavzulardagi ma’lumotlar jamlangan. Badriddin Shibliydan keyingi olimlar jinlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni bayon etishda, asosan, ushbu kitobdan foydalanishgan. “Fathul Boriy sharhu Sahihil Buxoriy”dek mo‘tabar kitobda ham agarchi nomi bayon qilinmagan bo‘lsa-da, ushbu kitobdan iqtibos keltirilgan.
[7] “A’rof – jannat bilan do‘zaxni ajratib turadigan devor, arasot. Bu joy jannatga ham, do‘zaxga ham kirmagan, ya’ni vaqti soati kelib, Alloh taolo ularni jannatga kiritgunga qadar ma’lum muddat turadigan kishilarning joyidir”. Qarang: Shayx Abdulaziz Mansur. Qur’oni karim ma’nolarining tarjima va tafsiri. – Toshkent: “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2006. – B. 151.
[8] Badriddin Shibliy Hanafiy. Okomul marjon fi ahkamil jan. – Qohira: “Dorul haram litturos”, 2009. – B 155.
[9] Kahf surasi, 50-oyat.
[10] An’om surasi, 112-oyat.
[11] Jin surasi, 11-oyat.
[12] Abu Bakr Jobir Jazoiriy. Aqidatul mu’min. – Madinai munavvara: “Maktabatul ulum val hikam”, 2009. – B. 122.