Sayt test holatida ishlamoqda!
15 Yanvar, 2025   |   15 Rajab, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:23
Quyosh
07:47
Peshin
12:37
Asr
15:37
Shom
17:22
Xufton
18:40
Bismillah
15 Yanvar, 2025, 15 Rajab, 1446

2. BAQARA SURASI, 180–182 OYaTLAR

1.11.2020   4276   6 min.
2. BAQARA SURASI, 180–182 OYaTLAR

كُتِبَ عَلَيۡكُمۡ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ ٱلۡمَوۡتُ إِن تَرَكَ خَيۡرًا ٱلۡوَصِيَّةُ لِلۡوَٰلِدَيۡنِ وَٱلۡأَقۡرَبِينَ بِٱلۡمَعۡرُوفِۖ حَقًّا عَلَى ٱلۡمُتَّقِينَ١٨٠

180. Birovingizga o'lim kelganida mol-dunyo qoldirayotgan bo'lsa, ota-onasiga va qarindoshlariga munosib ravishda vasiyat etish sizlarga bitildi. Bu taqvodorlar zimmasidagi burchdir.

Bu vasiyat meros oyatlari tushishidan oldin hukmda edi. Niso surasining 7-12-oyatlaridagi meros hukmlari nozil bo'lgach, Baqara surasining ushbu 180-oyati hukmi bekor bo'lib, istehbob darajasiga tushdi, shunda ham vorisi bo'lmasa. Ammo xalq bilan muomalasi bor kishiga muomalani sof qilib ketish uchun vasiyat etish har holda farzdir.

"Vasiyat" lug'atda "etkazish, ulash, tayin qilish, amr etish" ma'nolarini bildiradi. Odatda u "molni falonchiga vasiyat qildim" kabi iboralarda ishlatiladi. Faqihlar istilohida esa o'limdan keyingi holatga bog'liq narsani xolis yaxshilik uchun mulk qilib berish "vasiyat" deyiladi. Ya'ni, bu – shariatda o'limdan keyin qo'shimcha haq sifatida sadaqa tayin qilishdir. Islomning ilk davrida ota-ona va yaqin qarindoshlar foydasiga vasiyat qilish vojib edi. Qur'oni karimning mazkur meros oyatlari tushishi bilan bu narsalar nasx (bekor) bo'lib, qolgan molni oyat asosida merosxo'rlar o'rtasida taqsim qilish joriy etilgan. Vasiyat qilish mandub bo'lib, faqat molning uchdan biriga o'tadi. Vasiyat faqat uni qilgan kishining vafotidan keyingina amalga oshiriladi. Vasiyat yozib qo'yish bilan xayrli ekani hadislarda kelgan. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: "Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Bir erkak yoki ayol kishi oltmish yil Alloh toatida bo'ladi. So'ng ularga o'lim kelib, zararli vasiyat qilishadi-da, do'zaxga mahkum bo'lishadi", dedilar va Niso surasining 13-14-oyatlarini o'qidilar" (Abu Dovud, Termiziy rivoyati).

فَمَنۢ بَدَّلَهُۥ بَعۡدَ مَا سَمِعَهُۥ فَإِنَّمَآ إِثۡمُهُۥ عَلَى ٱلَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُۥٓۚ إِنَّ ٱللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٞ١٨١

181. Kim buni eshitganidan keyin o'zgartirsa, gunohi o'ziga bo'lur. Alloh albatta eshituvchi va biluvchidir.

Vasiyat shariatga muvofiq bo'lsa, uni o'zgartirish gunoh bo'ladi. Ammo bir inson vasiyatida bir tomonga og'sa yoki g'alat yo noto'g'ri vasiyat qilsa, yoxud shariatga xilof vasiyat qilgan bo'lsa, bu holda har ikki tomonga shar'iy maslahat berib, isloh qilib qo'yilsa, bu o'zgartirishga kirmaydi, isloh qiluvchi gunohkor ham bo'lmaydi. Rivoyat qilishlaricha, kim vorisining (merosxo'rining) merosini olib qochsa (ya'ni, merosdan mahrum qilsa), Alloh qiyomat kuni uning jannatdagi merosini uzib qo'yadi. Sa'd ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Makkadaligimda Payg'ambar sollallohu alayhi vasallam meni ko'rgani keldilar. U zot men hijrat qilib chiqib ketgan erda o'lishimni istamayotgan edilar... Shunda men: «Ey Allohning Rasuli, molimning hammasini vasiyat qilaymi?» dedim. «Yo'q», dedilar. «Unda teng yarmini-chi?» dedim. «Yo'q», dedilar. «Uchdan birini-chi?» dedim. «Uchdan bir. Uchdan biri ham ko'p, chunki merosxo'rlaringni boy holida tashlab ketishing ularni odamlarning qo'lidagi narsalarni tilanadigan boqimanda qilib tashlab ketishingdan yaxshiroqdir. Sen nima nafaqa qilsang ham, u albatta sadaqadir. Hatto ayolingning og'ziga tutgan luqmang ham. Ajab emaski, Alloh seni turg'izsa-da, keyin sen tufayli ba'zi odamlarni manfaatlantirib, boshqalariga zarar etkazsa», dedilar» (Buxoriy rivoyati).

فَمَنۡ خَافَ مِن مُّوصٖ جَنَفًا أَوۡ إِثۡمٗا فَأَصۡلَحَ بَيۡنَهُمۡ فَلَآ إِثۡمَ عَلَيۡهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِيمٞ١٨٢

182. Kim vasiyat qiluvchining og'ishi yoki gunoh bo'lishidan qo'rqib orani isloh qilsa, unga gunoh yo'qdir. Alloh albatta mag'firatli va rahmlidir.

Oyati karimadagi "janafa" so'zi to'g'ri yo'ldan chiqish, adolatsizlik qilish ma'nolarini bildiradi. Ushbu oyatda vasiyat qilish chog'ida yo'l qo'yiladigan xato va kamchiliklar haqida zikr etilmoqda. Hayotda bunday ishlar bo'lib turadi. O'lim yoqasida turgan bir kishi qolayotgan mol-dunyosini haqdorlar qolib, ularning adabini berish maqsadida butunlay boshqa bir kishiga vasiyat qilishi mumkin. Vasiyat qiluvchi fikrini o'zgartirib, adolatsizlikka yo'l qo'yayotganini ko'rgan guvoh uni bu ishdan qaytarishga harakat qilishi kerak, agar u ko'nmay vafot etib ketsa, adolat qaror topishi uchun vasiyatni o'zgartirib bo'lsa ham meros masalasida sodir etilayotgan xatolarni tuzatishi kerak, uning bu boradagi gunohlarini mag'firatli Alloh albatta kechiradi.

“Vasiyat” so'zi lug'atda «etkazish, ulash, tayin qilish, amr etish» ma'nolarini bildiradi. Odatda u «molni falonchiga vasiyat qildim» kabi iboralarda ishlatiladi. Faqihlar istilohida esa o'limdan keyingi holatga bog'liq narsani xolis yaxshilik uchun mulk qilib berish «vasiyat» deyiladi. Ya'ni, bu shariatda o'limdan keyin qo'shimcha haq sifatida sadaqa tayin qilishdir. Islomning avvalida ota-ona va yaqin qarindoshlar foydasiga vasiyat qilish vojib edi. Qur'oni karimning meros oyatlari (Baqara, 180) tushishi bilan bu narsalar nasx (bekor) bo'lib, qolgan molni oyat asosida merosxo'rlar o'rtasida taqsim qilish joriy etilgan. Vasiyat qilish mandub bo'lib, faqat molning uchdan biriga o'tadi. Vasiyat faqat uni qilgan kishining vafotidan keyingina amalga oshiriladi. Vasiyat yozib qo'yish bilan xayrli ekani hadislarda kelgan.

Boshqa maqolalar
Maqolalar

Vatan har kishining qalbidan boshlanadi

13.01.2025   2828   4 min.
Vatan har kishining qalbidan boshlanadi

Vatan – bu insonning tug‘ilib o‘sgan yeri, uning go‘daklik chog‘idanoq mehr qo‘ygan o‘chog‘i, mahallasi va qishlog‘i bilan ta’riflanadi. “Vatan” so‘zi arab tilida tug‘ilib o‘sgan joy, ona yurt ma’nosini anglatadi. Vatanga muhabbat yuksak insoniy fazilat. Bu borada: “Vatanni sevmoq iymondandir” hikmatini esga olishning o‘zi kifoyadir. Bizga ma’lumki, Vatanga bo‘lgan muhabbat joy, makon va vaqt tanlamaydi. Bu tuyg‘u inson tug‘ilishi bilan vujudga kelib, vafot etishi bilan o‘z poyoniga yetadi.


Vatanga mehr esa ona suti bilan qalbga singadi. Shu o‘rinda Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Burhoniddin Marg‘iloniy, Qaffol Shoshiy, Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Al-Xorazmiy, Mirzo Ulug‘bek, Ahmad Farg‘oniy kabi buyuk allomalarimiz Vatanga bo‘lgan kuchli  muhabbatlari tufayli ko‘plab asarlarini yurt nomi bilan bog‘laganlari tarixdan ma’lum.


Buyuk ajdodlarimiz Najmiddin Kubro Vatan himoyachisi qanday bo‘lishiga yorqin misol bo‘la oladi. Minglab muridlarga ega bo‘lgan bu tariqat peshvosi mo‘g‘ullar bostirib kelganligidan xabar topgach, birinchilardan bo‘lib Vatan himoyasiga otlanadi. Mo‘g‘ul hukumdorlari Najmiddin Kubroning xalq orasidagi obro‘-e’tiborini ko‘rib, unga shaharni tashlab, o‘zi ixtiyor qilgan tarafga ketishini taklif qiladi. Biroq, vatanini o‘z jonidan ustun bilgan Najmiddin Kubro bosqinchilarga qarshi jangga kirishadi, lashkarlarni olg‘a chorlab borayotganida shahid bo‘ladi. Jaloliddin Manguberdining esa mohir lashkarboshiligi, jasorati va mardligi mo‘g‘ul imperiyasi hukmdori Chingizxonni lol qoldirgani tarix sahifalaridan ma’lum. U Jaloliddinning sha’niga maqtov so‘zlarini izhor etib: “Otadan dunyoda hali bunday o‘g‘il tug‘ilmagan. U sahroda sher kabi g‘olib jangchi, daryoda esa nahang (akula) kabi botirdir”, deydi va o‘g‘illariga yuzlanib: “Otaga shunday o‘g‘il zarurki, u ikki girdob – olov va suv girdobidan ozodlik maydoniga chiqa oladi”, deb ta’riflashi uning mardligini tan olganini anglatadi.


Bir  so‘z  bilan  aytganda,  ming  yillar  davomida  yurtimizga ko‘plab bosqinchilik hujumlari bo‘lgan. Barcha zamonlarda o‘z yurti himoyasi uchun bosqinchilarga qarshi ozodlik bayrog‘ini baland ko‘targan vatanparvar yo‘lboshchilar, millat qahramonlari dushmanlar bilan tinimsiz kurash olib borgan.


Vatanni sevish uni himoya qilish savobli ish. Unga xiyonat qilish esa kechirilmaydigan katta gunoh bo‘lsa-da, ayrim kishilar o‘z vatanini tashlab o‘zga yurtlarda vatangadolik qilib yurganliklariga nima deyish mumkin. 


Bobolarimizdan meros bo‘lib kelayotgan “O‘zga yurtda shoh bo‘lguncha o‘z yurtingning gadosi bo‘l” degan hikmatli so‘zga ko‘ra, bu insonlarda na vatan, na insoniylik, na ota-onaga bo‘lgan hurmat, aka-uka, opa-singilga bo‘lgan mehr, qavmu qarindosh va qo‘ni qo‘shnichilikka nisbatan oqibatni aks etmaganini ko‘rishimiz mumkin. Ularning ayrimlari esa turli radikal diniy-ekstremistik tashkilot va oqimlarga qo‘shilib ketayotgani kishini ajablantiradi. Ular o‘zga ayrim manfaatdor yovuz kishilarning nayrangiga uchib o‘z vatanidan, oilasidan hatto ota-onasidan ham voz kechib ketmoqda… Bunday xislat insoniylik me’zoniga xam to‘g‘ri kelmaydi. Zero, inson o‘z vatani ravnaqi uchun fidoiylik ko‘rsatishi, bu yo‘lda kerak bo‘lsa, jonini ham berishga tayyor bo‘lishi lozimdir.


Donishmandlardan birining aytishicha: “Vatan bir bog‘dir, Vatanning sodiq farzandlari bu bog‘ni o‘z yurak qonlari ila sug‘armaklari darkordir”. O‘zini vatan farzandi deb hisoblovchi inson butun tanu-joni bilan yurak qoni ila vatan bog‘ini yashnatish uchun xizmat qilishi kerak. “Vatan ostonadan boshlanadi”, deganidek vatan har bir kishining qalbidan, vijdonidan boshlanadi.


Ma’rufxon Aloxodjayev,
Namangan shahar “Abdulqodir qori” jome
masjidi imom-xatibi

 

MAQOLA