Taraqqiyotimizning yangi davrida milliy huquq tizimini isloh qilish, huquqiy ong va madaniyatni shakllantirish borasida juda keng ko'lamli ishlar amalga oshirildi. Hususan, diniy tashkilotlarda mehnat qilayotgan xodimlarva ushbu soha bilan bog'liq bo'lgan mutaxassislarning huquqiy savodxonligini oshirish yo'nalishida tizimli ishlar olib borilmoqda.
Ana shunday ustuvor vazifalarning ijrosi sifatida O'zbekiston musulmonlari idorasi tomonidan “O'zbekiston Respublikasida vijdon erkinligini ta'minlashning huquqiy asoslari” nomli to'plam chop etildi.
Ushbu yangi nashrda O'zbekiston Respublikasi kodekslari, qonunlari, qarorlari, farmonlari va farmoyishlari bilan birga diniy-ma'rifiy sohani tartibga solishga oid nizomlar, yo'riqnomalar, namunalar, ko'chirmalar va boshqa zarur me'yoriy hujjatlar o'rin olgan.
Ayniqsa, vijdon erkinligini ta'minlashga oid milliy va xalqaro qonun hujjatlaridan namunalar keltirilgani soha xodimlari faoliyatida juda qo'l keladi. Shuningdek, to'plamda diniy tashkilotlar faoliyatini tartibga soluvchi normativ-huquqiy hujjatlar jamlangani diniy tashkilotlarning ish yuritishida muhim qo'llanma bo'lib xizmat qiladi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev: “Biz qanchalik mukammal qonunlarni yaratmaylik, qanday islohotlar o'tkazmaylik, agar fuqarolarimizning huquqiy bilimi, onggi va madaniyati etarli bo'lmasa, kutilgan natijalarga erishish mushkul bo'ladi”, deb huquqiy savodxonlikni oshirish borasida juda to'g'ri firkni ilgari surgan edilar.
Aytish kerakki, diniy tashkilotlarda mehnat qilayotgan xodimlarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirish, ularning huquqiy savodxonligini oshirish hozirgi davrning muhim talabi bo'lmoqda. O'z navbatida huquqni muhofaza qiluvchi organlar mutaxassislariga ham mana shunday ixtisoslashgan huquqiy hujjatlar to'plami juda ham foydalidir.
Huquqiy savodxonlikka erishish, mustahkam huquqiy bilimga ega va qonunlarni hurmat qiladigan, huquqiy normalarni kundalik hayotda qo'llay oladigan soha xodimlarini etishtirishda ushbu to'plam dasturil amal bo'ladi. Shuningdek, so'nggi yillarda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, qabul qilinayotgan qonun hujjatlari va davlat dasturlarining mazmun-mohiyati to'g'risida ham mazkur qo'llanma orqali xabardor bo'lish mumkin.
Qayd etish lozimki, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, shu jumladan, huquqni muhofaza qiluvchi organlar mutaxassislarining ish amaliyotida ham ushbu kitob yaqin yordamchi vazifasini bajaradi, degan umiddamiz.
Yana bir jihat, Oliy va o'rta maxsus ta'lim muassasalari pedagoglari va talabalari huquqiy fanlarni yaxshi o'zlashtirishi va mustahkamlashida hamda bakalavr va magistratura yo'nalishlarida ta'lim olayotgan hamda ilmiy-tadqiqotlar olib borayotganlarga ham ushbu to'plam yordamchi qo'llanma vazifasini bajaradi.
“O'zbekiston Respublikasida vijdon erkinligini ta'minlashning huquqiy asoslari”nomli to'plamning 9 ta bobida 83 ta qonun hujjatlari jamlangan bo'lib, uning mundarijasi quyidagi boblardan ibodatdir:
Birinchi bob – O'zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog'iston Respublikasi konstitutsiyalari;
Ikkinchi bob – O'zbekiston Respublikasi kodekslari;
Uchinchi bob – O'zbekiston Respublikasi qonunlari;
To'rtinchi bob – O'zbekiston Respublikasi Prezidenti qarorlari va farmonlari;
Beshinchi bob – O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaror va farmoyishlari;
Oltinchi bob – vijdon erkinligini ta'minlashga oid xalqaro hujjatlar;
Yettinchi bob – diniy-ma'rifiy sohani tartibga solishga oid nizomlar;
Sakkizinchi bob – davlat dasturlari;
To'qqizinchi bob – diniy tashkilotlarni ro'yxatdan o'tkazuvchi organlarga taqdim etadigan hisobot shakllari o'rin olgan.
Demakki, to'plamda 83 dan ortiq qonun hujjati bir joyga jamlangani foydalanuvchiga katta qulaylik bo'lib, bir necha adabiyotlarni varaqlashdan vaqtini tejaydi. O'z navbatida diniy-ma'rifiy sohani tartibga solishga oid barcha qonun normalari yig'ilgani esa diniy tashkilotlar xodimlari va ish yurituvchilari uchun asosiy ko'makchi bo'ladi.
Ta'kidlash kerakki, Davlatimiz Rahbarining 2017 yil 7 fevraldagi Farmoni bilan tasdiqlangan “2017 – 2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasi” bandlarida fuqaro, jamiyat va davlatning o'zaro munosabatlarida aholining huquqiy madaniyati va ijtimoiy faolligini yanada yuksaltirish, davlat organlari xodimlari, mansabdor shaxslar va fuqarolarning huquqiy savodxonligini oshirish samaradorligini ta'minlovchi mexanizmlarni takomillashtirish vazifasi alohida qayd etilgan. Shu ma'noda ham mazkur qo'llanma sohalardagi huquqiy bilim va ongni oshirishga munosib xizmat qiladi.
Hulosa qilib aytganda, soha xodimlarining huquqiy savodxonlik darajasi, qonunlarga bo'lgan hurmati, huquqiy normalarni ijro etish salohiyati, hayotga tatbiq eta olish ko'nikmasi, qonunlarga itoatkorlik holati, huquqiy faollikni oshirishda mazkur asar munosib xizmat qiladi, deb ishonch bildiramiz. Zero, soha xodimlarining yuksak huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini ta'minlash soha rivojida eng muhim omildir.
To'plam huquqni muhofaza qiluvchi idoralar mutaxassislari, jamoat va diniy tashkilotlar xodimlari, oliy va o'rta maxsus ta'lim muassasalari professor o'qituvchilari va talabalariga hamda mavzuga qiziquvchi barcha kitobxonlar uchun mo'ljallangandir.
Mazkur to'plam O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo'yicha qo'mitaning 2019 yil 28 martdagi 5983-sonli tavsiyasi asosida nashr etilgan.
Ushbu to'plamga qiziquvchilar quyidagi bog'lanish raqamlari orqali topishlari mumkin: Ish: 71-227-34-30, Uyali: 90-934-04-20, «Shamsuddinxon Boboxonov» NMIU.
O'zbekistonmusulmonlariidorasiMatbuotxizmati
1. Olimning to‘liq ismi sharifi Muhammad ibn Muhammad ibn Mahmud Abu Mansur Moturidiy Samarqandiy Ansoriy.
2. Kamoliddin Bayoziyning tahqiqiga ko‘ra bu zotning nasabi ulug‘ sahobiy Abu Ayyub Ansoriyga borib taqaladi.
3. Abu Mansur Moturidiyning qaysi yilda tug‘ilgani aniq ma’lum emas. Ammo ustozi Muhammad ibn Muqotil Roziy hijriy 248 (milodiy 862) yilda vafot etgani aytilgan. Shunga ko‘ra, Abu Mansur Moturidiy hijriy 240 (milodiy 854) yildan oldin tug‘ilgani taxmin qilinadi.
4. Imom Moturidiy ko‘plab ustozlardan ta’lim olgan. Quyidagilar ularning eng mashhurlari:
5. Ushbu olimlar Imom Moturidiyni Imom Abu Hanifa rahimahullohgacha bo‘lgan sanadini bog‘lovchi ustozlar hisoblanadi.
6. Imom Moturidiyning shogirdlari uning ilimy merosini davom ettirib, bu ta’limotni rivojlantirganlar. Masalan:
7. Abu Mansur Moturidiy tafsir, usulul fiqh va aqoid kabi shar’iy ilmlarning turli yo‘nalishlari bo‘yicha asarlar ta’lif etgan.
8. Tafsir yo‘nalishi bo‘yicha “Ta’vilotu ahli sunna” nomli tafsir yozgan.
9. Usulul fiqh yo‘nalishida “Ma’xozush sharoi’” (Shar’iy hukmlar manbasi) va “Jadal” (Ilmiy bahslar) nomli ikkita kitob yozgan.
10. Ulamolar Abu Mansur Moturidiy aqoid ilmi bo‘yicha yozgan asarlarini o‘rganib chiqib, ularni uch turga ajratganlar:
11. Abdulhay Laknaviy “al-Favoidul-bahiya” asarida Imom Abu Mansur Moturidiyni mutakallimlar imomi va musulmonlarning to‘g‘ri aqidasini asoslab bergan buyuk alloma sifatida tavsiflaydi. Uning ta’kidlashicha, Imom Moturidiy benazir asarlar yaratib, botil aqida vakillarining buzg‘unchi g‘oyalariga raddiyalar bergan.
12. Ulamolar aytadilarki, Hujjatul Islom (Islom dini hujjati) deyilganda faqat Imom G‘azoliy tushunilganidek, Imomul hudo (to‘g‘ri yo‘lga boshlovchi) deyilganda ham faqat Imom Moturidiy tushuniladi.
13. Butun hayotini ilm ma’rifat o‘rganish va uni yoyish bilan o‘tkazgan Abu Mansur Moturidiy rahmatullohi alayh hijriy 333 (milodiy 945) yilda taxminan to‘qson besh yoshida Samarqandda vafot etgan va Chokardiza qabristoniga dafn etilgan.
14. 2020 yil O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi huzurida “Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi” tashkil etilgan.
15. Shuningdek, 2025 yil mart oyida Davlatimiz rahbari tomonidan buyuk olimga yuksak hurmat ifodasi o‘laroq “Imom Moturidiy tavalludining 1155 yilligini keng nishonlash to‘g‘risida”gi qaror qabul qilindi.