Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo'lsin.
Payg'ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo'lsin.
Qo'limizni ko'ksimizga qo'ysak, ichimizdan go'yo eshik qoqqandek to'xtovsiz «duk-duk», «duk-duk», deya sado berayotgan ovoz o'ylab ko'rsak, bekorga dukkillamas ekan…
Bu uning «Hoy, meni ishim, vazifam tugayapdi, men uchun belgilangan muddat nihoya topmoqda, ogoh bo'l!», degani ekan…
Hazrati Umar roziyallohu anhu o'zlariga nasihat qilib:
«Har kuni «Falonchi vafot etdi, Fustonchi vafot topdi…», deyiladi. Hali shunday kun ham keladiki, ul kunda «Umar o'libdi…» deyiladi…», der ekanlar.
Ma'lumingizki, viloyatimiz bosh imom-xatibi marhum Hayrulloh domla Turmatov og'ir dard sabab Alloh taoloning hikmati irodasi ila 16 sentyabr', milodiy 2020 yil, 28 muharram, hijriy 1442 yil, haftaning chorshanba kuni, asr namoziga sanoqli daqiqalar qolganida 44 yoshlarida oxirat safariga rihlat qildilar.
Bu musibat oldida «Innaa lillaahi va innaa ilayhi rooji'uun», demoqdan o'zga chora topolmadik…
Bilganim shul ediki, Ul kishimiz ahli ilmlarni xush ko'radigan, Allohning bayti – masjidlar va qalblari Allohning baytiga bog'langan qadrli qavmlarini sevadigan, vazifasi uchun jonkuyar inson edilar…
Alloh taolo Hayrulloh domlamizni O'z rahmatiga olib, ularning yo'llariga intizor bo'lib, biroq diydorlasha olmagan mehribon hoja onajonlari va ahli oilalari hamda millionlab muxlislari uchun go'zal sabr ato etsin…
Amin…
Bir inson yashasa shunchalik yashar ekan…
Bir inson ota yoki ona bo'lsa shu misol farzandga ota yoxud ona bo'lar ekan.
Muborak juma, 18 sentyabr' kuni butun o'zbegim musulmonlari o'z xonadonlarida, yo'llarida, xususan juma namozlari so'nggida jamoa bo'lib mingga yaqin to'liq xatmi Qur'onlar ortidan marhum ustoz Hayrulloh domlamiz haqlariga xayr va rahmatlarni so'rab duo qildilar.
Qisqa umr kechirdilar – 44 yil. Lekin, shu asnoda asrlarga tatigulik ish qildilar.
Yonlarida birga ishlagan davrimda menga vazifalariga ko'ra rahbar emas, balki akadek munosabatda bo'ldilar.
G'am-u tashvishlari din edi. Din rivoji – ulamolar faoliyati, diniy xodimlar salohiyati, talabalar muvaffaqiyati, qalblari Allohning baytiga bog'langan insonlarni obod, shinam va ko'rkam masjidlarda ibodat qilishini ko'rish ularning eng yuksak rag'bati, istak va umidlari edi. Shodlik va quvonchlari masjid qurilishiga ruxsat berilishi va uning poydevoriga ilk g'isht qo'yilishi edi.
Birgalikda juda ham ko'p martaba tushlik qilganman. Arzon va parhez taomlarni xush ko'rar edilar. Taom uchun ishtahalari yaxshilovchi narsa bu faqatgina diniy muzaffariyatlar, ayniqsa biror bir eski masjidni qayta qurilishiga ruxsat berilishi, imtihonlar yakun topgach kim bo'lmasin viloyatning biror farzandini madrasa talabasi bo'lgani haqidagi xabarlar bo'lar edi.
Har doim imom-xatib va imom noiblarga aytar so'zlarida «Kim omonat faoliyati davomida bitta masjidni yangidan qayta qurmasa, shuningdek, hechsa bir nafyar o'smirni madrasa talabasi bo'lishiga sababchi yoki turtki bo'lmasa u “Men imom-xatib yoki imom noibi bo'lib ishladim…», demasin», degan nasihatlari jaranglar edi.
Jome masjidlar qurilishi va madrasa talabalari o'quv kontrakt to'lovlarini to'lashda saxovatpeshalarga murojaat qilishdan uyalmas va orinmas edilar.
Ishlarida maslahat qilishni juda ham muhim, deb bilar edilar. Bir kuni meni xonalariga chorladilar va aytdilar:
«Nurali… Viloyatimizda missionerlik faoliyati avj olayotgan hududlarni belgilab olsak va o'sha hududlarda ushbu xatarli muammoning echimi o'laroq – yangi jome masjid ochish choralarini ko'rsak…», dedilar.
Maslahat davomida viloyatda to'rtta ana shunday hududlarni belgilab oldik. Ishonsangiz, ular shu kunning ertasiga mazkur to'rtta hududning har biriga shaxsan o'zlari borib, qaysi joydan jome masjid ta'sis etish maqsadga muvofiq va munosibligini o'rganib, telefon orqali menga mazkur masalada rahbarlarga xat tayyorlashimni aytdilar.
Bu yo'lda qayerga borish lozim bo'lsa qatnamoqdan erinmadilar, kimga murojaat qilish lozim bo'lsa murojaatdan tortinmadilar. Natija o'laroq Olmaliq shahrida yangi jome masjid ta'sis etilishiga erishdilar. Bu quvonch va bundan boshqalari ham o'zidan o'zi, shunchaki istak va umid bilan amalga oshmaganiga men guvohman.
Bu xushxabardan so'ng ushbu yangi jome masjidni munosib nom bilan nomlash masalasida mashvarat qilar ekanlar ishxonamizdagi xodimlar davrasida qator nomlarni o'ylab ko'rdik. Lekin birortasidan ularning ko'ngillari yorishmadi. Huddi, boshqa nom qolmagandek ma'lum vaqt jim bo'lib qoldik. Birozdan so'ng shunday dedim:
«Domla! Bir fikr bor. Shu onga qadar 130 ming aholisi mavjud bo'lgan Olmaliq shahrida atigi birgina jome masjid mavjud bo'lib, uning nomi oylar sultoni nomi ila «Ramazoni sharif», deya nomlangan. Musulmonlar Ramazon oyining yangi hilolini ko'rish uchun uzoq vaqt intizor kutadilar. Uni ko'rganlarida esa qalblari shodlik bilan to'ladi.
Bu jome masjid ham Olmaliq shahar aholisi uchun Ramazon oyi hilolidek intizor kutilgan va ko'rinish berishi bilan shahar aholisining qalbini quvonchga to'ldirgan dargoh bo'ldi.
Keling, uning nomini «Ramazoni sharif» jome masjidiga bog'lagan holda «Hilol», deb atasak. Boz ustiga siz marhum ustoz fazilatli shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf hazratlarini juda ham xush ko'rar edingiz, ular ham sizni munosib yaxshi ko'rar edilar. Ularning ilmlari taralayotgan nashr dargohining nomi ham «Hilol», deb nomlangan…».
Ishonsangiz ushbu ojizona taklifdan domlamizning ko'zlari porlab, o'tirgan o'rinlaridan qalqib turdilar. Shu ondayoq fazilatli shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf hazratlarining farzandlari Ismoilxon domla bilan bog'lanib, ulardan odob nuqtai nazardan «Hilol» nomidan foydalanishga ijozat so'radilar. Ismoilxon domla ham bu ishdan mamnun ekanliklarini bildirib, so'zlari yakunida «Domla, qurilish bilan bog'liq biror xizmatlar bo'lsa bizga ham ayting», deganlarida, domlamiz ularga javoban «O'z vaqtida albatta, aytaman…», dedilar.
Muloqotdan so'ng domlamiz menga kulibgina qarab «Alloh nasib etib shu masjid bitsin, yoniga aholi foydalanishi uchun marhum ustoz fazilatli shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf hazratlarining ilmiy meroslari manbai sifatida alohida namunali kutubxona tashkil etaman, ana o'shanda Ismoilxon domlamizga xizmatni aytib, ularni ishga solaman…», deb quvonib ketgan edilar.
Mana shu ularning faoliyati davomida amalga oshirilgan eng so'nggi mehnat, xizmat va jasoratlari bo'ldi…
Ishonamanki, buni hech kim, ayniqsa Olmaliq shahri aholisi aslo va aslo unutmaydi…
Ularga faoliyatlari davomida biror bir ish oson bo'lmagan. Deyarli xonalarida o'tirmas edilar. Har bir yutuqlari ortida juda ko'p mehnatlar, irodalar, o'z navbatida hasratlar, matonatlar va jasoratlar mujassam edi. Bular haqida men bilan soatlab gaplashar edilar. Men bunga guvohman.
Shu bois ularning har bir mashaqqatli ishlari davomida va yakunida ularga qaysidir ma'noda juda ham kichik yoki arzimas bo'lsada tasalli bo'lib, ko'ngillari uchun munosib so'z aytib turar edim.
Quyidagi murojaatim meni ularga mazkur eng so'nggi jasoratli va samarali mehnatlari asnosida bildirgan eng so'nggi murojaatim bo'lgan ekan…
Vaqt topib, uni albatta o'qing…
Assalomu alaykum, qozi domla!!!
Toshkent viloyatida muhtaram muftiy hazratlari boshchiliklarida ellikdan ortiq jome masjidlarni to'liq qayta qurilishida jonbozlik ko'rsatib kelayotganingiz juda ham quvonarli holat…
Bugun esa uzoq yillik umidlaringiz, o'z navbatida tinimsiz so'rovlaringiz va tashabbusingiz natijasi o'laroq Yurtboshimizning ijozatlari bilan Olmaliq shahrida yangidan jome masjid ta'sis etishga ruxsat berilishi, uni «Hilol», deya nomlanishi, unga binosi viloyatning eng namunali jome masjidi sifatida qad rostlashi uchun olti ming kishiga mo'ljallangan ilk tamal toshini qo'yilishi iymonga tashna qalb egalariga sokin tomchilayotgan yomg'ir misol rohatli surur baxsh etdi…
Bundan barcha mo'minlarning qalbi shodlikka to'lib, davlatimiz Rahbari, o'z navbatida muftiy hazratlari, Din ishlari bo'yicha qo'mita, viloyatimiz hokimligi, bu ishda jonbozlik ko'rsatgan biz bilgan va bilmagan har bir mutasaddi mas'ullar haqqiga Alloh taolodan baxt va har ikki dunyo saodatlarini so'rab, mustajob duolar qilayotgan bo'lsalar, ne ajab…
Ochig'i, bunday kutilmagan, shuningdek, xayrli va ajrli ish bilan Sizni va Olmaliq shahri mo'min-musulmonlarini samimiy qalbdan qutlaymiz!!!
Alloh taolo bu va bu misol ajri yuksak mehnatlaringizni xayrlarga vasila qilib, Sizni bundanda ulug'vor ishlar boshida ko'rib yurishni nasib etsin…
Mehribon va yaxshilikni ortig'i bilan mukofotlovchi Alloh taolo bu misol xayrli ishlaringiz evaziga Sizga (Siz qatori biz ojiz bandalarga ham) ikki dunyo saodatini ato etib, jumladan, mushfiq Onajoningiz baxtlariga Sizni, Sizning baxtingizga Ularni va barcha Ahlingizni uzoq yillar har dam va har lahza omon aylasin…
Endigina 3 yoshni qarshi olib, bola tilida bolajoncha «Ota, Ota…», deyishni boshlaganingizda bunday betakror va bebaho nidolaringiz bilan behad quvontirganingiz, ammo ilohiy taqdir ila shu ondayoq yo'qotganingiz, biroq, Sizdek farzandga ota bo'lib hech narsani yo'qotmagan, aksincha, oxirati uchun munosib zaxira qoldirgan mehribon otangiz – Abdumalik otani Alloh taolo o'z rahmatiga olsin…
Menga bir so'zni juda ham ko'p marotaba aytar edingiz… Ochig'i, har gal eshitganimda juda ham ta'sirlanganman…
O'sha so'zlaringizda:
«Men Yurtboshimning ko'zlarida uch marotaba yonma-yon turib ko'z yoshlarini ko'rganman: biri «Zangiota» majmuasida, ikkinchisi Parkent tumanida, uchinchisi Bekobod shahrida.
Bilaman, bu ularning ojizlik yoki chorasizliklari natijasida ko'zlari qa'ridan sizib chiqqan ko'z yoshi emas. Negaki, ular irodali va jasoratli inson. Aksincha, bu ko'z yoshlarini Ularni yurti va unda hayot kechirayotgan xalqining g'ami va dardini his etganlaridan, deb bilaman.
Nurali, agar men shu ko'z yoshlarni ko'ra-bila turib, o'z faoliyatimdagi ish tartibimni o'zgartirmasam o'rnimni boridan yo'g'i (ya'ni, topshirganim) yaxshiroq», degan iztiroblaringiz bor edi.
Rahmat Sizga…
Baxtimizga Siz kabilar bor, ko'p va omon bo'lsin…
Amin…
Bu so'zlarni faqatgina e'tirof va mamnuniyat ma'nosida qabul qilgaysiz…
Hurmat ila,
Toshkent viloyati vakilligidagi barcha xodimlaringiz nomidan,
Nurali Mavlanov…
29 avgust, 2020 yil.
***
Alloh taolo ustoz Hayrulloh domlamizni o'z rahmatiga olsin, ul kishi haqidagi guvohligimizni qabul etsin… Barchamizni oliy jannatida jamlasin… Amin…
O'rinbosarlari
Nurali Mavlanov.
18 sentyabr', 2020 yil.
Manba: https://islom.uz
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Ko‘pchilikka ma’lum va mashhurki, fiqh ilmining bir necha xususiyatlari bor. Masalan, fiqh ilmining jazoning dunyoda va oxiratda bo‘lishi, shumul, ya’ni keng qamrovlilik, muruna, ya’ni moslashuvchanlik, sabot, ya’ni o‘zgarmas hukmlar, taysir, ya’ni ummatga yengillik qilish, xarajni, ya’ni mashaqqatni ketkazish kabi xususiyatlari bor.
Hanafiy fiqhining rivojlanish bosqichlari hamda unga nisbat beriladigan shubhalar haqida so‘zlashdan oldin ikki masalada qo‘shimcha qilishni lozim topdik.
Masalan, fiqh ilmining jazoning dunyoda va oxiratda bo‘lishi, shumul, ya’ni keng qamrovlilik, muruna, ya’ni moslashuvchanlik, sabot, ya’ni o‘zgarmas hukmlar, taysir, ya’ni ummatga yengillik qilish, xarajni, ya’ni mashaqqatni ketkazish kabi xususiyatlari bor. Ularni ko‘pchiligimiz bilamiz, ilgari bu mavzular haqida ko‘p eshitganmiz.
Shomillik, ya’ni qamrovning kengligi, deganimizning ma’nosi shuki, dunyoda hech bir qonun, hech qaysi nizom inson hayotini fiqhchalik to‘liq qamrab ololmaydi. Darhaqiqat, bandaning Alloh taolo bilan muomalasiga ham, o‘zi yashayotgan jamiyat bilan, jufti haloli bilan, oilasi bilan, qo‘ni-qo‘shnilari, yashayotgan davlati va hokazolar bilan muomalasiga ham aynan fiqh ilmi mezon qo‘yib berib, ushbu aloqalarni tartib-intizomga keltiradi. Ko‘rinib turibdiki, bunchalik keng qamrovli tarmoqni fiqhdan boshqa joydan topa olmaysiz.
Aslida to‘xtalib o‘tmoqchi bo‘lgan nuqta ushbu «shumul» xususiyati haqida emas, balki «muruna», ya’ni moslashuvchanlik va «sabot», ya’ni o‘zgarmas hukmlar borasida edi. E’tibor bergan bo‘lsak, fiqh qonuniyatlari qadimdan cho‘lu biyobon, sahrolarda ham, rivojlangan shaharlarda ham tatbiq etib kelinmoqda. O‘n asr oldin ham amalda qo‘llanilgan, hozirgi kunda ham qo‘llay olamiz. Mana shu xususiyat fiqhning «moslashuvchan»ligini sifatlab beradi, ya’ni fiqhdagi mana shunday ulkan moslashuvchanlik tufayli biz uni har qanday zamonda, har qanday makonda hayotga tatbiq qila olamiz.
Xo‘sh, fiqhdagi bu moslashuvchanlik, universallik qayerdan kelgan? Albatta, fiqhda turli-tuman ixtiloflar borligidan kelib chiqqan. Shunga ko‘ra, fiqh ilmi gohida «ixtilof ilmi» deb ham ataladi. Fiqhdagi ixtiloflarning bor bo‘lishi zaruriy narsadir. Bunda ixtilofning muayyan mazhab ichida bo‘lishi yoki mazhablararo bo‘lishining farqi yo‘q. Agar biz fiqhni birgina fikrdan iborat desak, ushbu yagona hukmni barchaga barobar tatbiq etmoqchi bo‘lsak, o‘zimizni katta qiyinchilikka duchor etgan bo‘lamiz.
Bugungi kunda tashaddud yo‘nalishi fiqhiy ixtiloflarga barham berishni, fiqhda yagona fikr bo‘lishi kerakligini yoqlayapti. Ularga qolsa, umuman, ixtilof degan narsa bo‘lmasligi kerak. Bu yo‘nalish tarafdorlari, masalan, hammada bir xil soqol, bir xil kiyim, barcha masalada bir xil hukm bo‘lishini xohlaydi.
Bizning bahsimiz asosan tashaddud, mo‘tadillik va tahallul yo‘nalishlari borasida bo‘ladi.
Yuqorida aytganimizdek, tashaddudchilar faqatgina bitta fikrni qabul qilishadi, ixtilof bo‘lishini inkor qilishadi.
Ahli sunna val jamoa sifatida bizning qoidamiz bunday: «Fikrimiz to‘g‘ri, lekin xato bo‘lish ehtimoli ham bor. Bizdan boshqalarning fikri noto‘g‘ri, lekin to‘g‘ri bo‘lish ehtimoli ham bor».
Qoidamiz shu. Hanafiy mazhabi vakili sifatida men ham: «Mening fikrim to‘g‘ri», deyman. Bu 99 foiz yoki 99,9 foiz to‘g‘ri degani bo‘ladi. Lekin «Mening fikrim haq!» demayman, «Mening fikrim to‘g‘ri», deyman. Shunda garchi 1 foiz yoki 0,1 foiz bo‘lsa ham, mendan boshqalarning fikri ham to‘g‘ri bo‘lish ehtimoli bor bo‘ladi. Mana shu ehtimol meni boshqalarning fikrini to‘g‘ri qabul qilishga, ular bilan hamjihatlikda yashashga undaydi. Shundagina men mazhablar o‘rtasidagi juz’iy ixtiloflarni to‘g‘ri qabul qila olaman. Shundagina mazhablar orasidagi ixtilof o‘sha maqtalgan ixtilof bo‘ladi.
Shunga ko‘ra, fiqhning universalligi aynan mazhablar o‘rtasidagi juz’iy ixtiloflarning borligidan kelib chiqqan. Buning samarasi shuki, agar hanafiy mazhabimizdagi bir masalaga amal qilish vaziyat sababli torlik qilib qolsa, masalan, shofe’iy mazhabidan foydalanib turishimiz mumkin. Misol uchun, haj oylarida yoki Ramazon oyida Masjidul Haromda namoz o‘qiyapsiz, deylik. Bu vaqtlarda u yerda juda katta izdihom bo‘ladi, olomon nihoyatda tirband bo‘ladi. Faraz qilaylikki, oldingizdagi safda yoki yoningizda ayol kishi namoz o‘qiyapti, siz esa namozga iqoma aytilayotgani uchun boshqa joyga o‘ta olmadingiz. Bu holatda bizning mazhab qoidasiga ko‘ra, namozingiz durust bo‘lmay qoladi. Lekin boshqa mazhab bo‘yicha durust bo‘laveradi. Demak, boshqa mazhabga ko‘ra namozingiz durust bo‘lishiga imkon bor ekan. Ko‘rinib turibdiki, ixtilof bizga torchilik paytida kengchilik berdi, biz undan foydalandik.
Xuddi shuningdek, har bir mazhab ichida ham bir qancha ichki ixtiloflar bor. Masalan, bir masala bo‘yicha mazhabboshilar tomonidan uch
«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan