O`zbekiston musulmonlari idorasi

Ustozga yo'llangan eng so'nggi maktub

21.09.2020 3078 15 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo'lsin.
Payg'ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo'lsin.

Qo'limizni ko'ksimizga qo'ysak, ichimizdan go'yo eshik qoqqandek to'xtovsiz «duk-duk», «duk-duk», deya sado berayotgan ovoz o'ylab ko'rsak, bekorga dukkillamas ekan…

Bu uning «Hoy, meni ishim, vazifam tugayapdi, men uchun belgilangan muddat nihoya topmoqda, ogoh bo'l!», degani ekan…

Hazrati Umar roziyallohu anhu o'zlariga nasihat qilib:

«Har kuni «Falonchi vafot etdi, Fustonchi vafot topdi…», deyiladi. Hali shunday kun ham keladiki, ul kunda «Umar o'libdi…» deyiladi…», der ekanlar.

Ma'lumingizki, viloyatimiz bosh imom-xatibi marhum Hayrulloh domla Turmatov og'ir dard sabab Alloh taoloning hikmati irodasi ila 16 sentyabr', milodiy 2020 yil, 28 muharram, hijriy 1442 yil, haftaning chorshanba kuni, asr namoziga sanoqli daqiqalar qolganida 44 yoshlarida oxirat safariga rihlat qildilar.

Bu musibat oldida «Innaa lillaahi va innaa ilayhi rooji'uun», demoqdan o'zga chora topolmadik…

Bilganim shul ediki, Ul kishimiz ahli ilmlarni xush ko'radigan, Allohning bayti – masjidlar va qalblari Allohning baytiga bog'langan qadrli qavmlarini sevadigan, vazifasi uchun jonkuyar inson edilar…

Alloh taolo Hayrulloh domlamizni O'z rahmatiga olib, ularning yo'llariga intizor bo'lib, biroq diydorlasha olmagan mehribon hoja onajonlari va ahli oilalari hamda millionlab muxlislari uchun go'zal sabr ato etsin…

Amin…

Bir inson yashasa shunchalik yashar ekan…

Bir inson ota yoki ona bo'lsa shu misol farzandga ota yoxud ona bo'lar ekan.

Muborak juma, 18 sentyabr' kuni butun o'zbegim musulmonlari o'z xonadonlarida, yo'llarida, xususan juma namozlari so'nggida jamoa bo'lib mingga yaqin to'liq xatmi Qur'onlar ortidan marhum ustoz Hayrulloh domlamiz haqlariga xayr va rahmatlarni so'rab duo qildilar.

Qisqa umr kechirdilar – 44 yil. Lekin, shu asnoda asrlarga tatigulik ish qildilar.

Yonlarida birga ishlagan davrimda menga vazifalariga ko'ra rahbar emas, balki akadek munosabatda bo'ldilar.

G'am-u tashvishlari din edi. Din rivoji – ulamolar faoliyati, diniy xodimlar salohiyati, talabalar muvaffaqiyati, qalblari Allohning baytiga bog'langan insonlarni obod, shinam va ko'rkam masjidlarda ibodat qilishini ko'rish ularning eng yuksak rag'bati, istak va umidlari edi. Shodlik va quvonchlari masjid qurilishiga ruxsat berilishi va uning poydevoriga ilk g'isht qo'yilishi edi.

Birgalikda juda ham ko'p martaba tushlik qilganman. Arzon va parhez taomlarni xush ko'rar edilar. Taom uchun ishtahalari yaxshilovchi narsa bu faqatgina diniy muzaffariyatlar, ayniqsa biror bir eski masjidni qayta qurilishiga ruxsat berilishi, imtihonlar yakun topgach kim bo'lmasin viloyatning biror farzandini madrasa talabasi bo'lgani haqidagi xabarlar bo'lar edi.

Har doim imom-xatib va imom noiblarga aytar so'zlarida «Kim omonat faoliyati davomida bitta masjidni yangidan qayta qurmasa, shuningdek, hechsa bir nafyar o'smirni madrasa talabasi bo'lishiga sababchi yoki turtki bo'lmasa u “Men imom-xatib yoki imom noibi bo'lib ishladim…», demasin», degan nasihatlari jaranglar edi.

Jome masjidlar qurilishi va madrasa talabalari o'quv kontrakt to'lovlarini to'lashda saxovatpeshalarga murojaat qilishdan uyalmas va orinmas edilar.

Ishlarida maslahat qilishni juda ham muhim, deb bilar edilar. Bir kuni meni xonalariga chorladilar va aytdilar:

«Nurali… Viloyatimizda missionerlik faoliyati avj olayotgan hududlarni belgilab olsak va o'sha hududlarda ushbu xatarli muammoning echimi o'laroq – yangi jome masjid ochish choralarini ko'rsak…», dedilar.

Maslahat davomida viloyatda to'rtta ana shunday hududlarni belgilab oldik. Ishonsangiz, ular shu kunning ertasiga mazkur to'rtta hududning har biriga shaxsan o'zlari borib, qaysi joydan jome masjid ta'sis etish maqsadga muvofiq va munosibligini o'rganib, telefon orqali menga mazkur masalada rahbarlarga xat tayyorlashimni aytdilar.

Bu yo'lda qayerga borish lozim bo'lsa qatnamoqdan erinmadilar, kimga murojaat qilish lozim bo'lsa murojaatdan tortinmadilar. Natija o'laroq Olmaliq shahrida yangi jome masjid ta'sis etilishiga erishdilar. Bu quvonch va bundan boshqalari ham o'zidan o'zi, shunchaki istak va umid bilan amalga oshmaganiga men guvohman.

Bu xushxabardan so'ng ushbu yangi jome masjidni munosib nom bilan nomlash masalasida mashvarat qilar ekanlar ishxonamizdagi xodimlar davrasida qator nomlarni o'ylab ko'rdik. Lekin birortasidan ularning ko'ngillari yorishmadi. Huddi, boshqa nom qolmagandek ma'lum vaqt jim bo'lib qoldik. Birozdan so'ng shunday dedim:

«Domla! Bir fikr bor. Shu onga qadar 130 ming aholisi mavjud bo'lgan Olmaliq shahrida atigi birgina jome masjid mavjud bo'lib, uning nomi oylar sultoni nomi ila «Ramazoni sharif», deya nomlangan. Musulmonlar Ramazon oyining yangi hilolini ko'rish uchun uzoq vaqt intizor kutadilar. Uni ko'rganlarida esa qalblari shodlik bilan to'ladi.

Bu jome masjid ham Olmaliq shahar aholisi uchun Ramazon oyi hilolidek intizor kutilgan va ko'rinish berishi bilan shahar aholisining qalbini quvonchga to'ldirgan dargoh bo'ldi.

Keling, uning nomini «Ramazoni sharif» jome masjidiga bog'lagan holda «Hilol», deb atasak. Boz ustiga siz marhum ustoz fazilatli shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf hazratlarini juda ham xush ko'rar edingiz, ular ham sizni munosib yaxshi ko'rar edilar. Ularning ilmlari taralayotgan nashr dargohining nomi ham «Hilol», deb nomlangan…».

Ishonsangiz ushbu ojizona taklifdan domlamizning ko'zlari porlab, o'tirgan o'rinlaridan qalqib turdilar. Shu ondayoq fazilatli shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf hazratlarining farzandlari Ismoilxon domla bilan bog'lanib, ulardan odob nuqtai nazardan «Hilol» nomidan foydalanishga ijozat so'radilar. Ismoilxon domla ham bu ishdan mamnun ekanliklarini bildirib, so'zlari yakunida «Domla, qurilish bilan bog'liq biror xizmatlar bo'lsa bizga ham ayting», deganlarida, domlamiz ularga javoban «O'z vaqtida albatta, aytaman…», dedilar.

Muloqotdan so'ng domlamiz menga kulibgina qarab «Alloh nasib etib shu masjid bitsin, yoniga aholi foydalanishi uchun marhum ustoz fazilatli shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf hazratlarining ilmiy meroslari manbai sifatida alohida namunali kutubxona tashkil etaman, ana o'shanda Ismoilxon domlamizga xizmatni aytib, ularni ishga solaman…», deb quvonib ketgan edilar.

Mana shu ularning faoliyati davomida amalga oshirilgan eng so'nggi mehnat, xizmat va jasoratlari bo'ldi…

Ishonamanki, buni hech kim, ayniqsa Olmaliq shahri aholisi aslo va aslo unutmaydi…

Ularga faoliyatlari davomida biror bir ish oson bo'lmagan. Deyarli xonalarida o'tirmas edilar. Har bir yutuqlari ortida juda ko'p mehnatlar, irodalar, o'z navbatida hasratlar, matonatlar va jasoratlar mujassam edi. Bular haqida men bilan soatlab gaplashar edilar. Men bunga guvohman.

Shu bois ularning har bir mashaqqatli ishlari davomida va yakunida ularga qaysidir ma'noda juda ham kichik yoki arzimas bo'lsada tasalli bo'lib, ko'ngillari uchun munosib so'z aytib turar edim.

Quyidagi murojaatim meni ularga mazkur eng so'nggi jasoratli va samarali mehnatlari asnosida bildirgan eng so'nggi murojaatim bo'lgan ekan…

Vaqt topib, uni albatta o'qing…

Assalomu alaykum, qozi domla!!!

Toshkent viloyatida muhtaram muftiy hazratlari boshchiliklarida ellikdan ortiq jome masjidlarni to'liq qayta qurilishida jonbozlik ko'rsatib kelayotganingiz juda ham quvonarli holat…

Bugun esa uzoq yillik umidlaringiz, o'z navbatida tinimsiz so'rovlaringiz va tashabbusingiz natijasi o'laroq Yurtboshimizning ijozatlari bilan Olmaliq shahrida yangidan jome masjid ta'sis etishga ruxsat berilishi, uni «Hilol», deya nomlanishi, unga binosi viloyatning eng namunali jome masjidi sifatida qad rostlashi uchun olti ming kishiga mo'ljallangan ilk tamal toshini qo'yilishi iymonga tashna qalb egalariga sokin tomchilayotgan yomg'ir misol rohatli surur baxsh etdi…

Bundan barcha mo'minlarning qalbi shodlikka to'lib, davlatimiz Rahbari, o'z navbatida muftiy hazratlari, Din ishlari bo'yicha qo'mita, viloyatimiz hokimligi, bu ishda jonbozlik ko'rsatgan biz bilgan va bilmagan har bir mutasaddi mas'ullar haqqiga Alloh taolodan baxt va har ikki dunyo saodatlarini so'rab, mustajob duolar qilayotgan bo'lsalar, ne ajab…

Ochig'i, bunday kutilmagan, shuningdek, xayrli va ajrli ish bilan Sizni va Olmaliq shahri mo'min-musulmonlarini samimiy qalbdan qutlaymiz!!!

Alloh taolo bu va bu misol ajri yuksak mehnatlaringizni xayrlarga vasila qilib, Sizni bundanda ulug'vor ishlar boshida ko'rib yurishni nasib etsin…

Mehribon va yaxshilikni ortig'i bilan mukofotlovchi Alloh taolo bu misol xayrli ishlaringiz evaziga Sizga (Siz qatori biz ojiz bandalarga ham) ikki dunyo saodatini ato etib, jumladan, mushfiq Onajoningiz baxtlariga Sizni, Sizning baxtingizga Ularni va barcha Ahlingizni uzoq yillar har dam va har lahza omon aylasin…

Endigina 3 yoshni qarshi olib, bola tilida bolajoncha «Ota, Ota…», deyishni boshlaganingizda bunday betakror va bebaho nidolaringiz bilan behad quvontirganingiz, ammo ilohiy taqdir ila shu ondayoq yo'qotganingiz, biroq, Sizdek farzandga ota bo'lib hech narsani yo'qotmagan, aksincha, oxirati uchun munosib zaxira qoldirgan mehribon otangiz – Abdumalik otani Alloh taolo o'z rahmatiga olsin…

Menga bir so'zni juda ham ko'p marotaba aytar edingiz… Ochig'i, har gal eshitganimda juda ham ta'sirlanganman…

O'sha so'zlaringizda:

«Men Yurtboshimning ko'zlarida uch marotaba yonma-yon turib ko'z yoshlarini ko'rganman: biri «Zangiota» majmuasida, ikkinchisi Parkent tumanida, uchinchisi Bekobod shahrida.

Bilaman, bu ularning ojizlik yoki chorasizliklari natijasida ko'zlari qa'ridan sizib chiqqan ko'z yoshi emas. Negaki, ular irodali va jasoratli inson. Aksincha, bu ko'z yoshlarini Ularni yurti va unda hayot kechirayotgan xalqining g'ami va dardini his etganlaridan, deb bilaman.

Nurali, agar men shu ko'z yoshlarni ko'ra-bila turib, o'z faoliyatimdagi ish tartibimni o'zgartirmasam o'rnimni boridan yo'g'i (ya'ni, topshirganim) yaxshiroq», degan iztiroblaringiz bor edi.

Rahmat Sizga…

Baxtimizga Siz kabilar bor, ko'p va omon bo'lsin…

Amin…

Bu so'zlarni faqatgina e'tirof va mamnuniyat ma'nosida qabul qilgaysiz…

Hurmat ila,

Toshkent viloyati vakilligidagi barcha xodimlaringiz nomidan,

Nurali Mavlanov…

29 avgust, 2020 yil.

***

Alloh taolo ustoz Hayrulloh domlamizni o'z rahmatiga olsin, ul kishi haqidagi guvohligimizni qabul etsin… Barchamizni oliy jannatida jamlasin… Amin…

O'rinbosarlari

Nurali Mavlanov.

18 sentyabr', 2020 yil.

Manba: https://islom.uz

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Rasululloh ﷺ qoldirgan 2 narsa

10.01.2025 1240 10 min.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam zamonlarida asosiy manba Allohning Kitobi va Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sunnatlari bo‘lgan. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ummatga hamma ishlar – hukm, fatvo, iqtisodiy va siyosiy nizomlarda asosiy manba bo‘lganlar. U zotdan keyin hadislar islom shariatida asosiy tayanch bo‘lib kelmoqda.

Lekin vaqt o‘tishi bilan hadislarga bo‘lgan qarash o‘zgarib ketdi. Ayrim siyosiy oqimlar tarafidan hadislarga hujum boshlandi. Islom dinidagi shar’iy hukmlar faqatgina Qur’oni karimdan olinishi, undan boshqa hech qanday narsadan hukmlar olinmaslik da’vosi ko‘tarildi. Jumladan, hozirgi kundagi shohidiylar va qodiyoniylar kabi firqalar o‘zlarini “Qur’oniy – faqat Qur’oni karim hukmiga amal qiluvchi” sanab hadislarini inkor qildilar. Qodiyoniylar fikricha hadislar tarixiy e’tibordan o‘rganiladi, hadis shar’iy dalil bo‘lmaydi.

Ayrim firqalar hadislarni ochiqdan-ochiq inkor qiladi. Lekin ayrim toifalar hadislarni ochiqdan-ochiq inkor qilmasa ham “Qur’oni karimga amal qilish” shiori ostida hadislarni inkor qiladi. Shu sababli hadisni inkor qiluvchilar da’volari va ularga raddiya berishdan oldin hadis va hadislarni Qur’oni karim bilan bog‘lik ekani haqida ma’lumot berib o‘tish zarurati tug‘iladi.

Hadis muhaddislar istelohida. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan so‘z, fe’l, taqrir, xalqiy (tana tuzilishiga oid) yoki xulqiy (xulq-atvorga oid) sifat va siyratdan iborat nubuvvatdan oldingi va keyingi qolgan asarlar. Siyrat, xulq, shamoil, xabarlar, so‘zlar va fe’llarni naql qiladilar. Bular bilan shar’iy hukm sobit bo‘lishi yoki hukm sobit bo‘lmasligini e’tiborga olmaydilar. Muhaddislar Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni hidoyatga boshlaguvchi ekanliklari e’tiboridan hadis haqida bahs yuritadilar.

Usul olimlari istelohida hadis. Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan so‘z, fe’l va taqrirdan iborat naql qilingan so‘zlar. Usul olimlari o‘zlaridan keyingi mujtahidlarga qoidalarni joriy qilgan va hayot dasturini insonlarga bayon qilgan Rasululloh sollallohu alayhi vasallam haqlarida bahs yuritadilar. Usul olimlari Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni shar’iy qonunlarni joriy qiluvchi sifatida hadislarni o‘rganadilar.

Faqihlar istelohida hadis. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan farz va vojib bo‘lmasdan, balki bularga muqobil bo‘lib sobit bo‘lgan hukmlar. Faqihlar Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni fe’llari shar’iy xukmga dalolat qilishdan tashqariga chiqmasligini e’tiborga olishadi. Shuning uchun shar’iy hukmlar bandalarga nisbatan vojib, xarom va mubohligi haqida bahs yuritadilar.

Biz usul olimlari ixtiyor qilgan isteloh haqida bahs yuritamiz. Chunki, bu qismning mavzusida hadisning hujjatligi haqida so‘z boradi.

Rasullulloh sollallohu alayhi vasallam Qur’oni karimdagi ochiq-ravshan bo‘lmagan oyatlarni sharhlar, bayon qilish vojib bo‘lgan o‘rinlarni sahobalarga bayon qilar edilar. Bu esa qisqacha aytilganlarni batafsil aytish, umumiy kelganini qaydlash va maqsadlarini ravshan qilishlari bilan bo‘lar edi. Bayon qilib berish esa so‘zlari va qilgan ishlari, buyruqlari, qaytariqlari va hayotliklarida sahobalarini qilgan ishlarini tasdiq qilishlari bilan bo‘lgan.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ijtihodlari ham vahiyni o‘rnida. Chunki Alloh taolo u zotning ijtihodlarini xatoga borishdan saqlab qo‘ygan. U zotning ijtihodlari oyatdan olingan bo‘lishi ham shart emas. Masalan, namoz iymondan keyingi juda muhim bo‘lgan ibodat. Unda ruku’ va sajdani hukmi beriladi. Qiyom va qa’daning ham zikri aytiladi. Lekin bular Qur’oni karimning biror joyida to‘liq aytilmagan. Bu ishlarning tartibi qanday bo‘ladi? Namoz vaqtlarining har-xilligi, rak’atlarining soni qanday bo‘ladi? Namozni qanday holatda o‘qiladi? Bularning hammasini Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘z so‘zlari va amallari bilan mukammal bayon qildilar va sahobai kiromlarga ularni amallarini o‘rgatdilar.

Rasullulloh sollallohu alayhi vasallam vafotlaridan keyin vahiy to‘xtadi. Qur’oni karim va hadisdan boshqa narsa qolmadi. Sahobalar Alloh taoloning Hashr surasining 7-oyatidagi:

وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا

“Rasululloh nimani bersa uni olingiz, va nimadan qaytarsa qaytingiz”, degan buyrug‘iga bo‘ysunib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sunnatlarini mahkam ushlashga harakat qildilar.

Payg‘ambarimiz alayhissalomning hadislari Alloh taoloning kalomi Qur’oni karimdan keyingi ikkinchi mo‘tabar manba hisoblanadi. Bu haqida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning o‘zlari ham:

تركت فيكم امرين لن تضلوا ما تمسكتم بهما كتاب الله و سنة نبيه

“Sizga ikki narsani qoldirdim. Agar, ularni mahkam tutsangiz, hech adashmaysiz: Allohning Kitobi va Nabiyyining sunnati” (Molik rivoyati), deganlar.

Shu sababdan hadislarning islom jamiyatidagi o‘rni har doim ham yuqori bo‘lib kelgan. Zero, hadislarda islom dinining farz, vojib, sunnat, mustahab, halol, harom, muboh, makruh kabi hukmlar yoritilgan. Undan tashqari har qanday jamiyat uchun zarur bo‘lgan, ma’naviy komil insonlarni tarbiyalashga xizmat qiladigan, yuksak fazilatlarga chorlovchi qoidalar majmuasi ham o‘z ifodasini topgan. Shu aqidadan kelib chiqib aytadigan bo‘lsak, hozirgi paytda ham hadislarning jamiyatimiz uchun tarbiyaviy va amaliy ahamiyati beqiyos hisoblanadi. Mo‘minlar Qur’oni karimning ko‘pgina oyatlarida avvalo, Alloh taologa itoat qilishga amr qilinadi, so‘ngra O‘zining Payg‘ambariga itoat qilishga amr qilinganlar. Alloh taolo aytadi:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ

“Ey iymon keltirganlar Allohga itoat etinglar va Rasuliga itoat etinglar” (Niso, 59-oyat).

Allohga itoat qilish Qur’oni karimdagi buyruq va qaytariqlarga itoat qilish bilan bo‘ladi. Rasuliga itoat esa, u zotning tirikliklarida o‘zlariga itoat etish bilan bo‘lgan bo‘lsa, vafotlaridan keyin esa sunnatlariga amal qilish bilan bo‘ladi. Allohga itoat va Rasuliga itoat qilish alohida-alohida narsa emas, balki bir xil tushuncha ekannini anglash kerak. Chunki Payg‘ambarimiz alayhissalom doimo Alloh itoatida bo‘lganlar. Allohning itoatidan tashqari narsaga hech qachon, hech kimni buyurmaganlar.

Qur’oni karim lafz va ma’no jihatidan Allohning kalomi. Uni Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga yuborgan vahiysi. Sunnat va hadis esa mohiyatan Payg‘ambarimiz alayhissalomning shaxsiy fikrlari emas balki, Allohdan nozil bo‘lgan vahiylarning u zotning iboralari bilan taqdim etilishi hisoblanadi.

Islomning birinchi kunidan boshlab musulmonlar har bir katta-yu kichik narsani Payg‘ambarimizidan ola boshladilar. Ular ilohiy dastur – Qur’oni karim oyatlaridan tortib hojatxonada qanday o‘tirishgacha bo‘lgan narsalarni qabul qilib olar edilar.

Muhammad sollallohu alayhi vasallamning muborak hayotlarining hech bir lahzasi sahobalarning diqqat-e’tiborlaridan chetda qolmas edi. Chunki u zotning og‘izlaridan chiqqan har bir so‘z, o‘zlaridan sodir bo‘layotgan har bir harakat shariat hukmi, o‘rnak, hikmat va nasihatdan iborat edi. Dunyo tarixida hayoti bunchalik ochiqchasiga ommaviy ravishda o‘rganilgan shaxs yakkayu yagona Muhammad sollallohu alayhi vasallam bo‘lganlar. U Zotningng hatto o‘ta nozik va xos hayotlari bugungi kun atamasi bilan aytganda shaxsiy oilaviy hayotlari ham to‘laligicha o‘rganilib rivoyat qilingan. Chunki islom dini mukammal din bo‘lgani sababidan inson hayotining barcha sohalarini qamrab olgan. Bularning hammasi Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning shaxsiy o‘rnaklari bo‘lgan.

Bir so‘z bilan aytganda, u zot Qur’oni karimni o‘z shaxslarida tatbiq qilib, insonlarga ko‘rsatishlari kerak edi. Shuning uchun ham sahobai kiromlar Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning ortlaridan uzluksiz birga yurishar, u zotdan sodir bo‘lgan har bir narsani o‘ta aniqlik bilan yodlab olishar va rivoyat qilishar edi. Hatto o‘z ishlari bilan mashg‘ul bo‘lgan vaqtlarida boshqa kishilardan Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning huzurlarida e’tibor bilan turishni, u zotdan sodir bo‘lgan narsalarni yaxshilab o‘zlashtirib olishni iltimos qilar edilar. Qaytib kelganlarida esa darhol o‘zlari tayinlab ketgan odamlaridan so‘rab, o‘rganib olar edilar. Umar roziyallohu anhu o‘z qo‘shnilari bilan kelishib olib navbat ila Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam huzurlarida turishlari haqida u kishining o‘zidan rivoyat qilinganligi ma’lum va mashhur. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan sodir bo‘lgan zarracha narsa ham sahobalarning e’tiboridan chetda qolgan emas. Buni dushmanlar ham tan olganlar. Hijratning oltinchi yili Hudaybiya hodisasida Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam boshchiligida bir ming to‘rt yuz sahobai kiromlar Madinai munavvaradan ehrom bog‘lab Ka’batullohni tavof qilib, umra qilmoqchi bo‘lib yo‘lga chiqadilar. Hudaybiya degan joyda turib qolganlarida mushriklardan vakil bo‘lib kelgan va Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bilan muzokara olib borgan kishilardan biri o‘z qavmiga qaytib borib: “Allohga qasamki, hech kim Muhammadni sheriklari hurmat qilgandek hurmat qilmaydi. U tuflasa tufugi yerga tushmayapti, sahobalari qo‘llari ila ilib olmoqdalar”, deb aytgan edi.

Mushrikning ta’biricha tufugi yerda qolmagan zotning gap-so‘zlari, va’z-nasihatlari, hukmu vasiyatlari yerda qolarmidi?! Ularning hammasi nihoyatda katta e’tibor va aniqlik bilan o‘rganilgan. Ta’kidlash lozimki, sahobalar Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan sodir bo‘lgan narsalarni hoyu havas yoki bilim, madaniy saviya kabilar uchun qabul qilmaganlar. Balki Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan sodir bo‘lgan har-xil hukmlarga amal qilishni ko‘zlab qabul qilganlar. Qolaversa, ularni boshqalarga ham yetkazib, amalga chorlashni maqsad qilganlar.

Oybek Hoshimov,
Hadis ilmi maktabi o‘qituvchisi.