Sayt test holatida ishlamoqda!
18 Iyun, 2025   |   22 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:29
Asr
17:40
Shom
20:02
Xufton
21:41
Bismillah
18 Iyun, 2025, 22 Zulhijja, 1446

Ertaklardagi haqiqatlar

19.10.2023   849   5 min.
Ertaklardagi haqiqatlar

Bolaligimizda ertaklardagi g'ayritabiiy hodisa yoki ishlardan hayratlanganmiz va ularga ishonganmiz. Yoshimiz ulg'aygach, ularning barini cho'pchak, ya'ni to'qima deb o'ylaganmiz. Aslida ham shundaymi?

Tadqiqotlarga ko'ra, barcha ertaklar ham to'qima emas. Ulardagi hodisalar o'tmishda bo'lib o'tgan voqealarning o'zgartirilgan talqinidir. Bu hodisalar vaqt o'tishi bilan og'izdan og'izga o'tib, ertagu afsonalarga aylangan. Ularda uchrovchi ba'zi g'ayrioddiy syujetlar, qahramonlar, tilsimlar va buyumlar asosida din bilan bog'liq voqeliklar mujassam. Faqat ular badiiy to'qimaga aylanib, xalq og'zaki ijodida bo'y ko'rsatgan, xolos.

E'tibor qaratilsa, ertaklardagi qahramonning g'ayrioddiy qobiliyati yoki ishlari, boshdan kechirganlari, boshqalarga o'xshamasligi bilan payg'ambarlar hayotiga o'xshab ketadi. Uni qiyin vaziyatda qo'llab turuvchi homiylari yoki biror kuch beradigan buyumi bo'lishi ham. Halq esa mana shunday shaxslar orqali o'z qahramonlarini tasavvur etib, ular haqida rivoyatu ertaklar to'qishgan. Ular vositasida o'z orzularini bayon qilganlar.

Alloh taolo Sulaymon alayhissalomga payg'ambarlik va podshohlikni berib, uning payg'ambarligini isboti uchun ko'plab mo''jizalarni ato etgan. U kishiga butun hayvonlarning tilini o'rgatib, jinlarni, shamollarni xizmatlarida hoziru nozir qilib qo'ygan.

Bu haqda Qur'oni karimning bir qancha suralarida bayon qilingan.

Naml surasida: «Sulaymon (payg'ambarlik va podshohlikda) Dovudga voris bo'ldi va aytdi: “Ey odamlar! Bizga qushlar tili va boshqa narsalar bildirildi. Albatta, bu aniq fazlning o'zidir”. Sulaymon (xizmati) uchun jin, ins va qushlardan iborat lashkarlari to'planib, tizilgan hollarida turdilar» (16–17-oyatlar).

Sod surasida: «Unga shamolni beminnat xizmatkor qilib qo'ydik, uning amri bilan u iroda qilgan tomonga mayin esaveradi. Yana barcha binokor va g'avvos shaytonlarni ham. Boshqalarini ham kishanlangan holda to'plab (bo'ysundirdik)» (36–38-oyatlar).

Saba' surasida: «...va Sulaymonga shamolni (berdik). Uning (shamolning) ertalab ketishi bir oylik, kechqurun qaytishi bir oylik yo'l edi. Unga mis bulog'ini oqizib qo'ydik va jinlardan Rabbining izni ila uning huzurida ishlaydiganlari bor edi...» (12-oyat).

Qur'on tafsirlarida kelishicha, Sulaymon alayhissalomga jinlar tilla va ipakdan katta gilam to'qib bergan. Uning o'rtasida tilla taxt ustiga o'zi, atrofidagi tilla va kumushdan yasalgan kursida odamlar, ularning atrofida jinlar o'tirar, osmonda qushlar qanoti bilan soya solib turar, shamol gilamni ko'tarib, aytilgan joyga eltar ekan. Shu bilan birga, shamol ertalabdan tushgacha bir oylik yo'lni, tushdan kechqurungacha yana bir oylik yo'lni bosib o'tar, bir kunda ikki oylik yo'lni yurib qo'yar ekan1.

Demak, ertaklarda kelganidek, o'zi uchar gilamlar bo'lmagan. Balki shamollar o'sha gilamni uchirib, Sulaymon alayhissalomni xohlagan joyiga eltgan. Huddi shunday jinlar ham Sulaymon alayhissalomga Allohning izni bilan xizmat qildirib qo'yilgan. Ular, xuddi ertaklarda qayd etilganidek, ko'plab ishlarga qodir bo'lgan.

Bunday o'xshashlikni o'zbek xalq ertagi “Ernazar bilan Kimyonazar” hamda “Ming bir kecha” ertaklaridagi “Alouddinning sehrli chirog'i”dagi tilsimlarda ko'rish mumkin. Ernazarning tilsimi pichoqdagi Kimyonazar nomli yordamchi bo'lsa, Alouddinning ko'makchisi chiroqdagi dev. Ikkisining ham so'zi: “Hizmatingizga tayyorman”. Istalgan joyga ko'z ochib yumguncha etkazish, qirq quloqli qozonni olib kelish, bir zumda ulkan saroylar tiklash va shu kabi keng tarqalgan syujetlar Sulaymonning xizmatiga shay turgan jinlarni eslatadi.

Yana bir o'xshashlik Iso alayhissalom bilan bog'liq. Alloh taolo unga osmondan moida (dasturxon) tushiradi. Bu voqea Qur'oni karimning Moida surasi 112–115-oyatlarida bayon etiladi: «Havoriylar: “Ey Iso ibn Maryam! Rabbing bizga osmondan bir dasturxon nozil qila oladimi?” deganlarida, (Iso): “Agar mo'min bo'lsangiz, Allohdan qo'rqingiz!” deganini (ham) eslang! Ular dedilar: “Biz undan (ziyofatdan) eb, ko'nglimiz xotirjam bo'lishini va sening rostgo'yligingni bilib, (so'ngra) unga (dasturxonga) guvohlik berishni istaymiz”. Iso ibn Maryam dedi: “Ey Rabbimiz – Alloh! Bizga osmondan (bir) dasturxon tushirginki, u avvalu oxirimiz uchun bayram hamda Sendan (bizga) mo''jiza bo'lsin. Bizni (undan) rizqlantir! Sen rizqlantiruvchilarning yaxshisidirsan”. Alloh dedi: “Men uni sizlarga tushiruvchiman. (Lekin) kimki (shundan) keyin (ham) kufrga ketsa, uni shu qadar azoblaymanki, butun olamda hech kimni unday azoblamagan bo'lurman».

Iso alayhissalomning duosi qabul bo'ldi va mo''jiza sodir bo'lib, osmondan egulik to'la dasturxon tushdi. Bu hodisaga guvoh bo'lgan insonlar orzusidagi to'kin dasturxonga ega bo'lishgan. Bu voqea “Ur, to'qmoq” ertagidagi “ochil dasturxon”ni yodga solishi tayin. Demak, ochil dasturxon badiiy to'qima sifatida bugungacha yashab kelmoqda.

Bunday o'xshashliklarni ertaklarda yana ko'plab uchratish mumkin.

Jamila ASQAROVA,
tadqiqotchi

Maqolalar
Boshqa maqolalar

EZGULIK, BAG‘RIKЕNGLIK VA MЕHR-OQIBAT BAYRAMI

06.06.2025   7558   4 min.
EZGULIK, BAG‘RIKЕNGLIK VA MЕHR-OQIBAT BAYRAMI

Munosabat

 

Avvalo, barcha yurtdoshlarimizni xursandchilik ayyomi – Qurbon hayiti bayrami bilan samimiy muborakbod etaman!

Mamlakatimizda Qurbon hayiti nafaqat diniy, balki umummilliy bayram sifatida ham keng nishonlanadi. Zero, ushbu kunda yurtdoshlarimiz bir-birini hayit bilan samimiy tabriklab, o‘zaro sovg‘alar ulashadi, millati, tili va dinidan qat’i nazar, yolg‘iz keksalar, kam ta’minlangan oilalar holidan xabar olinib, xayriya ishlari amalga oshiriladi.

Shu ma’noda, ushbu qutlug‘ bayram insonparvarlik va bag‘rikenglik ramzi bo‘lish bilan birga, insonlar o‘rtasida o‘zaro mehr-muhabbat va hamjihatlik kabi fazilatlarni ham o‘zida mujassam etadi.

Yurtimizda hayit bayramini munosib kutib olish va o‘tkazish, shuningdek, milliy-diniy qadriyatlarimizni asrab-avaylash, xalqimizning ko‘p asrlik an’ana va urf-odatlariga uyg‘un holda o‘tkazilishiga alohida e’tibor qaratiladi. Buning uchun barcha zarur tayyorgarliklar ko‘riladi, mamlakatimizning barcha hududlarida tom ma’noda bayram shukuhi hukm suradi.

Kezi kelganda yurtimizda “Inson qadri uchun” degan ulug‘vor g‘oya asosida barcha sohalar qatori diniy-ma’rifiy jabhada ham katta islohotlar amalga oshirilayotgani, normativ-huquqiy hujjatlar takomillashtirilib, soha faoliyati samaradorligi yangi bosqichga chiqarilayotganini alohida qayd etish lozim.

Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan oxirgi yillarda yurtimizning har bir go‘shasidagi ulkan bunyodkorlik ishlari izchil davom ettirilmoqda. Xususan, Toshkentda Islom sivilizatsiyasi markazi binosi qurilishi yakuniga yetib bormoqda, Samarqandda Imom Buxoriy majmuasi qad rostlamoqda.

Yaqinda Prezidentimiz ushbu majmuaga tashrif buyurib, u yerdagi bunyodkorlik ishlari bilan tanishdi, zarur ko‘rsatmalar berdi. Zero, bu  davlatimiz rahbarining uzoqni ko‘ra bilishi, ulug‘ ajdodlarga yuksak ehtiromining yorqin ifodasidir.

E’tiborga sazovor jihatlardan yana biri shuki, Prezidentimiz qo‘ng‘iroq qilib, hojilarimiz uchun yaratilgan shart-sharoitlar, ularning salomatligi va kayfiyati haqida so‘radi. Bundan hojilarimiz behad mamnun bo‘ldi, e’tibor va ehtiromdan xursand bo‘lgan ziyoratchilarimiz ko‘zlarida yosh bilan duo qildilar.

Arafot maydonida, duolar mustajob bo‘ladigan ayni onlarda Prezidentimizning Qurbon hayiti munosabati bilan O‘zbekiston xalqiga yo‘llagan tabrigini katta hayajon bilan eshitdik. Yaratgandan yurtimizga tinchlik, xalqimizga farovonlik so‘rab, duolar qildik.

Ayniqsa, tabrikda hojilarimiz alohida eslab o‘tilgani ziyoratchilarimizni cheksiz quvontirdi.

Barcha yurtdoshlarimiz qatori hojilarimiz ham ushbu tabrikdagi olijanob g‘oya va tashabbuslarga befarq emasligini izhor qildi.

Tabrikdagi “Inson qadri uchun, inson baxti uchun!” degan olijanob g‘oya barcha jabhalardagi islohotlarning asosi ekanini alohida e’tirof etish va hojilarimizning tashabbuslari ham ushbu g‘oyaga hamohang ekanini qayd etish lozim.

Bu Arafot maydonida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga hojilarimizning murojaatida ham o‘z aksini topdi. Jumladan, mazkur murojaatda hojilarimiz yurtga qaytgach, “Yangi O‘zbekistonning tinchlik va ma’naviyat targ‘ibotchilari” degan ezgu tashabbusni bir ovozdan ilgari surib, Uchinchi Renessans yaratuvchilarini tarbiyalashda Prezidentimizga ko‘makchi bo‘lamiz, deb va’da berdi.

Shuningdek, Vatanimiz taraqqiyotiga xolis xizmat qilish, mahallalarda tinchlik va birdamlikni mustahkamlash, tinchlik-osoyishtalikning qadriga yetish, xalqimizni ma’nan yuksaltirish, jamiyatdagi islohotlarga daxldorlik hissini oshirish kabilarni targ‘ib etish borasida faol bo‘lishni aytib o‘tdi.

O‘z navbatida, hojilarimiz kitobxonlik madaniyatini yuksaltirish, ilm-ma’rifatga homiylikda namuna bo‘lish, to‘ylar, oilaviy tadbirlar va marosimlarda me’yorga amal qilgan holda kamxarj va ixcham o‘tkazishda bosh-qosh bo‘lish, mahallalardagi notinch oilalar, shu jumladan, tarbiyasida muammosi bor yoshlar o‘rtasida tushuntirish ishlarini olib borish, hududlardagi maktablarning ta’mirga muhtoj qismini joriy ta’mirlash ishlariga ko‘maklashish, xayriya, mehr-muruvvat va yordam ko‘rsatish ishlarini ko‘paytirish kabi tashabbuslarni qat’iy amalga oshirishga ahd qildi.

Aziz yurtdoshlar! Shubhasiz, ushbu shukuhli kunlar tom ma’noda barchamiz uchun katta bayram, xursandchilik onlaridir. Mo‘tabar manbalarda saodatli damlarni shodu xurramlik bilan o‘tkazish bo‘yicha ko‘p tavsiyalar kelgan. Ulamolarimiz: “Hayit kunlari shodlikni izhor qilish dinning shiorlaridan”, deyishadi. Demak, Qurbon hayiti kunlarida quvonchimizni, saxovatimizni har qachongidan ko‘ra ko‘proq namoyon qilishimiz lozim. Ayniqsa, kam ta’minlangan, ijtimoiy himoyaga muhtoj insonlarga yordam ko‘rsatishga shoshilishimiz lozim.

Ushbu fazilatli kunlarda muborak manzillarda turib, ona Vatanimizga tinchlik-osoyishtalik, xalqimizga yanada farovon hayot, farzandlarimizga baxtu saodat so‘rab, duolar qilmoqdamiz!

Qurbon hayitingiz muborak bo‘lsin!

Shayx Nuriddin XOLIQNAZAR,

O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy