O`zbekiston musulmonlari idorasi

18.09.2020 y. Islomda ayollarga munosabat

15.09.2020 4884 11 min.

بسم الله الرحمن الرحيم

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَ النِّسَاءَ شَقَائِقَ الرِّجَالِ، وَأَكْرَمَهُنَّ أَفْضَلَ الْإِكْرَامِ فِي الْحَالِ وَالْمَآلِ، وَصَلَّى اللهُ وَسَلَّمَ عَلَيَ مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ ذَوِي الْفَضْلِ وَالْإِجْلَالِ، أَمَّا بَعْدُ.

ISLOMDA AYoLLARGA MUNOSABAT

Muhtaram azizlar! Halqimiz, millatimizga oid qaysi manbaa, qaysi qo'lyozmaga murojaat etmang ona – ayol shu oilaning muqaddasligini ta'minlovchi, oilaning ahloqiy va ruhiy muhitini yaratuvchi mo''tabar inson sifatida ta'riflanadi. Qur'oni karimda, hadisi sharifda ayollarni, xususan, onani ulug'lash kerakligi haqida ko'plab ibratli ko'rsatmalar bor. Alloh marhamati bilan homilani yuragi ostida ko'tarish, tug'ish, dunyoga kelgan insonga birinchi rizqni berish – emizish, uni tarbiyalash, voyaga etkazish va elga qo'shishda onalarning mehnat va zaxmati benihoyadir. Ona – oilaning ustuni. Onaning farzandini o'stirib, voyaga etkazish yo'lida chekkan riyozati haqqini ado etishi uchun har qanday ranju mehnat kamlik qiladi. Hazrat Navoiy onalar madhini ushbu baytga jamlab bunday deganlar:

Onalarning oyog'i ostidadir,

Ravzai jannatu bog'i.

Ma'lumki, Islom kelishidan oldin johiliyat davrida ayollarning deyarli huquqlari bo'lmagan. Ular nafaqat merosdan mahrum qilingan, balki o'zlari bir buyum sifatida merosxo'rlar o'rtasida taqsimlangan. Insoniyatni zalolatdan hidoyatga olib chiqqan Islom dinimiz, bu masalaga barham berib, ayollarga ham erkaklar singari huquqlar berdi va ayollarga chiroyli muomala qilishga buyurdi. Jumladan, Alloh taolo Qur'oni karimda shunday marhamat qilgan:

وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا

ya'ni: Ular bilan totuv turmush kechiringiz. Agar ularni yomon ko'rsalaringiz, (bilib qo'yingki,) balkim sizlar yomon ko'rgan narsada Alloh (sizlar uchun) ko'pgina yaxshilik paydo qilishi mumkin” (Niso surasi, 19-oyat).

Darhaqiqat, Islom dini o'z ayollariga nisbatan yaxshi munosabatda bo'lgan erkaklarni insonlarning eng yaxshilari qatoriga qo'shadi. Bu haqda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam shunday deydilar:

أَكْمَلُ المُؤْمِنِينَ إِيْمَانًا أَحْسَنُهُمْ خُلُقًا، وَخِيَارُكُمْ خِيَارُكُمْ لِنِسَائِهِمْ"

(رواه الإمام الترمذي عن أبي هريرة رضي الله عنه)

ya'ni: “Mo'minlarni imon jihatidan komilrog'i xulqi yaxshirog'idir. Sizlarning eng yaxshilaringiz – ahli ayoliga yaxshilik qiladiganingizdir” (Imom Termiziy rivoyati).

Shuni ta'kidlash kerakki, ayol kishi taom, ichimlik, libos va shu kabi boshqa moddiy narsalarga ehtiyojmand bo'lgani singari, shirin so'zga, chiroyli tabassumga, go'zal muomalaga va mehrga muhtojdir. U qalbini zavqlantiradigan, g'amni ketkazib, hayotni saodatli qiladigan yoqimli hazil-mutoyibaga ham ba'zi moddiy ta'minotlardan ko'ra ko'proq ehtiyoj sezadi.

Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam ayollariga go'zal munosabat va samimiy muomalada bo'lganlar. Demak, har bir er ayoli bilan bo'ladigan munosabatlarda Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallamni o'ziga namuna qilib olmog'i zarurdir.

Ammo afsuski, buguni kunda ijtimoiy tarmoqlarda ayolini xo'rlagan, unga zulm qilib qo'l ko'targan yoki ahli oilasini qiynab, nafaqasini ado etmayotgan erkaklar haqida xabar topib turibmiz.

Dinimiz ta'limotlarida ayolni kaltaklash, yuziga urish, ularga jarohat etkazishga erning aslo haqqi yo'q. Bu bilan kishi qattiq gunohkor bo'ladi. Chunki Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam ayollarni urishdan qaytarib bunday deganlar:

"لَا تَضْرِبُوا إِمَاءَ اللَّهِ"

(رَوَاهُ الإمام أَبُو دَاوُدَ عن عبدِاللَّه بنِ أَبي ذُباب رضي الله عنه)

ya'ni: “Allohning cho'rilarini (ya'ni, ayollarni) urmanglar!” (Imom Abu dovud rivoyatlari).

Holbuki, payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam ayollarga nisbatan yaxshi munosabatda bo'lishni qayta-qayta vasiyat qildilar. Demak, ummatlikni da'vo qilgan har bir oila rahbari o'z ayoli bilan muomala va munosabatda Payg'ambarimiz alayhissalomni o'ziga namuna va o'rnak qilishi lozim bo'ladi.

Ayol ila go'zal muomala qilish, unga nisbatan husni xulqda bo'lish, undan etgan ozorni ko'tarish erkakning zimmasidagi majburiyatlardandir. Bu haqda Imom G'azzoliy rahmatullohi alayh shunday deganlar:

وَاعْلَمْ أَنَّهُ لَيْسَ حُسْنُ الْخُلْقِ مَعَهَا كَفُّ الْأَذَى عَنْهَا، بَلْ اِحْتِمَالُ الْأَذَى مِنْهَا

ya'ni: “Bilginki, ayolinga ozor berishdan tiyilishing husni xulq emas. Balki, undan etadigan ozorni ko'tarishing husni xulqdir”.

Hakim ibn Muoviya raziyallohu anhu Payg'ambarimiz sallalohu alayhi vasallamga “Ey Allohning Rasuli, bizda xotinlarimizning nima haqi bor?” deb so'raganlarida, U zot shunday dedilar:

"أَنْ تُطْعِمَهَا إِذَا طَعِمْتَ وَتَكْسُوَهَا إِذَا اكْتَسَيْتَ أَوِ اكْتَسَبْتَ، وَلَا تَضْرِبِ الْوَجْهَ وَلَا تُقَبِّحْ

وَلَا تَهْجُرْ إِلَّا فِي الْبَيْتِ"

(رَوَاهُ الإمام أَبُو دَاوُدَ)

ya'ni: “Qachon taomlansang, uni ham taomlantirasan. Qachon kiyim kiysang, uni ham kiyintirasan. Yuziga urmaysan, haqoratlamaysan va bir xonadan boshqa joyda yotog'ingni alohida qilmaysan” (Imom Abu Dovud rivoyatlari).

Demak, xotinning erdagi haqlaridan biri – er o'zining iqtisodiy imkoniyatiga qarab, xotinini oziq-ovqat bilan ta'minlab borishidir. Afsuski, ba'zi erlar ulfatlari bilan ko'cha-ko'yda yaxshi va sara taomlarni eb yuradida, uydagi ayoli va bola-chaqasi esa zo'rg'a tirikchiligini o'tkazadi. Bunday qilish oilaga zulm hisoblanib, farzandlar haqqiga xiyonat bo'ladi.

Ming afsuski, ba'zi musulmon erkaklar uyda o'tirib, ayolini pul topishga majburlayotgani, yana ayrim erkaklar xotinini nafaqa bilan ta'minlamayotgani etmagandek, “Sen ham pul topsang nima bo'ladi?”, deb malomat qilayotganini eshitib qolamiz. Ba'zi erlar esa o'zga yurtlarga ketib, uzoq vaqt qaramog'idagilarning nafaqasi va ta'minotidan xabar ham olmay qo'ymoqda. Bu ham bo'lsa, katta zulm va gunohkorlikdir.

Hozirgi kunda shariatdan bexabar ba'zi erlar ayollari bilan munosabatlari buzilsa, “Men endi ayolim bilan yashamayman, uni nafaqa bilan ham ta'minlamayman, talog'ini ham bermayman”, deydi. Bunda ayol na oilali bo'lmay, na eridan ajrala olmay, yillab arosatda qolib ketmoqda. Bu haqda Alloh taolo “Baqara” surasida shunday degan:

...وَلَا تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَلَا تَتَّخِذُوا آَيَاتِ اللَّهِ هُزُوًا...

ya'ni: “...Ularga zulm qilib, zararlantirish niyatida ushlab turmang! Kim shunday qilsa, demak, o'ziga zulm qilibdi. Allohning oyatlarini hazil bilmangiz!...” (Baqara surasi, 231-oyat).

Ayollarga bunday zulm qilish shariatimizning barcha ko'rsatmalariga ziddir.

Hulosa qilib aytamizki, dinimizda ayollarni qadrlash, ularni asrab-avaylash qattiq targ'ib qilingan amaldir. Chunki ular – onalarimiz, juftlarimiz va singillarimizdir. Qadimdan Islom diniga amal qilib kelgan xalqimizning milliy qadriyatlarida ayol zoti e'zozlanadi.

Davlatimiz tomonidan ham ayollarga alohida hurmat-e'tibor ko'rsatilib, ularni har jihatdan himoya qilib kelinmoqda. Yurtimizda ayollarning o'zlariga yarasha, jismoniy salohiyatiga mos ravishda mehnat va kasb hunarlar bilan shug'ullanishlari uchun barcha sharoitlar mavjud.

Muhtaram jamoa! Ma'ruzamizning davomida ayollarning namoz o'qishidagi erkaklardan ba'zi farqlari haqida suhbatlashamiz.

Hanafiy mazhabimizning mo''tabar kitoblarida erkak va ayollarning namozlari o'rtasida farq borligi bayon qilingan. Quyida ayollarga xos bo'lgan namozdagi holatlarni sanab o'tamiz:

“Allohu akbar” deb namozga kirish paytida ayollar qo'llarini elka barobari miqdoricha ko'taradi;
Qo'l bog'lashda ayollar ikki qo'llarini ko'kraklari ustiga qo'yadilar;
Ruku' paytida qo'l barmoqlari yoyilmaydi balki, jips holda bo'ladi;
Ikki tirsaklari bilan qimtinib, ularni biqinlariga tekkizib turadi, tizzalari biroz bukiladi, erkaklarga o'xshab bellari bilan boshlari to'g'ri bo'lmaydi, balki ruku' desa bo'ladigan darajada egiladilar;
Sajdaga borganlarida ham qimtingan hollarida qorinlarini ikki sonlariga tegadigan qilib sajda qiladilar;
O'tirish paytida ya'ni qa'dada ayollar ikki oyoqlarini o'ng tomonga chiqarib, chap tarafga moyil bo'lib o'tiradilar;
Sajdada ayollar bilaklarini erga tekkizib, qimtinib turadilar;
Biror namozni ovoz chiqarib o'qimaydilar (Manba: “Muxtasarul viqoya” va “Fatovoi Hindiyya” kitoblari).

Alloh taolo barchamizga shariatimiz ko'rsatganidek, ayollarimizga hurmat-ehtirom ko'rsatish va chiroyli muomala qilish baxtini nasib qilsin! Omin!

(Muhtaram imom-xatib! Ma'ruza so'ngida jamoaviy ibodatlarni ado etishda karantin qoidalariga amal qilish, xususan ijtimoiy masofalani saqlash, tibbiyot niqoblarini taqish masalasini jamoatga eslatib qo'ying!)

Juma mav'izalari

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Duolarning ta’sirlari bayoni

10.01.2025 3750 10 min.

- 58وَلِلدَّعَوَاتِ تَأْثِيرٌ بَلِيغٌ وَقَدْ يَنْفِيهِ أَصْحَابُ الضَّلاَلِ

Ma’nolar tarjimasi: Duolarning yetuk ta’siri bordir, gohida adashganlar uni inkor qiladilar.

Nazmiy bayoni:

Duolarning yetuk ta’sirlari bor,
Adashganlargina qilarlar inkor.

Lug‘atlar izohi:

لِ – jor harfi فِي ma’nosida kelgan.

دَعَوَاتِ – kalimasi دَعْوَةٌ ning ko‘plik shakli bo‘lib, lug‘atda “iltijolar” ma’nosini anglatadi. Jor va majrur mubtadosidan oldin keltirilgan xabardir.

تَأْثِيرٌ – xabaridan keyin keltirilgan mubtado.

بَلِيغٌ – sifat. Ushbu kalimada duoning ta’sirga sabab ekaniga ishora bor. Chunki ta’sir, aslida, Alloh taoloning yaratishi bilan vujudga keladi.

وَ – “holiya” ma’nosida kelgan.

قَدْ – “taqliliya” (cheklash) ma’nosida kelgan.

يَنْفِيهِ – fe’l va maf’ul. نَفِي kalimasi lug‘atda “bir chetga surib qo‘yish” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.

اَصْحَابُ – foil. Bu kalima صَاحِب ning ko‘plik shakli bo‘lib, “lozim tutuvchilar” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.

الضَّلاَلِ – muzofun ilayh. Ushbu izofada لِ jor harfi muqaddar bo‘lgan[1]. “Zalolat” kalimasi “to‘g‘ri yo‘ldan adashish” ma’nosida ishlatiladi.

Matn sharhi:

Duo lug‘atda “iltijo”, “o‘tinch” kabi ma’nolarni anglatadi. Istilohda esa “banda o‘zining faqirligini, hojatmandligini va muteligini hamma narsaga qodir bo‘lgan Alloh taologa izhor qilib, manfaatlarni jalb qilishni va zararlarni daf qilishni so‘rashi, duo deb ataladi”[2].

Mo‘min bandalarning qilgan duolarida o‘zlariga ham, agar marhumlar haqlariga duo qilayotgan bo‘lsalar, ularga ham manfaatlar yetadi. Duolarning ta’siri borligini adashgan kimsalargina inkor qiladilar. Matndagi “zalolatdagilar” degan so‘zdan mo‘taziliy toifasi ko‘zda tutilgan. Chunki mo‘taziliy toifasi bu masalada ham Ahli sunna val-jamoa e’tiqodiga zid da’volarni qilgan.

Duolarning ta’sirini inkor etadiganlar bir qancha dalillarni keltirishgan. Masalan, oyati karimalarda har bir insonga o‘zi qilgandan boshqa narsa yo‘qligi bayon qilingan:

“Insonga faqat o‘zi qilgan harakatigina (mansub) bo‘lur”[3].

Boshqa bir oyatda esa kishi o‘zining qilgan yaxshi ishlari tufayli mukofotga erishsa, yomon qilmishlari sababli jazolanishi bayon etilgan:

“Uning kasb etgani (yaxshiligi) – o‘ziga va orttirgani (yomonligi) ham o‘zigadir”[4].

Ushbu oyati karimalarda har bir kishining ko‘radigan manfaatlari boshqalarning qilgan duo va xayrli ishlaridan emas, faqat o‘zining qilgan ishlaridan bo‘lishi bayon qilingan, bu esa duolarning ta’siri yo‘qligiga dalolat qiladi, – deyishgan.

Duolarning ta’sirlarini inkor etuvchilarga raddiyalar

Duolarning ta’sirlarini inkor etuvchilar keltirishgan yuqoridagi va undan boshqa dalillariga batafsil javoblar berilgan. “Talxisu sharhi aqidatit-Tahoviy” kitobida quyidagicha javob kelgan: "Insonga faqat o‘zi qilgan harakatigina (mansub) bo‘lur" ma’nosidagi oyatda bayon qilinganidek, haqiqatda inson o‘z sayi-harakati va yaxshi fe’l-atvori bilan do‘stlar orttiradi, uylanib bola-chaqali bo‘ladi, insonlarga mehr-muhabbat ko‘rsatadi va ko‘plab yaxshi ishlarni amalga oshiradi. Shunga ko‘ra insonlar uni yaxshilik bilan eslab, unga Alloh taolodan rahmat so‘rab duo qilsalar, toat-ibodatlarning savoblarini unga hadya qilsalar, bularning barchasi birovning emas, aslida, o‘z sayi-harakatining natijasi bo‘ladi.

Ikkinchi dalil bo‘lgan "Uning kasb etgani (yaxshiligi) – o‘ziga va orttirgani (yomonligi) ham o‘zigadir", ma’nosidagi oyat ham yuqoridagi kabi oyat bo‘lib, har bir kishi o‘zining qilgan yaxshi ishining samarasini ko‘radi, qilgan ma’siyatiga ko‘ra jazolanadi, kabi ma’nolarni ifodalaydi. (Ya’ni “har kim ekkanini o‘radi”, deyilgani kabi)”[5].

Shuningdek, duo qilishning foydasi bo‘lmaganida mag‘firat so‘rashga buyruq ham bo‘lmasdi. Qur’oni karimda esa mag‘firat so‘rashga buyurilgan:

“Bas, (ey Muhammad!) Allohdan o‘zga iloh yo‘q ekanini biling va o‘z gunohingiz uchun hamda mo‘min va mo‘minalar(ning gunohlari) uchun mag‘firat so‘rang!”[6].

Shuningdek, vafot etib ketgan kishilar haqiga qilingan duolarda manfaat bo‘lmaganida, ularni eslab duo qilganlar Qur’oni karimda madh etilmasdi:

“Ulardan keyin (dunyoga) kelganlar: “Ey Robbimiz, bizni va bizdan avval iymon bilan o‘tgan birodarlarimizni mag‘firat qilgin, iymon keltirganlarga (nisbatan) qalbimizda nafrat (paydo) qilmagin. Ey, Robbimiz, albatta, Sen shafqatli mehribonsan”, – derlar”[7].

Shuningdek, vafot etganlarga janoza namozini o‘qish tiriklar zimmasiga vojib qilingan. Janoza namozida esa sano va salovot aytish bilan birgalikda “Ey Allohim, bizlarning tiriklarimizni ham, o‘liklarimizni ham mag‘firat qilgin”, ma’nosidagi duo o‘qiladi.

Mazkur dalillarning barchasida duolarning ta’siri borligi ko‘rinib turibdi. Shuning uchun inson vafotidan keyin ham o‘z haqiga xayrli duolar qilinishiga sabab bo‘ladigan yaxshi amallarni qilishi lozim.

Duo qilish bandaga foyda keltiradigan va undan zararlarni daf qiladigan eng kuchli sabablardan ekani Qur’oni karimda ham, hadisi shariflarda ham bayon qilingan:

“Parvardigoringiz: “Menga duo qilingiz, Men sizlar uchun (duolaringizni) ijobat qilay!” – dedi. Albatta, Menga ibodat qilishdan kibr qilgan kimsalar yaqinda tuban holatda jahannamga kirurlar”[8].

Ibn Kasir rahmatullohi alayh ushbu oyat haqida: “Alloh taolo bandalarini O‘ziga duo qilishga da’vat etgan va O‘z fazlu marhamati bilan qilgan duolarini albatta ijobat etishga kafolat bergan”, – degan. Oyati karimaning davomidagi “ibodatdan kibr qilganlar” esa Alloh taologa duo qilishdan takabburlik qilgan kimsalar deya tafsir qilingan. Hadisi shariflarda duoning qazoni qaytarishga sabab qilib qo‘yilgani bayon etilgan:

عَنْ سَلْمَانَ الْفَارْسِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال لَا يَرُدُّ القَضاءَ إلا الدُّعاءُ وَ لَا يَزِيدُ فِي الْعُمُرِ إِلاَّ الْبِرُّ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ

Salmon Forsiy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Qazoni faqatgina duo qaytaradi, umrni faqatgina yaxshilik ziyoda qiladi”, – dedilar (Termiziy rivoyat qilgan).

Sharh: Ushbu hadisda duoning bajariladigan ishlarga bog‘lab qo‘yilgan qazoni qaytarish sabablaridan ekani bayon qilingan. Zero, Alloh taolo amalga oshadigan barcha narsalarga azaliy sabablarni tayin qilib qo‘ygan. Solih amallar saodatga erishish uchun azaliy sabablar bo‘lsa, yomon amallar badbaxt bo‘lish uchun azaliy sabablardir. Shuningdek, yaxshilik, go‘zal xulqli bo‘lish, qarindoshlik aloqalarini uzmaslik kabi amallar ham azaliy sabablar qatoriga kiradi. Ana shunday azaliy sabablar yuzaga chiqarilgan paytda o‘sha sababga bog‘langan ishlar ham yuzaga chiqadi.

Imom Tahoviy[9] rahmatullohi alayh “Aqidatut Tahoviya” asarida quyidagilarni yozgan: “Tiriklarning duo va sadaqalarida o‘liklar uchun manfaatlar bordir. Alloh taolo duolarni qabul qiladi va xojatlarni ravo qiladi (deb e’tiqod qilamiz)”.

Keyingi mavzu:
Dunyoning yo‘qdan bor qilingani bayoni.

[1] Bu haqidagi ma’lumot 53-baytning izohida bayon qilindi.

[2] Doktor Ahmad Farid. Bahrur-Roiq. – Iskandariya: “Dorul Majd”, 2009. – B. 105.

[3] Najm surasi, 39-oyat.

[4] Baqara surasi, 286-oyat.

[5] Muhammad Anvar Badaxshoniy. Talxisu sharhi aqidatit-Tahoviy. – Karachi: “Zamzam babilsharz”, 1415h. – B. 192.

[6] Muhammad surasi, 19-oyat.

[7] Hashr surasi, 10-oyat.

[8] G‘ofir surasi, 60-oyat.

[9] Abu Ja’far Ahmad ibn Muhamad ibn Salama Tahoviy rahmatullohi alayh hijriy 239 yilda Misrning “Toha” shaharchasida tug‘ilgan.

Imom Tahoviy hanafiy mazhabidagi mo‘tabar olimlardan bo‘lib, “Sihohi sitta” mualliflari bilan bir asrda yashab faoliyat yuritgan. Bu zot haqida ulamolar ko‘plab maqtovli so‘zlarni aytganlar. Jumladan Suyutiy “Tobaqotul Huffoz” asarida: “Imom Tahoviy alloma, hofiz, go‘zal tasnifotlar sohibidir”, – degan. Zahabiy: “Kimki ushbu imomning yozgan asarlariga nazar solsa, bu zotning ilm darajasi yuqori, ma’rifati keng ekaniga amin bo‘ladi”, – degan.

Imom Tahoviy tafsir, hadis, aqida, fiqh va siyratga oid ko‘plab asarlar yozib qoldirgan. Ularning ayrimlari quyidagilardir:

1. Ahkamul Qur’an (Qur’on hukmlari);

2. Sharhu ma’onil osor ( Asarlarning ma’nolari sharhi);

3. Aqidatut Tahoviya (Tahoviy aqidasi);

4. Bayonu mushkilil osor (Asarlarning mushkilotlari bayoni);

5. Sharhu jomeis sag‘ir (Jomeus sag‘ir sharhi);

Imom Tahoviy rahmatullohi alayh hijriy 321 yilda Misrda vafot etgan.