وَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّن مَّنَعَ مَسَٰجِدَ ٱللَّهِ أَن يُذۡكَرَ فِيهَا ٱسۡمُهُۥ وَسَعَىٰ فِي خَرَابِهَآۚ أُوْلَٰٓئِكَ مَا كَانَ لَهُمۡ أَن يَدۡخُلُوهَآ إِلَّا خَآئِفِينَۚ لَهُمۡ فِي ٱلدُّنۡيَا خِزۡيٞ وَلَهُمۡ فِي ٱلۡأٓخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٞ١١٤
114. AllohningmasjidlaridaUningnomizikrqilinishidanqaytaradiganvaularnixarobqilishgaurinadiganlardanhamzolimrog'ibormi? Bundaylarfaqatqo'rqqanhollaridaginamasjidlargakirishlarikerakedi. Ulargadunyodasharmandalik, oxiratdaqattiqazobbordir.
Nasroniylar jangda yahudiylar ustidan g'olib chiqqanlarida ulardan o'ch olish uchun ibodatxonalarini buzib tashlashdi. Insonlarga o'chakishib, Alloh taolo uchun bino qilingan masjidlarni buzish yo odamlarni masjiddagi ibodatlardan man etish juda katta zolimlikdir. Kalbiyning rivoyat qilishicha, bu oyat nasroniy Totlis Rumiy va safdoshlari haqida nozil bo'lgan. Ular Bani Isroil ustiga yurish qilib, jangchilarini o'ldirishdi, zurriyotlarini asir olishdi, Tavrotni yoqishdi, Baytul-Maqdisni xarob etib, u erga o'liklarni tashlashdi. Qatoda aytadi: "Bu kimsa Buxtunasir va uning sheriklari edi. U yahudlarga qarshi urush ochib, Baytul-Maqdisni xarobaga aylantirdi. Bu ishda unga Rum nasorolari yordam berishdi". Ato rivoyatida Abdulloh ibn Aboos bunday degan: "Bu oyat Makka mushriklari haqida bo'lib, musulmonlarni Masjidul-Haromda Alloh taoloni zikr etishdan to'sganlari xususida nozil bo'lgandir".
Mana shu voqealardan keyin 1187 yili musulmonlar qo'shini Quddusi sharifni egallash uchun hujum boshlaganida qo'shin boshida Islom tarixida eng yorqin iz qoldirgan musulmon sarkardalardan biri Salohiddin turgan edi. Islom qo'shinlariga zafar yor bo'lganida esa ular Quddusi sharifga “Allohu akbar” takbirlari ostida kirib kelishdi. Muqaddas shahar yana musulmonlar qo'liga o'tdi. Ushbu voqealarning o'ziyoq Salohiddinning nomini “Quddusi sharif xaloskori” sifatida tarix sahifalariga yozib qo'yish uchun kifoya edi. Biroq uni mashhur qilgan narsa bugina emas edi, balki shaharning nasroniy aholisiga ko'rsatgan munosabatlari uni afsonaga aylantirdi. Salohiddin sakson sakkiz yil oldin nasroniylarning musulmonlar va yahudiylarning qonini daryo qilib oqizgani kabi Quddusi sharif ko'chalarini qonga botirmoqchi emas edi. Buning o'rniga muzaffar musulmon askarlari zudlik bilan shaharni bosib ketgan najas va nopokliklardan tozalashga tushishdi. Buyuk Islom sarkardasi qasosni taqiqladi, buning sharofati bilan yuz mingdan oshiq nasroniyning hayoti saqlab qolindi. Muqaddas shahardagi nasroniylarning muqaddas ibodatxonalarini ziyorat qilishga ruxsat berib qo'yildi. Holbuki, salibchilar shaharni bosib olganidan keyin musulmon va yahudiylarning shaharga kirishini taqiqlab qo'ygan edi. Tarix hanuzgacha Salohiddinning buyuk odamiyligi, bag'rikengligi, o'zga din vakillariga mehr-shafqati borasida taajjub va hayratda qolib kelyapti. Vaholanki, salibchilar musulmonlar va yahudiylarni ayovsiz qatliom qilgani holda nega Salohiddin etakchiligidagi musulmon askarlar biror kishidan qasos olmadi, birovning qonini nohaq to'kmadi? Bu savolga Salohiddin Ayyubiyning Quddusdagi olamshumul ishlari eng yaxshi javob bo'la oladi.
وَلِلَّهِ ٱلۡمَشۡرِقُ وَٱلۡمَغۡرِبُۚ فَأَيۡنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجۡهُ ٱللَّهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ وَٰسِعٌ عَلِيمٞ١١٥
115. Mashriqham, mag'ribhamAllohnikidir, demakqayoqqayuzlansangizhamAllohnitopasiz. Allohalbattakengqamrovlivabilimlidir.
Boshqa dindagilarga faqat o'z ibodatxonalarida diniy marosimlarni o'tkazish buyurilgani holda musulmonlarga Yer yuzining hamma joyida namoz o'qish, ibodat qilish ne'mati ato etilgan. Shu bois Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Butun Yer yuzi menga sajdagoh bo'ldi" deb marhamat etganlar (Buxoriy, Muslim, Nasoiy rivoyati). Islom dinida ibodatlar, diniy marosimlar to'rt devor ichiga qamab qo'yilmagan. Masjidlar qubbasigina emas, osmon qubbasi ostida, tog'dayu cho'lda, suvdayu quruqlikda, jome' yoki uydayu undan tashqarida, xullasi Allohning hamma eri ibodat qilishga munosib maskanlardir, faqat qiblaga yuzlanilsa, bas! Islomiyat musulmonlarga hamma erda ibodat qilish imkonini berdi, Yer yuzining hamma joyida Allohga yuzlanish yo'lini ko'rsatdi. Chunki Alloh azza va jalla har erda hoziru nozirdir.
Islomiyat istalgan erda ibodat qilish hurriyatini e'lon qildi, chunki qayoqqa yuzlanilsa ham o'sha joy Allohning tarafidir. Qur'oni karimda bunday marhamat etiladi: "Sizlarqayerdabo'lsanglarhamUsizlarbilanbirgadir. Allohqilayotganamallaringizniko'ribturuvchidir" (Hadid, 4). Ushbu oyati karimaning nozil bo'lish sabablari haqida ulamolarning bir necha xil rivoyatlari bor. Jobir ibn Abdulloh roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: "Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kichik bir qo'shinni jangga yubordilar. Men ham o'sha guruhda edim. Atrofimizni zulmat qoplab olib, qibla qaysi tarafdaligini bilolmay qoldik. Ayrimlarimiz: "Qiblani bilamiz, u shimol tomonda" deya chiziq tortib namoz o'qishdi. Boshqalar esa: "Qibla janub tomonda" deya shu tomonga chiziq tortdi. Tong otib quyosh chiqqach, bu chiziqlarning hech bir qiblani ko'rsatmagani ma'lum bo'ldi. Safardan qaytgach, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan bu haqda so'radik. U kishi sukut qildilar. Shunda Alloh mazkur oyatni nozil qildi" (Ato ibn Abu Raboh rivoyati).
Robiya otasidan rivoyat qiladi: "Safarda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga edik. Qibla qay tomondaligini bilmay har birimiz o'z holimizcha namoz o'qidik. Tong otgach, buni Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga aytdik. Shunda ushbu oyat nozil bo'ldi". Ibn Umar roziyallohu anhumoning fikricha, bu oyat nafl namozda ixtiyorli bo'lish (qiblani bilmagan taqdirda xohlagan tarafiga qarab o'qish) haqida nozil bo'lgan. Ibn Abbos roziyallohu anhumo bunday degan: "Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Madinaga hijrat qilib kelganlarida Madina ahlining ko'pchiligi yahudiy edi. Alloh u kishini Baytul-Maqdisga qarab namoz o'qishga buyurdi. Bundan yahudiylar xursand bo'lishdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam u tarafga yuzlanib, bir necha oy (o'n uchdan o'n to'qqizgacha) namoz o'qidilar. Lekin Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Ibrohim alayhissalomning qiblalarini yaxshi ko'rardilar. Alloh u kishini Ka'ba tarafga burgach, "Ularni oldingi qiblalaridan nima o'zgartirdi ekan-a", deya odamlar ikkilanib qolishdi. Shunda Alloh mazkur oyatni nozil qildi" (Ibn Abu Talha Sa'libiy rivoyati).
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Internet, telefon va shu kabi boshqa jihozlarda harom narsalarni tomosha qilish.
Alloh taolo aytadi: «Mo‘minlarga ayting, ko‘zlarini tiysinlar, iffatini saqlasinlar. Mana shu ular uchun poklikdir. Alloh bandalarning nima qilayotganidan xabardordir» (Nur surasi, 30-oyat).
Alloh taolo «Mana shu ular uchun poklikdir» deganida ko‘zni tiyish bilan mo‘minlarning hayoti yanada pokiza, yanada go‘zal bo‘lishini nazarda tutgan. Lekin banda ko‘zini tiymasa, buning aksi bo‘ladi.
Bu – qizlarda ko‘p uchraydigan holat. Kimki ko‘zini haromdan tiyib yashayotgan bo‘lsa, uning hayotda xotirjam, sokin, qanoatli ekanini ko‘rasiz. Lekin kim ko‘zining jilovini qo‘yib yuborgan bo‘lsa, tushkunlikda, hayotdan norozi bo‘lib yashayotganiga guvoh bo‘lasiz.
Demak, qiz bolaning xursand yoki tushkun kayfiyatda yashashi uning ko‘zlari nima bilan mashg‘ul ekaniga bog‘liq ekan. U ko‘zini tiymasdan, haromga nazar tashlagan paytda o‘zini ruhi singan, mahzun holda ko‘radi. Ko‘zini haromdan saqlagan paytlarda esa o‘zini baxtu saodat ichida topadi.
Bir qiz aytadi: «Internetda filmlar, qisqa videolar tomosha qilishni shunchaki ko‘ngilxushlik, xursandchilik deb hisoblardim. Ularni qiziqib tomosha qilardim, lekin ko‘rib bo‘lgach, sababi aniq bo‘lmagan mahzun holatga tushib qolardim. Nihoyat, bir kuni bu holatimning sababini topdim. Men ko‘nglimni yozish uchun ko‘rayotgan kinolarda behayo va ayanchli sahnalar ko‘p bo‘lardi. Mana shunday harom narsalarni tomosha qilish qayg‘uga botib qolishimga, mahzun holatga tushib qolishimga sabab bo‘lar ekan. Shundan keyin o‘zim bilan o‘zim kurasha boshladim. Yomon sahnalar ko‘rsatilgan paytda boshqa kanalga olib qo‘yadigan yoki kompyuterni o‘chirib qo‘yadigan bo‘ldim. Nafsimning xohishlariga qarshi turish ancha qiyin bo‘ldi, lekin Alloh harom qilgan narsalardan ko‘zimni saqlaganim uchun xursand bo‘lardim».
Ba’zi qizlar «Oyatdagi ko‘zni tiyish faqat erkaklarga xos buyruq, chunki ayolda erkakni fitnaga soladigan narsalar bor. Shuning uchun erkaklar ayollarga qaramay, ko‘zini tiyishi kerak. Erkak kishida esa ayolning his-tuyg‘ularini junbushga keltiradigan narsa yo‘q. Shuning uchun ayolning erkaklarga qarashida hech qanday muammo yo‘q», deyishadi.
Bu mutlaqo noto‘g‘ri. Ayol kishida erkakning his-tuyg‘ulariga ta’sir qiladigan jihatlar bo‘lganidek, erkaklarda ham ayollarning aqli va his-tuyg‘ularini uyg‘otadigan omillar bor.
Erkak kishi ayolning nozik, kelishgan qomatiga, husniga qarab, unga qiziqadi. Ayol kishini esa erkakning ko‘rkam jismi, boyligi, atirining xushbo‘y hidi, qat’iyati, jur’ati va boshqa o‘ziga xos jihatlar o‘ziga rom qiladi.
Ayollar ham, erkaklar ham nafaqat qarama-qarshi jinsga nazar solish, balki o‘zi kabi jins vakillarining ham avratiga qarash ham haromdir.
Demak, shariatimizda ayol kishi boshqa bir ayolning avratiga qarashdan, biror joyini ushlashdan qaytarilgan. Faqatgina tibbiy muolaja va shu kabi zarurat bo‘lganda shariat bunga ruxsat beradi.
Alloh taoloning oyatlariga ahamiyat beradigan bo‘lsak, U Zot barcha mo‘minlarga – erkagu ayollarga murojaat qilganida «Ey iymon keltirganlar!» deb xitob qiladi. Bu xitob iymon keltirgan har qanday erkak va ayolga tegishli bo‘ladi.
Buning yorqin misoli ushbu oyatdir:
«Ey iymon keltirganlar! Sizlardan avvalgilarga farz qilinganidek, sizlarga ham ro‘za farz qilindi. Shoyad taqvo qilsangiz» (Baqara surasi, 183-oyat.)
Bu oyatdagi xitob erkagu ayol mo‘minlarga qaratilgan, shuning uchun ro‘za tutish barchaga barobar farz qilingan. Buni quyidagi oyatda ham ko‘rishimiz mumkin:
«Ey iymon keltirganlar! Agar mo‘min bo‘lsangiz, Allohga taqvo qiling va riboning sarqitini ham tashlang» (Baqara surasi, 278-oyat).
Bu oyatda erkak ham, ayollar ham sudxo‘rlik qilmaslikka buyurilgan. Demak, Alloh taoloning Kitobidagi qoida shunday: «Ey iymon keltirganlar» degan xitob erkagu ayollarni ajratmaydi, barcha mo‘min va mo‘minalarga qaratilgan bo‘ladi. Alloh taolo mo‘minu mo‘minalarga biror narsani buyursa, ularga «Ey iymon keltirganlar», deb xitob qilgan. Lekin mo‘minlarga ko‘zni tiyishni buyurganida erkaklarni ham, ayollarni ham o‘z ichiga oladigan umumiy xitob bilan yuzlanmadi, balki erkaklarga alohida oyatda, mo‘minalarga keyingi oyatda buyurdi:
«Mo‘minlarga ayting, ko‘zlarini tiysinlar, iffatlarini saqlasinlar. Mana shu ular uchun poklikdir. Alloh ularning nima qilayotganidan xabardordir. Mo‘minalarga ayting, ko‘zlarini tiysinlar, iffatlarini saqlasinlar, zohir ziynatlaridan boshqasini ko‘rsatmasinlar, ro‘mollari bilan ko‘kslarini to‘sib yursinlar...» (Nur surasi, 30-31-oyatlar).
Nima uchun Alloh taolo ko‘zni haromdan tiyishga buyurish uchun mo‘minalarga alohida oyat nozil qilmadi? Nima uchun erkaklar bilan ayollarga bitta oyatda birgalikda buyurmadi? Ehtimol, bundan maqsad – muslima ayol ko‘zni tiyish qanchalik muhim ekanini anglab yetishidir? Toki ayollar bu buyruq faqat erkaklarga qaratilgan, deb o‘ylab qolmasin. Chunki ayol kishi (qiz bola ham) begonalarning avratiga qarasa, hayoti barbod bo‘ladi, qalbi mahzunlikka to‘ladi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Ko‘zning zinosi – (nomahramga) qarashdir», deganlar.
Boshqa bir rivoyatda «Ko‘z ham zino qiladi. Ko‘zning zinosi – (nomahramga) qarashdir», deyilgan («Sahihul Buxoriy»).
Mana shu oyatga ko‘ra, kim ko‘zi bilan zino qilsa-yu, tavba qilmasa, Qiyomatda uqubatga duchor bo‘ladi. Uqubat jahannamdagi bir vodiy bo‘lib, u yerda zinokorlar azoblanadi. Kimki zinokorlar vodiysiga tushadigan bo‘lsa, uning uchun azob ko‘proq bo‘ladi, u yerda xor bo‘lib, abadiy qolib ketadi.
Abdulloh Abdulmu’tiy, Huda Sa’id Bahlulning
“Qulog‘im senda qizim” kitobidan G‘iyosiddin Habibulloh,
Abdulhamid Umaraliyev tarjimasi.