O‘zbekiston – qadimdan turli millat va elat hamda konfessiya vakillari o‘zaro tinch-totuv yashab, o‘z diniy ibodat va rasm-rusumlarini emin-erkin bajarib kelgan bag‘rikeng diyor sifatida qadrlanadi. Ana shu nuqtayi nazardan, O‘zbekiston Respublikasi amaldagi siyosatining ustuvor vazifalaridan biri – vijdon va din erkinligini ta’minlash hisoblanadi. Shunga ko‘ra, yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi Qonun loyihasining qabul qilinishi – ushbu sohadagi huquqiy asoslarni yaratish va doimiy takomillashtirish nuqtayi nazaridan katta ahamiyatga ega.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik Palatasining http://parliament.gov.uz veb-saytida yangi tahrirdagi “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi qonun loyihasi e’lon qilindi. Qonun loyihasini takomillashtirishda jamoatchilik fikrini olish maqsadida loyiha saytning “Jamoatchilik muhokamasiga qo‘yilgan qonun loyihalari” rukniga joylashtirilgan.

Shuningdek, ushbu Qonun loyihasi yuzasidan fikr-mulohaza va takliflarni demokratkom@parliament.gov.uz manziliga yo‘llash mumkin ekani ham ma’lum qilingan.

Ushbu qonun loyihasi haqida gap ketganda, avvalo, uni ishlab chiqishda qo‘shni davlatlar, shuningdek yaqin va uzoq xorijdagi diniy vaziyat, shuningdek, O‘zbekiston xalqining ko‘p asrlik o‘ziga xos tarixi, madaniy-tarixiy an’ana va qadriyatlari inobatga olinganini alohida qayd etish lozim.

Qolaversa, ushbu Qonun loyihasini tayyorlashda xalqaro me’yorlar va talablar, birinchi navbatda, Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi, Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro pakt hamda BMTning Inson huquqlari bo‘yicha qo‘mitasining umumiy tartibdagi sharhlari inobatga olingani diqqatga sazovor.

Mazkur qonun loyihasi mutaxassislar tomonidan barcha hamkorlar, shu jumladan, Brigam Yang universitetning Huquqshunoslik va dinshunoslik bo‘yicha xalqaro markazidagi amerikalik ekspertlar tavsiyalarini o‘rgangan holda yanada takomillashtirildi va qo‘shimchalar kiritildi. 

Endi, bevosita yangi tahrirdagi Qonun loyihasida ko‘zda tutilgan quyidagi asosiy yangilik va o‘zgarishlarga to‘xtalsak:

– diniy sohadagi qonun hujjatlarida qo‘llaniladigan asosiy tushunchalarga ta’rif berildi;

– vijdon erkinligini ta’minlashning va diniy tashkilotlar faoliyatining asosiy prinsiplari belgilandi;

– vijdon erkinligini ta’minlash sohasida davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari belgilab berildi;

– har bir shaxsning diniy ta’lim muassasalarida professional diniy ta’lim olishi, shuningdek, ota-onalar yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar tomonidan o‘z farzandlariga diniy amaliyot asoslari va odob-axloq qoidalarini (uy sharoitida diniy ta’lim berish) o‘rgatish huquqi belgilandi;

– diniy tashkilotlarning huquq va majburiyatlari, ularni ta’minlanishining kafolatlari, shu jumladan yuqori turuvchi organ yoki sudga mansabdor shaxslarning diniy tashkilotlarning huquq va erkinliklarini buzuvchi qonunga xilof harakatlari (harakatsizligi) bo‘yicha ular sudga murojaat qilganda, davlat bojini to‘lashdan ozod etilishi mustahkamlab qo‘yildi;

– diniy tashkilot rahbarligiga ko‘rilayotgan chet ellik fuqaro nomzodini Din ishlari bo‘yicha qo‘mita bilan kelishish talabi chiqarib tashlandi;

– diniy tashkilot rahbarining O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi bo‘lishi to‘g‘risidagi talab bekor qilindi;

– davlat xizmatlari ko‘rsatishning elektron tizimiga o‘tish orqali diniy tashkilotni tuzish va ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi o‘rnatildi, unga ko‘ra quyidagilar belgilandi:

·    ro‘yxatdan o‘tish jarayonida mahalla ishtiroki bekor qilindi;

·    diniy tashkilotlarning hujjatlarini notarial tasdiqlash tartibi bekor qilindi;

·    diniy tashkilotning markaziy boshqaruv organi va diniy ta’lim muassasasini ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi soddalashtirildi;

·    mahalliy diniy tashkilotni ro‘yxatdan o‘tkazish uchun talab qilinadigan shaxslar soni 100 tadan 50 tagacha qisqartirildi;

·    ro‘yxatga olish organi tomonidan diniy tashkilotni ro‘yxatdan o‘tkazish uchun hujjatlarni ko‘rib chiqish uchun bir oylik muddat belgilandi;

– diniy tashkilotni ro‘yxatga olishni rad etilishi mumkin bo‘lgan asoslarning to‘liq ro‘yxati aniqlandi;

– ro‘yxatdan o‘tkazuvchi organning diniy tashkilot faoliyatini to‘xtatib qo‘yish va tugatish bo‘yicha huquqi chiqarib tashlandi;

– qonun talablarini qo‘pol ravishda buzgan taqdirda, diniy tashkilot faoliyatini olti oygacha sud orqali to‘xtatib qo‘yish instituti joriy etildi.

Bundan tashqari, mazkur Qonun loyihasida jamoat tartibini saqlash, boshqa fuqarolarning hayoti, sog‘lig‘i, axloqi, huquqlari va erkinligini ta’minlash maqsadida diniy sohani davlat idoralari tomonidan tartibga solinishi lozim bo‘lgan sabablar tushuntirilgan quyidagi qoidalar o‘z aksini topgan:

·    vakolatli davlat organlari va diniy tashkilotlar o‘rtasida jamiyatda dinlararo va millatlararo totuvlikni saqlash bo‘yicha munosabatlarni tartibga solish;

·    din davlatdan ajratilganligi prinsipi davlat organlari va diniy tashkilotlar tomonidan bir-birlarining ishlariga o‘zaro aralashmaslik shaklida belgilandi, shuning uchun davlat diniy tashkilotlarga biron-bir davlat vazifalarini bajarishni yuklamaydi. Shu bilan birga, davlat konfessiyalarning tinch-totuvlikda yashashiga kafil bo‘ladi;

·    diniy sohani tartibga soluvchi davlat idoralarining vakolatlari aniqlab berildi;

·    jamiyatda konfessiyalararo totuvlik va diniy bag‘rikenglikni buzishga ko‘maklashuvchi missionerlik va prozelitizmning har qanday ko‘rinishlarini cheklash belgilandi;

·    diniy mazmundagi materiallarni dinshunoslik ekspertizadan o‘tkazishdan asosiy maqsad qilib jamiyatda konfessiyalararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik buzilishiga olib keladigan, diniy zo‘ravonlik va boshboshdoqlikka chorlovchi g‘oyalarning oldini olish belgilangan.

Xulosa qilib aytganda, ushbu qonun loyihasi inson huquqlari bo‘yicha xalqaro standartlar bilan kafolatlangan diniy sohada umume’tirof etilgan huquq va erkinliklar, yurtimizdagi hozirgi diniy vaziyatning o‘ziga xos xususiyatlari va bevosita O‘zbekiston sharoitida dinlararo munosabatlarni shakllanishining tarixiy sharoitlarini o‘z ichiga olgani bilan ahamiyatlidir. Shu o‘rinda, ushbu omillarni inobatga olmagan holda mamlakatimizda yashovchi millat va elatlar hamda konfessiyalar o‘rtasidagi o‘zaro do‘stlik va hamjihatlik munosabatlarining muvozanatini saqlab qolish, ularning turlicha diniy e’tiqodlari va his-tuyg‘ularini hurmat qilishni ta’minlash mutlaqo imkonsiz ekanini alohida ta’kidlab o‘tish lozim.

Din ishlari bo‘yicha qo‘mita

Matbuot xizmati