Makkaning boshqaruv tuzilmasida ijtimoiy vazifalar Qurayshning turli oilalari o'rtasida teng taqsimlangan edi. 15 ta muhim vazifa mavjud bo'lib, ularning eng sharaflilari, Sidona – Ka'bada xizmat qilish, Siqoya – ziyoratchilarga suv berish va Rifoda – ularni oziq-ovqat bilan ta'minlash.

Masalan, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam mansub Hoshim urug'i Makkaga kelgan hojilarni ovqat va suv bilan ta'minlagan bo'lsa, Usmon ibn Talhaning urug'i Abduddor qavmi Ka'baning qo'riqchisi bo'lgan. Bu sharafli maqom avloddan-avlodga o'tib, vazifasi Ka'bada xizmat qilish bo'lgan amal Usmon ibn Talhagacha etib bordi.

Ammo Usmon ham o'zining ko'pchilik qabiladoshlari singari Islomga dushman muhitda yashadi. Makkada o'sha yillardagi holat shunday edi.

Bir kuni Usmon Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni Ka'ba eshigi oldida ko'rib, U zotga qo'pol munosabatda bo'ldi, lekin Rasululloh sollallohu alayhi vasallam javob bermadilar, faqat: “Ey Usmon! Balki sen Ka'baning bu kalitlarni qachondir mening qo'limda ko'rarsan va men shunda ularni xohlagancha tasarruf qilaman”, dedilar.

Usmon: “Ehtimol, yaqin orada Quraysh halok bo'lib, xor bo'lar”, deb javob berdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Aksincha, ular yuksak maqomga erishadilar”, dedilar.

O'sha vaqtda Usmonni bir-biriga qarama-qarshi tuyg'ular chulg'ab oldi. Bir tomondan, Makka mushriklarining qudratini ko'rib bunga ishonish qiyin bo'lsa, ikkinchi tomondan, Muhammadul Amin sollallohu alayhi vasallam doim rost so'zlagan. Keyinchalik Usmon: “uning so'zlari menga ta'sir qildi va men shunday bo'ladi, Ka'ba kalitlari uning qo'liga o'tadi, deb o'ylay boshladim”, degan edi.

Usmon musulmonlarga qarshi urushlarda qatnashdi, lekin Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning bashorati amalga oshishini ko'rishi uchun ham urushda halok bo'lish unga nasib qilmadi.

Ammo Usmon Islom haqida o'ylay boshlagan edi. Fikrini egallab olgan o'ylar haqida u shunday eslaydi: “Hijriy ettinchi yil Rasululloh sollallohu alayhi vasallam umrani ado etish uchun Makkaga kelganlarida e'tiqodlarim o'zgara boshladi. Islom qalbimga kirib bordi. Eshitmaydigan, ko'rmaydigan, foyda keltirmaydigan va zararni daf etmaydigan toshga sig'inishimiz, iymonimiz haqida o'ylay boshladim. Men Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga, sahobalariga qaradim va ularning dunyodan ajralganligini ko'rdim. Bu menga ta'sir qildi. Men o'zimga o'zim, bu odamlar oxirat savobiga intilishyapti, dedim”.

Usmon islom dinini qabul qilish arafasida edi. Va Madinaga, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning shaharlariga borib, iymon sari qadam tashladi. Safarda yana ikki taniqli qurayshlik — Holid ibn Valid va Amr ibn Os hamroh bo'ldi.

Nabiy sollallohu alayhi vasallam huzurida Usmon musulmon bo'ldi va uning hayotida yangi sahifa boshlandi. Faqat bitta savolni javobi topilmay turardi, Ka'baga yangi eshikbon, qo'riqchi qo'yiladimi yoki Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bu oliy lavozimni Usmonning o'zida qoldiradimi!?

Makkani qo'lga kiritgach, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam unga: “Ey Usmon! Menga kalitlarni olib kel”, dedilar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bu kalitlarni olib, kiyimlariga o'rab, ularni abadiy o'zingda olib qol, deya Usmonga qaytardilar. So'ng, ey, Abu Talha o'g'illari, ularni sizdan faqat zolimgina tortib olishi mumkin. Alloh taolo O'z uyini sizlarga topshirdi, dedilar.

Usmon roziyallohu anhu so'zini davom ettirib, shunday dedi: “U zotning huzurlaridan ketdim, keyin meni yonlariga chaqirib: “Aytganim ro'y bermadimi?” dedilar. U zotning Makkada menga aytgan so'zlari esimga tushdi va: “Ha, siz Allohning Rasuli ekanligingizga guvohlik beraman”, deb bashorat amalga oshganini tasdiqladim.

14 asr oldin bo'lgani kabi bugungi kunda ham Abduddor oilasi Ka'baning qo'riqchisi, eshikboni hisoblanadi. Hozir Usmon ibn Talha roziyallohu anhuning avlodlari ham ota-bobolari qilgan ishni qilmoqdalar. Buni omonatning uzluksizligi, mas'uliyati va mustahkam saqlanishi deb atash mumkin.

Po'latxon KATTAYeV,

TII “Hadis va Islom tarixi fanlari” kafedrasi katta o'qituvchisi.