Cavol: Ehromdagi inson xushbo'y salfetka, sovun yoki shampun ishlatib qo'ysa, biror jarima lozim bo'ladimi?
Javob: Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Hushbo'y salfetka, sovun yoki shampun kabi vositalarni ehromdagi kishi ishlatishi makruh amal sanaladi. Lekin ushbu vositalarni ishlatish bilan qo'y so'yish vojib bo'ladimi yoki sadaqami degan masalada zamonamiz ulamolari va fatvo uyushmalari turlicha javob berganlar.
Ushbu masala yuzasidan mazhabimiz manbalariga tayanib aytamizki, xushbo'y salfetka, sovun va shampun kabilar tozalik vositalari sanaladi va undan aksar holda xushbo'ylanish uchun foydalanilmaydi. Bunga o'xshash masalani qadimgi fuqaholarimiz quyidagicha bayon qilishgan: “Ehromdagi kishi xushbo'yligi bor ushnon (kirni ketkizish vositasi, ishqor) bilan qo'lini yuvsa, uni ko'rganlar: “Bu ushnon”, desalar, sadaqa, agar “Bu xushbo'ylik”, desalar, jonliq so'yish vojib bo'ladi”(“Muhitul-Burhoniy” kitobi).
Demak, ishlatilayotgan xushbo'y narsani ko'pchilik odamlar nima deb qabul qilishiga qarab hukmi ta'yin topadi. Bugungi kunimizda xushbo'y salfetka, sovun yoki shampunni hech kim asl xushbo'ylik, deb hisoblamaydi.
Qolaversa, xushbo'y salfetka, sovun va shampun kabi vositalar ayni xushbo'ylik vositasi emas, balki unga xushbo'ylik qo'shilgan tozalik vositalaridir. Bunday vositalarda tozalovchi moddalar miqdori ko'p, xushbo'ylik miqdori oz bo'lsa, unga xushbo'ylik hukmi berilmaydi.
Shu bilan birga sovun sanoatidan ma'lumki, uni 100 daraja issiqlikda pishiriladi. Fuqaholarimiz xushbo'ylik aralashgan narsalar pishirilishi (qaynatilishi) natijasida, garchi undan xushbo'y hid kelib turgan bo'lsa ham, xushbo'ylik hukmidan chiqishini aytganlar. Alloma Kosoniy rahimahulloh shunday deganlar:
“Agar xushbo'ylik taomga qo'shib pishirilsa va o'zgarsa ehromdagi kishi uni iste'mol qilishining zarari yo'q. Bunda uning xushbo'y hid bor yoki yo'qligining farqi yo'q. Chunki bu holatda xushbo'ylik pishirish (qaynatish) natijasida taomda yo'qolib ketadi. Agar pishirilmagan bo'lsa va xushbo'y hidi kelib tursa, ehromdagi kishi uni iste'mol qilishi makruhdir. Lekin uning zimmasiga biror narsa vojib bo'lmaydi. Chunki bunda taom g'olib kelgan, xushbo'ylik moddasi esa aralashib, yo'qolib ketgan bo'ladi”(“Badoius sanoi'” kitobi).
Ushbu ma'lumotlardan xulosa qilib aytganda salfetka, sovun yoki shampun kabi vositalarning xushbo'y hidi bo'lsa, uni ishlatgan ehromdagi kishi bir so' (2 kg) bug'doy yoki uning qiymatini sadaqa qilish lozim bo'ladi. Ammo bular bilan to'liq bir a'zo uch va undan ko'p o'rin (makon)larda yuvilsa, jonliq so'yish lozimdir. Agar ushbu vositalarda hech qanday xushbo'y hid bo'lmasa, jonliq ham, sadaqa ham lozim bo'lmaydi. Vallohu a'lam.
O'zbekiston musulmonlari idorasiFatvo markazi
Ramazon hayiti va Qurbon hayiti Islomning ikki ulug‘ bayramidir. Ularning har birida ulkan ma’naviy ma’nolar bo‘lib, musulmonlar hayotida alohida o‘rin tutadi. Xususan, Qurbon hayiti Islomda fidokorlik, sadoqat va bag‘rikenglik ramzi hisoblanadi.
Ushbu muqaddas bayram oldidan Davlatimiz rahbarining maxsus qarorlari qabul qilinishi, Ramazon va Qurbon hayiti sanalari dam olish kuni sifatida belgilanishi xalqimizning diniy ehtiyojlarini ta’minlash, milliy va diniy qadriyatlarni asrab-avaylash hamda ma’naviy birdamlikni mustahkamlashga xizmat qilmoqda.
Qurbon hayiti Zulhijja oyining avvalgi o‘n kunida nishonlanadi. Ulamolar ta’kidlaganidek, Zulhijjaning avvalgi o‘n kuni Allohning eng mahbub kunlaridan biri bo‘lib, bu kunlarda qilinadigan amallar, ibodatlar, xayru saxovatlar juda ham ulug‘ hisoblanadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Alloh taolo huzurida yaxshi amallar Zulhijjaning birinchi o‘n kunida qilinadigan amallardek afzalroq amal yo‘q”, — deb marhamat qilganlar. Shunday ekan, ushbu kunlarda yaxshi amallarga shoshilish, savobli ishlarga ulgurib qolish ayni muddaodir.
Qurbon hayitining fazilatlari amallaridan biri – qurbonlik qilish hisoblanadi. Qurbonlik, Islom dinida ahamiyati katta bo‘lgan amallardan biri bo‘lib, u Qurbon hayiti kunlarida Allohning roziligi uchun fidoiylik ifodasi o‘laroq jonliq so‘yishdir. Bu amal hazrati Ibrohim alayhissalom va payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam sunnatlariga amal qilish, fidokorlik, sabr va taqvo kabi tushunchalarni ifoda etadi.
Qurbonlik qilish nafaqat insonning taqvosi, balki ijtimoiy mehr-oqibat, muhtojlarga g‘amxo‘rlik belgisidir. Qurbonlik go‘shti faqirlarga, qarindoshlarga, qo‘shnilarga tarqatilishi, ahillik va mehr-muhabbatni yanada mustahkamlaydi.
Qurbon hayiti — bu ahillik va mushtaraklikning ramzi bo‘lib, bu kunda musulmonlar o‘z qarindoshlari, qo‘shnilari, do‘stlarining holidan xabar oladilar, uzoqdagi yaqinlarini yo‘qlab borishga harakat qiladilar. Ayniqsa, keksa, bemor, yolg‘iz kishilar holidan xabar olish — dinimizda yuksak ajr hamda e’tiborga sazovor amal hisoblanadi.
Qurbon hayiti insonlarni bir-biriga yaqinlashtiradi, mehru shafqatni uyg‘otadi, bayram munosabati bilan ehson qilish, bolalar va keksalarni xursand qilish kabi amallar nafaqat shaxsiy savob, balki jamiyatdagi yaxshilik muhitini yanada mustahkamlaydi.
Bu kunda imkoni bor insonlar kam ta’minlangan oilalar, yetimlar, ehtiyojmandlar holidan xabar olib, ularga xursandchilik ulashsalar, bu amalning savobi beqiyosdir. Zero, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Mo‘minlarning o‘zaro do‘stliklari, rahm qilishlari va mehr ko‘rsatishlari xuddi bir jasadga o‘xshaydi. Undan bir a’zo xasta bo‘lsa, jasadning qolgani unga qo‘shilib bedor bo‘ladi va isitmalaydi”, — dedilar (Imom Muslim rivoyati).
Azizlar, ayni kunlarda yurtimizdan 15 ming nafardan ziyod yurtdoshlarimiz Islomning besh ustunidan biri bo‘lgan Haj ibodatini ado etishga taraddud ko‘rmoqdalar. Ular orasida yuzlab nuroniylar, onalarimiz, ustoz va ziyolilar bor. Bu har bir yurtdoshimizning qalbida quvonch uyg‘otadi. Ayniqsa, mamlakatimiz rahbari muhtaram Prezidentimiz O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy hazrat bilan telefon orqali muloqot qilib, hojilarimiz ahvolidan xabar olganelari, ularga muborak safarda to‘liq sharoit yaratilishi, Haj ibodatini xotirjam va mukammal ado etishlari uchun zarur ko‘mak va duolarini izhor etganlari katta voqea bo‘ldi.
Bu voqelik yurtimizda din va davlat munosabatlari yangi, barqaror va hamjihat zaminda qurilayotganidan dalolatdir. Bu – xalqimizning muqaddas qadriyatlariga hurmat, Islomning pok ta’limotiga bo‘lgan ehtirom namunasidir.
Bu kabi yuksak e’tiborlar yurtimizda din va davlat o‘rtasidagi muvozanatli munosabatning, xalqning e’tiqodi va qadriyatiga nisbatan hurmat va e’zozning amaliy namunasidir.
Muhtaram yurtdoshlar! Fursatdan foydalanib barchalaringizni iyd al-Azxo – Qurbon hayiti bilan samimiy muborakbod etaman. Yurtimiz tinchlikligi barqaror, xalqimiz totuvligi bardavom bo‘lsin, dinimiz yanada ravnaq topsin, xonadoningizdan fayzu baraka arimasin!
Qurbon hayitingiz muborak bo‘lsin!
Ubaydulloh Abdullayev,
Farg‘ona viloyati bosh imom-xatibi