Sayt test holatida ishlamoqda!
17 May, 2025   |   19 Zulqa`da, 1446
search icon
Avvalgi sayt
ЎЗ РУ EN AR

Toshkent shahri
Tong
03:27
Quyosh
05:03
Peshin
12:24
Asr
17:26
Shom
19:40
Xufton
21:10
Bismillah
17 May, 2025, 19 Zulqa`da, 1446
Avvalgi sayt
#search
 YouTube

Yaxshilik va yomonlik teng bo‘lmas

10.08.2020   3131   5 min.
Yaxshilik va yomonlik teng bo‘lmas

Bismillahir rohmanir rohim

Yaxshilik bilan yomonlik barobar bo‘lmas. Siz (yomonlikni) go‘zalroq (muomala) bilan daf qiling! (Shunda) birdan siz bilan o‘rtalaringizda adovat bo‘lgan kimsa qaynoq (qalin) do‘stdek bo‘lib qolur. Unga faqat sabrli zotlargina erishurlar, unga faqat ulug‘ nasiba egasigina erishur. Agar Sizni shayton tomonidan vasvasa tutmoqchi bo‘lsa, u holda Allohdan panoh so‘rang. Zero, U eshituvchi va biluvchi zotdir (Fussilat, 34-35).

Yaxshilik bilan yomonlik barobar bo‘lmas. Ibn Abbos (Roziyallohu anhu): “Yaxshilik “La ilaha illalloh”, yomonlik qo‘pollikdir”, degan. Ali ibn Abu Tolib (roziyallohu anhu): “Yaxshilik Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam)ning oilasini sevish, yomonlik ularga g‘azab qilishdir”, degan. Imom Zahhok (rahimahulloh): “Yaxshilik ilm, yomonlik fahshdir”, degan. Yaxshilikni toat-ibodatning biror naviga, yomonlikni ham gunoh masiyatning biror turiga xoslab qo‘yilmaydi. Oyatdagi so‘z umumiy bo‘lib, barcha yaxshiliklarni va yomonliklarni qamrab oladi. 

Imom Zajjoj (rahimahulloh) ushbu oyatning tafsirida shunday deydi “Toat bilan masiyat, imon bilan kufr barobar bo‘lmas”. Boshqa olimlar ham uni turlicha tafsir qilganlar “Ko‘ruvchi bilan ko‘zi ojiz, sabrli bilan besabr, ozorga bardoshli bilan yomonlik qiluvchi teng bo‘lmas”, deganlar. Payg‘ambarimizga Abu Jahl ko‘p ozor bergani uchun uni ko‘rsalar g‘azablanardilar, shunda Alloh taolo uni afv qilishga, kechirishga buyurdi.  

Siz (yomonlikni) go‘zalroq (muomala) bilan daf qiling! Yaxshilik va yomonlik o‘rtasida katta farq bor. Sizda ikkita yaxshilik qilishni imkoniyati bor, shu ikkisining go‘zali bilan ba’zi dushmanlar tomonidan kelgan yomonlikni daf qiling. Shuningdek, sizga bir kimsa yomonlik qilsa uni kechirishingiz yaxshilik bo‘lsa, sizga yomonlik qilgan joyda yaxshilik qilishingiz go‘zal bo‘ladi. Yoki bolangizni o‘ldirgan kimsaning farzandini dushman qo‘lidan qutqarib qolish yaxshilikning go‘zalidir.

Ibn Abbos (roziyallohu anhu) “go‘zalroq (muomala) bilan” degan ma’nodagi oyatning qismini “G‘azab chiqqanda sabr qilish, johillik vaqtida halim bo‘lish, yomonlik qilinganda afv etish”, deb tafsir qilgan. Imom Mujohid (rahimahulloh) “Yomon ko‘rgan kimsa bilan uchrashib qolganda salom berish, ro‘baro‘ kelib qolganda qo‘l berib ko‘rishish degan ma’no tushuniladi”, degan. 

Yaxshi so‘z bilan yomonini, la ilaha illalloh bilan shirkni, sabr bilan g‘azabni daf qilish kabi ma’nolar tushuniladi.

(Shunda) birdan siz bilan o‘rtalaringizda adovat bo‘lgan kimsa qaynoq (qalin) do‘stdek bo‘lib qolur. Yomonlikni go‘zal muomala bilan daf qilsangiz siz bilan o‘rtalaringizda adovat bo‘lgan kimsa qarindoshingiz kabi yaqin bo‘lib qoladi.

Ushbu oyatni Nabiy (alayhissalom)ga ko‘p ozorlar beradigan dushman bo‘lib, keyinchalik u zotga yaqin do‘stga aylangan Abu Sufyon ibn Harb haqida nozil bo‘lgan deyiladi. Boshqa rivoyatda Nabiy (alayhissalom)ga ko‘p aziyat bergan Abu Jahl ibn Hishom haqida nozil bo‘lgan deyiladi. Alloh taolo Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam)ni sabrga chaqirib, u bilan qo‘l berib so‘rashishga buyurgan.

Unga faqat sabrli zotlargina erishurlar, unga faqat ulug‘ nasiba egasigina erishur. Yaxshi so‘z va yomonlikni daf qilish, Allohni toati hamda farzlarni ado qilishda sabr qilgan va oxiratda buyuk nasibasi bor bandalarga beriladi.

Ali ibn Abu Tolha (roziyallohu anhu) ushbu oyatni tafsiri haqida ibn Abbos (roziyallohu anhu) dan rivoyat qiladi. Alloh taolo mo‘minlarni g‘azab chiqqanda sabrga, jahl kelganda halim bo‘lishga, yomonlik qilinganda afv qilishga buyurdi. Mana shularni bajarsa, Alloh uni shaytondan saqlaydi, dushmanlarini bo‘ysundirib yaqin do‘stdek qilib qo‘yadi. 

Ibn Abbos roziyallohu anhu “ulug‘ nasiba” kalimasini savob deb tafsir qilgan. Imom Hasan (rahimahulloh) esa jannatdan boshqa ulug‘ nasiba bo‘lmaydi degan. Qatoda (rahimahulloh) “ulug‘ nasiba” jannat bo‘ladi. Shuning uchun u jannat vojib bo‘lgan insonlarga beriladi deb aytgan.  

Agar Sizni shayton tomonidan vasvasa tutmoqchi bo‘lsa, u holda Allohdan panoh so‘rang. Shayton sizni vasvasa qilsa uni yomonligidan Alloh panoh berishini, bardosh bilan turishni so‘rang. Imom Muqotil (rahimahulloh) ushbu oyat tafsirida “Shaytondan sizga fitna bo‘lsa Allohdan panoh so‘rang”, deganlar. Imom Kalbiy (rahimahulloh) “Yomonlikni daf qilish mobaynida biror gunoh sodir bo‘lish xavfi paydo bo‘lsa, Allohdan panoh so‘rang”, deb aytganlar.

Ikki kishi Nabiy (sollallohu alayhi vasallam)ning oldilarida bir-birlarini so‘kdilar. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): “Bir so‘zni bilaman kim uni aytsa, g‘azabi ketadi”, dedilar. Buni eshitgan kishilarning biri “Meni majnun deb o‘ylayapsanmi?” dedi. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam): “Agar Sizni shayton tomonidan vasvasa tutmoqchi bo‘lsa, u holda Allohdan panoh so‘rang. Zero, U eshituvchi va biluvchi zotdir” oyatini o‘qidilar (Imom Buxoriy, Muslim rivoyati).

Zero, U eshituvchi va biluvchi zotdir. Alloh taolo panoh so‘rashingizni eshituvchi, kofirlarni so‘zini ham azoblanishini ham biluvchi zotdir.

 

Bahriddin Jo‘rabek o‘g‘li

 

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Muhammad Said Ramazon al-Butiy

16.05.2025   2681   5 min.
Muhammad Said Ramazon al-Butiy

Muhammad Said ibn Ramazon ibn Umar ibn Murod al-Butiy 1929 yilda Usmoniylar imperiyasi tarkibida bo‘lgan, bugungi kunda Turkiya Respublikasi hududiga kiruvchi Jizre (arabcha: Jazirat ibn ‘Umar, kurdcha: Cizîrê Botan) viloyatiga qarashli Jalka qishlog‘ida tavallud topgan. Ushbu hudud tarixan boy ilmiy va madaniy merosga ega bo‘lib, ko‘plab yetuk shaxslar, ayniqsa islom olimlari bilan mashhur bo‘lgan. Jizre hududi o‘zining uzoq yillik ilm-fan va ma’rifat an’analari bilan ajralib turadi. Tarixiy manbalarda bu yerda yashab o‘tgan ko‘plab olimlarning ismlari tilga olinadi. Jumladan, buyuk musulmon tarixchisi va "al-Kamil fī’t-Tarix" asari muallifi Ibnul-Asir (1160–1233), mashhur qiroat olimi Abul-Xoyr Muhammad ibn Muhammad al-Jazariy, mexanika va texnika sohasida kashshof sifatida tanilgan, "al-Jami' baynaal-'ilm val-'amal an-nafi' fī ṣina'at al-ḥiyal" asari muallifi Abul-‘Izz ibn Isma‘il ar-Rozzaz al-Jazariy (vafoti 1206-yil) shular jumlasidandir.

Muhammad Said Ramazon al-Butiy ana shunday yuksak martabali olimlardan biridir. U Islom olamida asosan fiqh, da’vatchilik faoliyati, asarlari va siyosat bilan aloqasi sababli mashhur bo‘lgan. Uning ilmiy merosi, asarlari va ilgari surgan g‘oyalari ko‘pincha G‘azoliy bilan qiyoslanadi [1].

Muhammad Said Ramazon al-Butiy 1934-yilda oilasi bilan Suriyaning Damashq shahriga hijrat qilgan. Ular asosan kurdlar istiqomat qiladigan Ruknuddin mahallasiga joylashadilar. Butiy bolaligidan Qur’on ta’limini boshlaydi va atigi olti oy ichida Qur’onni to‘liq xatm qiladi. Keyinchalik otasi bosh-qoshligida turli madrasalarda diniy ilmlar bilan shug‘ullanadi. 1953-yilgacha Shayx Hasan Habanka al-Maydoniy boshchiligidagi "At-tavjih al-islomiy" kollejida nahv, mantiq, balog‘at, usul va boshqa diniy fanlarni o‘rganadi.

1953-yilda Misrning Azhar universiteti Shariat fakultetiga o‘qishga kirib, 1956-yilda tamomlaydi. 1957-yilda Humus shahrida diniy madaniyat o‘qituvchisi sifatida faoliyat boshlaydi. 1960-yilda Damashq universitetining Shariat fakultetida yordamchi lavozimiga tayinlanadi. 1965-yilda Azhar universitetida "Islom huquqida "Maslaha" mavzusida doktorlik dissertatsiyasini "Mumtaz" (juda a‘lo) bahosi bilan himoya qiladi. Shundan so‘ng u Damashq universitetida professor unvoniga erishib, islom huquqi, fiqh, aqida va siyrat fanlaridan saboq beradi.

1970-yilda dotsent, 1975-yilda professor, 1977-yilda esa Shariat fakulteti dekani lavozimiga tayinlanib, 1993-yilgacha bu lavozimda ishlaydi. U arab, kurd, turk va ingliz tillarini yaxshi bilgan. Akademik faoliyati davomida u kitoblari, televideniya, radio va internet orqali keng ommaga diniy ta’lim yetkazgan. Uning Damashqdagi yirik masjidlardagi va’zlari ko‘p sonli kishilarni jamlagan.

Yevropalik tadqiqotchi Andreas Christmann ta’kidlaganidek, diniy amallarga rioya qilmaydigan hatto musulmon bo‘lmagan kishilar ham uning ma’ruzalariga qiziqish bildirgan [2]. 2005-yilda Dubay Qur’on Xizmat Kengashi uni "Namunali Islom Olimi" deb e’tirof etgan. 2012-yilda esa Iordaniya Qirollik Akademiyasi tomonidan tuzilgan eng nufuzli 500 musulmon ro‘yxatida 22-o‘rinni egallagan.

Butiy aqidada Ash’ariy kalom maktabiga ergashgan bo‘lib, salafiylik oqimiga tanqidiy yondashuvi bilan mashhur edi. Fiqhiy yo‘nalishda esa Shofi’iy mazhabiga mansub bo‘lgan.

Butiyning ilmiy faoliyatida birinchi yirik yutug‘i sifatida "ad-Davabitu’l-Maslaha fi’sh-Shari‘ati’l-Islamiyya" nomli doktorlik dissertatsiyasi bo‘lib, bu asar Islom huquqidagi "Maslaha" masalasini chuqur tahlil qilgani sababli tadqiqotchilar tomonidan muhim manba sifatida qadrlanadi.

Uning asl shuhrati esa "Fiqhus-siyra" asari orqali keng tarqalgan. Ushbu kitobda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning hayotlari asosida shar’iy va fiqhiy xulosalar chiqarilib, yangicha ilmiy uslubda taqdim etilgan.

Tahrirchi Bot, [16.05.2025 12:30]
Butiy 70 ga yaqin kitob va ko‘plab maqolalar muallifi bo‘lib, Islom ummati muammolariga bag‘ishlangan "Abhas fi’l-Kimme" nomli o‘nta risoladan iborat to‘plami ham e’tibor qozongan. Bu risolalarda u muammolarga yechimlarning o‘zini emas, balki ularning asl sabablari, xususan, G‘arb qarshisida musulmonlarning ijtimoiy va iqtisodiy jihatdan orqada qolish omillarini ochib berishga intilgan.

U butun umri davomida islomiy fikr, axloq va ma’rifatni targ‘ib etishda fidokorona xizmat qilgan. Afsuski, bu yuksak ilm va taqvo sohibi 2013 yil 21 mart kuni Damashqdagi Imom masjidida dars berayotgan paytida shahid bo‘ldi. Uning vafoti nafaqat Suriyada, balki butun Islom olamida chuqur iztirob bilan qabul qilindi. Shu tariqa Ramazon Butiy o‘zining boy ilmiy merosi va mardonavor xizmatlari bilan musulmon ummatining qalbida chuqur iz qoldirdi.

Muhammaddiyor MO‘MINOV,
Toshkent Islom instituti 402-guruh talabasi.
 

[1] Mahsum Aslan. Muhammed Said Ramazan el-Bûtî’nin hayatı, eserleri, ilmî kişiliği ve fıkıhçılığı "Muhammad Said Ramazon al-Butiyning Hayoti, Asarlari, Ilmiy Shaxsiyati va Fiqhchilig‘i" nomli magistrlik dissertatsiyasidan. Dijla Universiteti, Sotsial fanlar instituti, Diyarbakir, qisqartirma, 2014.–  J.1. — B.1.

[2] Andreas Christmann. Islamic scholar and religious leader: A portrait of Shaykh Muhammad Sa’id Ramadan al-Būti “Musulmon Olim va Diniy Yetakchi: Shayx Muhammad Said Ramazon al-Butiy”, tarj. Muammer İskenderoğlu, Usul islomiy tadqiqotlar jurnali, Son: 2, Iyul-Dekabr, 2004. – 129-154, - B.130.