Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Abu Muso Ash’ariy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Qur’on o‘qiydigan mo‘min utrujjaga o‘xshaydi. Uning hidi yoqimli, mazasi shirin. Qur’on o‘qimaydigan mo‘min esa xurmo kabidir. (Xurmo mevasining) hidi yo‘q, ammo mazasi shirin. Qur’on o‘qiydigan munofiq rayhon kabi xushbo‘y, biroq mazasi taxir. Qur’on o‘qimaydigan munofiq esa hanzala yanglig‘ hidsiz, ta’mi achchiqdir» deganlar.
Buxoriy, Muslim, Sunan sohiblari, Dorimiy, Ahmad rivoyat qilgan.
Mazkur hadisda Qur’on tilovat qilish, Kalomullohdan uzoq yurish qanday samara berishi ajoyib o‘xshatish orqali bayon etilmoqda. Unda to‘rt toifa kishi ikki xil meva hamda ikki xil o‘simlikka o‘xshatilmoqda: mo‘min utrujjaga, xurmoga, munofiq esa rayhonga, hanzalaga mengzalmoqda. Bu bilan mo‘min bandaning sha’ni naqadar ulug‘ligi, tilida musulmonlikni da’vo qiladigan kimsaning holati naqadar yomonligini bilib olamiz. Qolaversa, hadisda Allohning Kalomi bandaning zohiriga ham, botiniga ham ta’sir qilishi ta’kidlanmoqda. Bandalar bu borada bir-biridan farq qiladi. Haqiqiy mo‘min ko‘proq nasibador bo‘ladi, kimdir ozroq. Qur’on barakasidan umuman benasib qoladiganlar ham yo‘q emas. Keling, bu purma’no hadis sharhi bilan yaqindan tanishib chiqamiz:
“Qur’on o‘qiydigan mo‘min utrujjaga o‘xshaydi. Uning hidi yoqimli, mazasi shirin”.
Utrujja – apelsinga o‘xshagan meva. Uning hajmi o‘rtacha, ko‘rinishi chiroyli, rangi sariq-qizg‘ish. Utrujjaning ajoyib rangi kishi e’tiborini tortadi. Unga qaragan inson ko‘nglida quvonch paydo bo‘ladi. Qolaversa, utrujjaning xushbo‘y hidi, totli mazasi bor. Utrujja mevalar ichida eng zo‘ri bo‘lgani uchun ham mo‘min kishi mana shu mevaga o‘xshatilmoqda. Mo‘minning qalbida imoni bor, nifoq yo‘q. U Qur’on o‘qiydi. Qur’on o‘qishi shundoq yuz-ko‘zidan bilinib turadi. Mo‘minning tashqi ko‘rinishi go‘zal, xulqi chiroyli. Asosiysi ichki olami – qalbi go‘zal. Bundan chiqdi, komil mo‘min bo‘lish uchun ham sirtini, ham ichini to‘g‘rilash kerak. Qalbni isloh qilishda, yetuk mo‘min bo‘lishda Qur’onning ahamiyati juda katta. Qur’on o‘qiydigan mo‘minning – xuddi utrujja kabi – ta’mi mazali: qalbida imon mustahkam o‘rnashgan, hidiyam xushbo‘y – odamlar uning qiroatini eshitib rohatlanadilar, ajr-savob oladilar, Qur’on o‘qishni o‘rganadilar. E’tiborli jihati shundaki, hadisda “Qur’on o‘qiydigan” deyish bilan Qur’onni oyda-yilda bir emas, doim o‘qish lozimligiga ishora qilinmoqda. Zero, komil mo‘min banda Allohning Kalomini tokchalarda g‘arib holda qoldirmaydi, muttasil o‘qib-o‘rganadi, ilohiy ta’limotlarga muvofiq yashaydi.
“Qur’on o‘qimaydigan mo‘min esa xurmo kabidir. (Xurmo mevasining) hidi yo‘q, ammo mazasi shirin”. Buyam ajoyib o‘xshatish. Har bir bandadan talab etiladigan asosiy narsa imondir. Mo‘min banda imoni bilan qadrli. Lekin Allohga, oxirat kuniga ishonsa-yu, Parvardigori Kitobini o‘qimasa, uning qadri pasayadi. Shuning uchun bo‘lsa kerak, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Qur’on o‘qimaydigan mo‘minni xurmoga o‘xshatyaptilar. Xurmoning mazasi juda shirin, lekin hidlab ko‘rsangiz, hidi yo‘qligiga amin bo‘lasiz. Bundan chiqdi, Qur’on o‘qimaslik, o‘qishni o‘rganishga harakat qilmaslik mo‘min banda uchun ayb sanaladi. Afsuski, hozirda ko‘p musulmonlar Qur’on o‘qimaydi, ma’nosini tushunmaydi. Oqibatda musulmon bo‘lgani uchun emas, musulmon bo‘la turib Qur’onni o‘qib-o‘rganmagani uchun boshiga har xil savdolar tushadi. Bugungi kundagi ko‘p tashvishlar aynan dindan bexabarligimiz sababli kelib chiqmoqda. Bundoq olib qarasak, hammasi yozib qo‘yilgan, qaysi vaziyatda nima qilish kerakligi bayon etilgan. Biroq Qur’on o‘qilmaydi, Allohning hukmi o‘rganilmaydi. Bunday noxush vaziyatdan chiqib ketishning birdan-bir chorasi – Qur’onga qaytish, Allohning Kalomini qunt bilan o‘qib-o‘rganish. Shuni ham ta’kidlab o‘tish joiz, mo‘min banda Qur’on o‘qimasayam, uning asli pok. Chunki qalbida imon bor. Qur’on o‘qimagani yoki o‘qiy olmagani bilan uning botini go‘zal, ammo zohiri islohtalab.
“Qur’on o‘qiydigan munofiq rayhon kabi xushbo‘y, biroq mazasi taxir”. Qur’on o‘qiydigan munofiqning rayhonga o‘xshatilishiga sabab munofiq dilida kasallik bor, tilida musulmonlikni da’vo qiladi. Lekin qalbida imon yo‘q, ixlos yo‘q. Odamlar – Qur’on hurmatidan – riyokor qorini izzat-ikrom qilishlari mumkin. Biroq niyati xolis bo‘lmagani uchun riyokor kimsa Alloh nazdida haqiqiy qorilik maqomiga erisholmaydi: unga savob ham, yuqori martaba ham berilmaydi. Ma’lumki, rayhonning hidi ko‘pchilikka yoqadi. Ammo bargini chaynagan odamning ko‘ngli behuzur bo‘ladi. Munofiq ham shunday. Faqat Qur’on o‘qigani uchun uning hidi xushbo‘y. E’tibor bering: bu gap qalbida nifoq illati bor kimsa haqida aytilyapti. Chinakam mo‘min banda Qur’on o‘qish bilan qanchalik yuqori darajaga ko‘tarilishini shundan ham bilib olsa bo‘ladi.
“Qur’on o‘qimaydigan munofiq esa hanzala yanglig‘ hidsiz, ta’mi achchiqdir”. Hanzala – ta’mi, hidi yoqimsiz o‘simlik. Mevasi apelsin kattaligida bo‘ladi. Qalbida nifoq bor, Qur’ondan uzoq banda hanzalaga o‘xshaydi. Uning ta’mi achchiq, ustiga-ustak hidi ham badbo‘y. Bu – to‘rt toifa ichidagi – eng past pog‘ona egasidir. Munofiqlik tamg‘asi bandani juda past darajaga tushirib yuboradi. Agar u Qur’ondan yiroq bo‘lsa, pog‘onasi battar pasayib ketadi. Munofiqqa ibodat qilish ham, Qur’on o‘qish ham og‘irlik qiladi. Shu ma’noda Abul Javzo: “Munofiq uchun Qur’on o‘qishdan ko‘ra zil-zambil toshlarni ko‘tarib yurish osonroq”, degan.
Abu Nuaym “Hilyatul avliyo”da rivoyat qilgan
Munofiqda imon, ixlos bo‘lmagani uchun ibodatni xushu’ bilan bajarolmaydi, Qur’onni Alloh roziligi uchun emas, odamlar maqtovi uchun qiroat qiladi, bor e’tiborini faqat tashqi tarafga – moddiyatga qaratadi. Hadisning mana shu qismidan xulosa chiqaradigan bo‘lsak, avvalo nifoqdan uzoq yurish, sirtdan musulmon bo‘lib ko‘rinib, Islomga teskari ishlardan qilishdan ehtiyot bo‘lish kerak. Qolaversa, Qur’onga e’tiborimizni kuchaytiraylik. Zotan, mo‘min-musulmon bo‘la turib Qur’on o‘qimaslik ma’qul emas. Chunki Alloh Qur’onni o‘qib-o‘rganishimiz, Kalomulloh odobi ila xulqlanishimiz uchun nozil qilgan.
«Qur’on qalblar shifosi» kitobi asosida tayyorlandi
Iymon 
Namoz 
Ro'za 
Zakot 
Haj 
Qur'on 
Islom saboqlari 
Aloqa 
