وَقَالَ إِنِّي ذَاهِبٌ إِلَى رَبِّي سَيَهْدِينِ ربِّ هَبْ لِي مِنَ الصَّالِحِينَ فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلَامٍ حَلِيمٍ فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِينِ وَنَادَيْنَاهُ أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاء الْمُبِينُ وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ
«“Albatta, men Rabbim (buyurgan taraf)ga ketuvchidirman. Uning o‘zi meni (to‘g‘ri yo‘lga) hidoyat qilur. Ey Rabbim! O‘zing menga solih (farzand)lardan ato etgin!” Bas, Biz unga bir halim o‘g‘il (tug‘ilishi to‘g‘risidagi) xushxabarni berdik. Bas, qachonki u (otasi) bilan birga yuradigan bo‘lgach, (Ibrohim): “Ey o‘g‘ilcham! Men tushimda seni (qurbonlik uchun) so‘yayotganimni ko‘rmoqdaman. Endi sen o‘zing nima ra’y (fikr) qilishingni bir (o‘ylab) ko‘rgin!” – degan edi, u aytdi: “Ey otajon! Sizga (tushingizda Alloh tomonidan) buyurilgan ishni qiling! Inshoalloh, meni sabr qiluvchilardan topursiz”. Bas, qachonki, ikkisi ham (Allohning amriga) bo‘yin sunib, (Ismoilni qurbonlikka) peshonasi bilan (yerga) yotqizgan ediki, unga Biz nido qildik: “Ey Ibrohim! Darhaqiqat, sen tushni tasdiq etding. Albatta, Biz ezgu ish qiluvchilarni mana shunday mukofotlaymiz”. Albatta, bu (qurbonlikka buyurishim) ayni sinovdir. Biz (Ismoilning) o‘rniga katta bir (qo‘chqor) so‘yishni badal qilib berdik» (Soffot surasi, 99–107-otlar).
Ibrohim alayhissalom keksayib qolgan chog‘ida Alloh taolo u zotga o‘g‘il farzand ato etdi. Unga Ismoil deb ism qo‘ydi. Oradan ancha yil o‘tgani sababli Ibrohim alayhissalom farishtalarga bergan va’dasi (o‘g‘lini Alloh yo‘lida qurbonlik qilishi)ni unutib yuborgan edi.
Ismoil alayhissalom o‘n uch yoshga to‘lib, Ka’bani barpo etishda otasiga ko‘maklashgan edi. Bino bitgandan keyin Baytullohni tavof qilishgan edi. Haj arkonlarini tugatib, arafadan bir kun oldin, ya’ni tarviya kuni Ibrohim alayhissalom tush ko‘radi. Tushida nazringni bajar, degan nido keladi. Ibrohim alayhissalom uyg‘onib ketadi. Nazri nima ekanini uzoq o‘ylaydi. Shu bois o‘sha kunga “tarviya kuni” deyiladi. Bu kunbizda “yolg‘on arafa kuni” deb nomlangan.
Ertasi kuni xuddi shu tushni yana ko‘radi. Ibrohim alayhissalom bu tush Alloh taolodan ekanini anglab yetadi. Shu bois bu kunni “Arafa”, ya’ni “bilish” deb nomladi. Ammo nazri nima ekanini yana eslay olmaydi. Bayram kuni ham shunday tush ko‘radi va nazrini eslaydi. O‘g‘lini qurbonlik qilishni tushida ko‘rdi va shundan beri shu kun Qurbon bayrami bo‘lib qoldi (“Shir’atul Islam”, 219-b).
Ibrohim alayhissalom Alloh taoloning buyrug‘ini bajarishi lozim edi. Bayram kuni erta tongda Hojar onamizni chaqirib, unga o‘g‘li Ismoilni kiyintirishini aytdi. Hojar onamiz Ismoilga yangi kiyimlar kiydirib, uni bezaydi. Ota-o‘g‘il birgalikda Mino sari yo‘lga chiqishdi. Ammo nima maqsadda, qayerga ketilayotganini ona ham, o‘g‘il hambilmasdi.
Shaytoni lain bunday imtihonni aslo ko‘rmaganini va: “Ibrohim alayhissalom bu ishni amalga oshirsa, men bu masalada ularni yo‘ldan ozdirolmasam, bundan so‘ng aslo ularga ta’sir ko‘rsata olmayman, ichim kuyib halok bo‘laman”, dedi (Shir’atul Islam”, 222-b).
Shaytoni lain Ibrohim alayhissalomning yo‘lini to‘sib: “Ey Ibrohim, shunday go‘zal bolani qurbonlik qilishga ko‘zing qanday qiyadi? Ota ham o‘g‘lini so‘yadimi?” dedi. Ibrohim alayhissalom yerdan tosh olib shaytonga uloqtirdi va uni quvdi.
Shayton bu safar Hojar onamizning yoniga borib, uni aldashga kirishdi. Hojar onamiz: “Agar Alloh taolodan shunday buyruq kelgan bo‘lsa, bu buyruqqa barchamiz bosh egamiz”, dedi.
Shayton Ismoil alayhissalomning oldiga borib: “Otang seni qayerga olib boryapti, bilasanmi? Seni so‘yishga olib ketyapti”, deb uni qo‘rqitmoqchi bo‘ldi.
Ismoil alayhissalom ham: “U mening otam.U payg‘ambar. Agar bu buyruq Allohdan kelgan bo‘lsa, uni bajarishi shart”, deya javob qaytardi.
Ibrohim alayhissalom o‘zini va zurriyodini vasvasa qilgani uchun Minoda shaytonga tosh otgani oxirzamon payg‘ambari shariatiga ham sunnat amal sifatida kiritildi va bu to qiyomatgacha davom etadi.
Ibrohim va Ismoil alayhimassalom ishora qilingan joyga yetib kelishdi. Ibrohim alayhissalom uchun bu eng qiyin dam edi. Chunki u o‘g‘lini nima uchun bu yerga olib kelganini unga aytishi kerak edi.
Shunda Ibrohim alayhissalom: “Ey o‘g‘ilcham! Men tushimda seni so‘yayotganimni ko‘rmoqdaman. Bu ishga sen nima deysan, qanday fikr bildirasan?” deganida Ismoil alayhisalom qiyomatgacha insonlarga ibrat bo‘ladigan ushbu so‘z: “Ey otajon! Sizga (tushingizda Alloh tomonidan) buyurilgan ishni qiling! Inshoalloh, meni sabr qiluvchilardan topursiz”, deb javob qaytardi.
Ota-bola ilohiy amrni bajarishga kirishdi. Shu asnoda Ismoil alayhissalom: “Otajon, mening sizga bir nechta iltimosim bor. Ularni bajarishingizni so‘rayman. Avvalo, qo‘llarimni mahkam bog‘lang. Aks holda tipirchilab sizga aziyat yetkazishim mumkin. Yuzimni yerga qarating. Ko‘zimga ko‘zingiz tushsa, mehringiz iyib ketishi tayin. Ko‘ylagimni onamga eltib bering, meni eslab yursin. Onamga salom ayting. Allohning amriga sabr qiling. Meni qanday qurbonlik qilganingizni va qo‘llarimni bog‘laganingizni hech kimga aytmang. Onam yosh bolalarning oldiga bormasin. Aks holda meni eslab, Allohga isyon qilishi mumkin”, dedi.
Ibrohim alayhissalom o‘g‘lining istaklarini bajardi. Birozdan so‘ng Ismoil alayhissalom yana: “Otajon, qo‘llarimni, oyoqlarimni yeching. Meni faritashlar ko‘rib turibdi. Ular meni isyonkor bola ekan, otasi uning oyoq-qo‘lini bog‘lashga majbur bo‘libdi, demasin”, dedi.
Ota va bola Allohning hukmi oldida bosh egishdi. Ibrohim alayhissalom o‘g‘lini kundaning ustiga yotqizdi. Bo‘g‘ziga pichoq tiradi. Pichoqni jahd bilan tortdi. Shu asnoda yer yuzidagi va osmondagi barcha farishtalar sajdaga bosh qo‘yishdi: “Allohim, Ismoilni O‘zing asra!. Ibrohimni afv et!” deb yolvorishar edi.
Shunda Alloh taolo: “Ey farishtalarim, bandam Ibrohimga qarang. Mening roziligim uchun o‘g‘lining bo‘g‘ziga pichoq tortyapti. Holbuki, sizlar Odam alayhissalomni yaratayotgan paytimda:
وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ
وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ
«Eslang, (ey Muhammad!) Rabbingiz farishtalarga: “Men Yerda xalifa (Odam) yaratmoqchiman», – deganida, (ular) aytdilar: “Unda (Yerda) buzg‘unchilik qiladigan, (nohaq ravishda) qonlar to‘kadigan kimsani yaratmoqchimisan? Holbuki, biz Senga hamding bilan tasbehlar aytamiz va Seni muqaddas deb bilamiz. (Alloh) aytdi: “Albatta, Men sizlar bilmagan narsalarni bilurman”»(Baqara surasi, 30-oyat), degan edingiz.
“Qurbonlik risolasi”dan.
“Arafot” so‘zi lug‘atda – “bilish, tanish” ma’nolarini bildiradi.
Makka shahridan 20 km, Minodan 10 km, Muzdalifadan esa 6 km, Namira masjididan 1,5 km uzoqlikda joylashgan. Uzunligi 11-12 km va kengligi 6,5 km bo‘lgan vodiy. U qattiq katta toshlardan iborat. Janubiy tomonda 168 ta zinasi mavjud.
Ma’lumotlarga ko‘ra, Odam Ato bilan Havvo onamiz jannatdan chiqarib yuborilganlaridan keyin bir-birlari bilan shu yerda uchrashganlar, deyiladi.
Boshqa bir rivoyatda Jabroil alayhissalom Ibrohim alayhissalomga ushbu makonda haj amallarini o‘rgatib: “Arofta?” (“O‘rgandingizmi?”) deganlarida, Ibrohim alayhissalom: “Ha”, deganlar. Shundan keyin Arafot deb nomlanib qolgan.
Arofat tepaligida bir baland joy borki, u yerni “jabalul rohma”, ya’ni “rahmat tog‘i” deyiladi. Arafa kuni hojilarga yog‘iladigan behisob rahmat va barakalar sababli “rahmat tog‘i” deb nomlanadi. Ushbu tog‘ Ilol, Nobit hamda Quriyn deb ham ataladi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam vafotlaridan 93 kun oldin, hijratning 10 yili Madinadan hajga kelib, arafa kuni shu tepalikka chiqqanlar va oq tuyalarini cho‘ktirib, uning ustida turib “Vidolashuv va’z”ini aytganlar. Bu joy uzoqdan ko‘rinib turishligi uchun ustun shaklida ko‘tarilib, oqqa bo‘yab qo‘yilgan.
Arafotda hajning asosiy arkoni ado etiladi. Arafa kuni bomdod namozi o‘qilgandan so‘ng Minodan Arafotga qarab yo‘lga tushiladi. Zilhijja oyining 9-kuni, ya’ni arafa kuni hojilar shu tepalikka chiqib, to quyosh botgunga qadar ibodat bilan mashg‘ul bo‘ladilar. Arafotda ma’lum muddat turmagan kishining haji haj hisoblanmaydi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Haj Arafotdir”, deganlar (Imom Termiziy va Nasoiy rivoyati).
Arafotga chiqishdan oldin g‘usl qilib olinsa yaxshi bo‘ladi.
Arafotga chiqishda va u yerda turganda doim takbir, tahlil, hamd va talbiya (“labbayka”) aytiladi. Arafotda duolar ijobat bo‘ladi. Shuning uchun hojilar ko‘proq duoda, zikrda, tilovatda, iltijoda, chin dildan tazarruda bo‘lishga intilishlari lozim.
Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Duolarning yaxshisi – Arafot kungi duodir”, deganlar (Imom Termiziy rivoyati).
Arafotda quyidagi oyat nozil bo‘lgan: “Bugun Men sizlar uchun diningizni komil qildim, Men sizlarga ne’matimni to‘kis qilib berdim va sizlar uchun Islomni din qilib tanladim” (Moida surasi, 3-oyat).
Arafotda va Rahmat tog‘ida quyidagi duolarni o‘qish tavsiya etiladi:
“Subhanallohi va bihamdihi. Subhanallohil ’aziym”.
“Laa ilaha illa anta. Subhanaka inni kuntu minaz-zolimiyn”.
“Laa havla va laa quvvata illa billahil ’aliyil ’aziym”.
“Robbana atina fid-dunya hasanatan va fil axiroti hasanatan va qina ’azaban-nar”.
“Allohumma aslih li diniyallaziy huva ’ismati amri va aslih li dunyayallati fiha ma’ashiy va aslih liy axirotiyallati fiha ma’adiy, vaj’alil hayata ziyadatalli min kulli xoyrin, vaja’lil mavta rohatalli min kulli sharrin”.
“A’uzu billahi min jahdil balai va darkish-shaqoi va su’il qazoi va shatamatil a’dai”.
Arafotda peshin va asr namozlari bir azon va ikki iqomat bilan qo‘shib qasr qilib o‘qiladi. Hajning amiri xutba o‘qiydi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “Arafa kuni, Alloh bandalarni do‘zaxdan ko‘p ozod qilganchalik boshqa biror kun yo‘q!” (Imom Muslim rivoyati).
Boshqa hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday deganlar: “Alloh huzurida Arafot kunidan yaxshiroq kun yo‘q. Alloh taolo dunyo osmoniga (farishtalarga maqtanib) yer ahli bilan faxrlanib aytadi: “Mening chang bosgan bandalarimga qarang! Mening rahmatimdan umidvor bo‘lib, barcha joylardan keldilar. Vaholanki, ular mening azobimni ko‘rmaganlar. Alloh taolo biror kunda Arafa kunidek bandani do‘zaxdan ozod qiladigan kun yo‘q, deydi”.
Alloh taolo hajingizni mabrur, sa’yingizni mashkur va gunohingizni mag‘fur qilsin!
Davron NURMUHAMMAD