Har bir soha rivojida o‘zaro tajriba almashinuv, do‘stona hamkorlik, yangi ilmiy, innovatsion yangilik va kashfiyotlardan bahramand bo‘lish muhim omillardan hisoblanadi. Shu ma’noda tez suratlar bilan rivojlanib borayotgan O‘zbekiston ham barcha sohalarda dunyo va yaqin qo‘shni davlatlar bilan o‘zaro hamkorlik aloqalarini mustahkamlash, manfaatli yangi loyihalarni amalga oshirishga alohida ahamiyat qaratib kelmoqda. Albatta, o‘zaro do‘stona munosabatlar mustahkamlanishida ta’lim tizimi, kadrlar tayyorlash sohasidagi hamkorlik uzoq yillik hamkorlik aloqalariga bog‘lanishiga xizmat qilishi bilan e’tiborlidir.
O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi hamda Ozarbayjon ilohiyot instituti hamkorligida o‘tkazilgan “Diniy bag‘rikenglik davlat va jamiyat rivojlanishining muhim omili” mavzusidagi onlayn video-konferensiya shu ma’noda o‘ziga xos ahamiyatga ega bo‘ldi. Unda har ikki ta’lim muassasasi o‘rtasida yaqin va uzviy hamkorlikka doir Anglashuv memorandumi imzolanishi rejalashtirilgani muloqotlarning yanada samarali kechishiga xizmat qildi.
Qator nufuzli tashkilotlar vakillari ishtirokida tashkil etilgan onlayn video-konferensiya yuqori saviyada bo‘lib o‘tdi. Unda Din ishlari bo‘yicha qo‘mita, O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi, O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi, O‘zbekiston musulmonlari idorasi, Respublika ma’naviyat va ma’rifat markazi, Imom Buxoriy va Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari, Toshkent islom instituti hamda taniqli olimlar, professor-o‘qituvchilar ishtirok etdi.
Shuningdek, anjumanda Kavkaz musulmonlari idorasi raisi Shayxulislom Allohshukur Pashazoda, Kavkaz musulmonlari idorasi raisi birinchi o‘rinbosari, muftiy Salmon Musayev, Ozarbayjon Respublikasidan — Diniy muassasalar bilan ishlash bo‘yicha davlat qo‘mitasi raisi Mubariz Gurbanli, Ozarbayjon ilohiyat instituti rektori Agil Shirinov, institut Fan va innovatsiyalar bo‘yicha prorektori Mirniyaz Mursalov, Ozarbayjon – O‘zbekiston do‘stligi parlament guruhi rahbari Eldor Ibrohimov, ushbu guruh a’zolari - Javanshir Pashazade, Anvar Iskandarov, Jeyhun Mammedovlar qatnashdi.
Anjumanda O‘zbekiston va Ozarbayjon o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlik aloqalari yangi bosqichga ko‘tarilayotgani ta’kidlandi. Jumladan, ilm-fan, allomalar ilmiy-ma’naviy merosini chuqur o‘rganish, kadrlar almashinuvini yo‘lga qo‘yish, hamkorlikda muntazam ravishda xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyalar o‘tkazish borasida o‘zaro fikr almashildi.
Tadbir ishtirokchilari tomonidan “Diniy bag‘rikenglik davlat va jamiyat rivojlanishining muhim omili” mavzusida to‘plangan boy tajribalar, mulohazalar hamda takliflar haqida ma’lumot berildi.
Ta’kidlanganidek, hozirgi pandemiya sharoitida kishilarning bir-birlariga mehr-oqibatli bo‘lishlari, insoniyat boshiga kelgan sinovlarni sabr-bardosh, aql-idrok bilan yengib o‘tishi maqsadga muvofiq. Diniy bag‘rikenglik, millatlararo totuvlik har bir jamiyat rivoji uchun muhim ahamiyat kasb etishi yana bir bor ta’kidlandi.
Anjuman davomida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo‘yicha qo‘mita va Ozarbayjon Respublikasi diniy tashkilotlar bilan ishlash davlat qo‘mitasi hamda O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi va Ozarbayjon ilohiyot instituti o‘rtasida o‘zaro hamkorlikka qaratilgan Anglashuv memorandumi imzolandi.
Ilm-fan taraqqiyoti, sohaga oid olib borilayotgan tadqiqotlar, o‘zaro hamkorlikni kengaytirish, islomshunoslik rivoji yo‘lida har ikkala ta’lim muassasasi salohiyati va imkoniyatidan unumli foydalanish imzolangan Anglashuv memorandum bosh maqsadlaridan ekani ta’kidlandi.
Shuningdek, anjumanning ikkinchi qismi — uch yo‘nalishda ya’ni, “Jamiyatda diniy bag‘rikenglik va hamjihatlikni ta’minlash: O‘zbekiston va Ozarbayjon tajribasi”, “Diniy qadriyatlarni saqlab qolish va rivojlantirish”, “Islomiy ta’lim va zamonaviylik” mavzularida olib borildi. Olimlar, soha vakillari to‘plagan o‘z tajriba va ma’lumotlari bilan o‘rtoqlashishdi.
Mazmunli o‘tgan muloqot so‘ngida O‘zbekiston va Ozarbayjon o‘rtasidagi hamkorlik aloqalarini yanada rivojlantirish, qadim ildizlari tutash xalqlarimizning dunyo ilm-fani taraqqiyotiga beqiyos hissa qo‘shgan allomalarimiz ilmiy-ma’naviy merosini chuqur tadqiq etishda amaliy ishlarga o‘tish vaqti-soati kelgani bildirildi. Bunda diniy bag‘rikenglik, millatlararo totuvlik, o‘zaro hamjihatlikni mustahkamlash davlat va jamiyat rivojining ajralmas bo‘lagi bo‘lib xizmat qilishi yana bir bor isbotlandi.
Din ishlari bo‘yicha qo‘mita matbuot xizmati
Hanafiy mazhabimizda «ishorai sabboba» sunnat amal xisoblanadi. U to‘g‘risida bir necha hadisu shariflar vorid bo‘lib, quyidagi manbalarda u to‘g‘risida va qanday qilinishi borasida to‘xtalib o‘tilgan. Abu Lays Samarqandiy “Navozil”, Kamoliddin Ibnu Humom “Fathul qodir”, Alloma Alouddiyn Kosoniy “Badoi’us Sanoiy”, Ibn Obidiyn “Raddul muxtor”, Abdulhay Laknaviy “Umdatur ri'oya”, “E’lo’us sunan” kabi mo‘tabar manbalarda ham sunnat ekanligi zikr qilingan. Bu haqida Aliy Qoriy ikkita “Tazyinul ibora tahsinul ishora” va “At-tadhiynu lit tazayyun”, Hofiz Ibn Hajar “Talhisul hobir”, Ibn Obidiyn “Raf’ ul taraddud” nomli bir qator risolalarda ham yozib o‘tganlar.
Imom Termiziy Abu Humayddan rivoyat qiladilar: “O‘ng kaftlarini o‘ng tizzalariga, chap kaftlarini chap tizzalarini ustiga qo‘yib barmoqlari bilan ishora qilar edilar”.
Ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Nabiy sallolohu alayhi vasallam namozda, ya’ni tashahhudga o‘tirsalar o‘ng qo‘llarini o‘ng tizzalarini ustiga chap qo‘llarini chap tizzalarini ustiga qo‘yib ko‘rsatkich barmoqlarini ko‘tarib ishora qilardilar. Chap qo‘llari tizzalarini ustida turar edi”. Ushbu hadisga sahobalar, tobe’inlar amal qilib, tashahhudda ishorani ixtiyor qildilar. Ahmad Nofi’dan rivoyat qiladilar: “Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhumo namozda tashahhudga o‘ltirsalar ikki qo‘llarini ikki tizzalariga qo‘yib barmoqlari bilan ishora qilib, ishora qilgan barmoqlariga qarab turar edilar, so‘ng Rasululloh sallalohualayhi vasallam: “Barmoq bilan ishora qilish shaytonga temirdan ham shiddatliroq”, derdilar.
Aliy Qoriy “Tazyinul ibora tahsinul ishora” kitoblarida ushbu hadisni sharhlab aytadilarki, “Barmoq bilan ishora qilish urushda temir qurolni ishlatishdan ham qiyinroqdir, go‘yo tavhidga ishora qilish bilan shayton mo‘min bandani adashtirishi, shirkka olib borishdan bo‘lgan umidini kesadi”.
Imom Suyutiy “Jome’ul kabir” kitoblarida Uqba ibn Omirdan rivoyat qiladilar: “Kishi namozida ishora qiladigan har bir ishorasiga o‘nta hasanot yoziladi”, dedilar.
Ibn Obidiyn “Raf’ul taraddud” nomli kitoblaridagi «ishorai sabboba» haqida vorid bo‘lgan hadislar, olti sahih kitoblarning hammasida zikr qilingan. U hadislarni hattoki, ma’naviy mutovotir deyish durust bo‘ladi deganlar.
«Ishorai sabboba» qilish borasida sahobalar, ularga ergashgan tobe’inlar ixtilof qilmadilar. Imom Abu Hanifa va u zotning ikki shogirdlari Imom Abu Yusuf va Imom Muhammmad, Imom Molik, Imom Shofeiy, Imom Ahmad ibn Hanbal hamda mutaqaddim ulamolar «ishorai sabboba» sunnat ekanligiga ittifoq qilishgan.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, «ishorai sabboba»ni tashahhudga o‘tirganda, duoni o‘qib “Ashhadu anna...” deganda namozxon o‘ng qo‘lni ko‘rsatgich barmog‘ini ko‘taradi, “illalloh” deganda tushiradi. Tashahhud duosini avvalidan qo‘lni qimirlatib turish durust emas. Shuni takidlash lozimki, «ishorai sabboba» rivoyatlaridan bexabar bo‘lib, bu amalni qilmagan namozxonni aslo malomat qilinmaydi.
Namangan shahar "Mulla Bozor Oxund" jome masjidi
imom noibi Anvarxon Akramov
Manba: @Softalimotlar