Sayt test holatida ishlamoqda!
08 Yanvar, 2025   |   8 Rajab, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:24
Quyosh
07:49
Peshin
12:35
Asr
15:30
Shom
17:14
Xufton
18:33
Bismillah
08 Yanvar, 2025, 8 Rajab, 1446

Tasavvuf haqida tasavvur: TARIQAT SILSILASI

19.07.2020   3428   22 min.
Tasavvuf haqida tasavvur: TARIQAT SILSILASI
  1. XOJA ALOUDDIN ATTOR QUDDISA SIRRUHU

Bu zotning tug‘ilgan sanalari va joylari haqida ma’lumot topish hozircha bizga nasib etmadi.

U kishi hijriy 802 sana, milodiy 1399 sanada Chag‘oniyon nomli joyda vafot etganlar.

Xoja Alouddin Attor quddisa sirruhu o‘rta bo‘yli, kulcha yuzli, qoramtir tanli va katta soqolli odam edilar. U kishi Shoh Naqshband hazratlarining sodiq muridlari, kuyovlari va bosh xalifalari edilar.

Xoja Alouddin Attor quddisa sirruhu Buxoroi sharifdagi boy oilalardan birining farzandlari bo‘lishlariga qaramay, faqirlikni afzal ko‘rgan va ilmu irfonga ruju qo‘ygan edilar. U kishi Buxoro madrasalaridan birida zohiriy ilmlarni maroq bilan tahsil qildilar. U kishining hujralarida bir eski bo‘yra, boshga qo‘yiladigan yostiq va kitob qo‘yadigan taxtadan boshqa narsa yo‘q edi.

Xoja Alouddin Attor quddisa sirruhu yoshlik chog‘laridan tariqat yo‘lini tutdilar. U kishining o‘z oilasida ko‘rgan boylik ta’sirini ketkazish uchun Shoh Naqshband hazratlari olma sotishga amr qildilar. Xoja Alouddin Attor quddisa sirruhu dastlab o‘zlarini tanimaydigan mahallalarda olma sotib yurdilar. So‘ngra Shoh Naqshband hazratlari u kishiga o‘z aka-ukalarining do‘konlari oldida olma sotishni amr etdilar. Xoja Alouddin Attor quddisa sirruhu aka-ukalari bu ishni og‘ir olishlarini o‘ylab, biroz xijolat tortdilar. Ammo hazrat mahkam turib oldilar.

Alouddin bir idishga olma solib, akalari savdo qiladigan chorsuga bordilar. Akalari bu holni ko‘rib, qattiq va og‘ir gaplarni aytishdi va uning idishini olib, uloqtirishdi. Shunda u kishi:

«Mening ustozim menga: «Olma sot», dedilar. Men olma sotaman! Qayerda desalar, o‘sha yerda sotaman! Do‘konlaringiz oldida baqirib-baqirib sotaman! Nima qilsangiz, qilavering!» dedilar va hazratning dargohlariga ravona bo‘ldilar.

Shoh Naqshband hazratlari uning nafsi siniq bo‘lganini ko‘rib:

«O‘g‘lim Alouddin! Endi olma sotish ishi tamom bo‘ldi. Akalaringning nafsi qavarib, sening nafsing ezilganini ko‘rdim. Bundan buyon suhbatlarda davomli ravishda ishtirok qil. Ilmni va fazlni tamomla. Alloh taoloning O‘zi senga yordamchi bo‘lsin», dedilar.

Xoja Alouddin Attor quddisa sirruhu ham madrasada ta’lim olar, ham suhbatlarda ishtirok etardi. Kundan-kunga uning holi yaxshilanib borar, Shoh Naqshband hazratlari doimiy ravishda uning holidan xabar olib turar edilar. Bir kuni u zot madrasaga tashrif buyurib, eski bo‘yra ustida dars tayyorlab o‘tirgan shogirdlarini izlab topdilar va:

«O‘g‘lim Alouddin! Mening bo‘yiga yetgan bir qizim bor. Agar qabul etsang, o‘sha qizimni senga nikohlab qo‘ysak», dedilar.

«Xojam, bu qulingiz uchun buyuk lutf va saodatdir. Ammo uy va tirikchilik uchun biror narsam yo‘q», dedi.

«Tashvish qilma, Allohning xazinasi mo‘l va rizq azaldan taqsim qilinmish. Qizim senga munosibdir. Kel, uyga boraylik, sizlarning aqdi nikohingizni qilaylik», dedilar.

Ushbu nikohdan xoja Hasan Attor, xoja Shihobuddin, xoja Muborak va xoja Alouddinlar dunyoga kelishdi. Ularning har birlari ulug‘ xojalar bo‘lib yetishdilar.

Xoja Alouddin Attor quddisa sirruhu Shoh Naqshband rahmatullohi alayhiga kuyov bo‘lganlaridan keyin u kishiga yanada yaqin bo‘ldilar va yana ham ko‘proq saboq olishni yo‘lga qo‘yib, katta saodatga erishdilar.

U kishi o‘z ustozlari va qaynotalari Shoh Naqshband rahmatullohi alayhining barcha ishlarini tartibga solib, xalifalari bo‘lib, shuhrat qozondilar. U kishi hijriy 802 sanada, Rajab oyida vafot etdilar.

Xoja Alouddin Attor quddisa sirruhu silsila omonatini xoja Muhammad Bahouddin Naqshband hazratlaridan olganlar.

 

  1. XOJA Ya’QUB CHARXIY QUDDISA SIRRUHU

Bu zoti sharifning G‘azna viloyatining Charx qishlog‘ida tug‘ilganlari ma’lum. Tug‘ilgan sanalari esa ma’lum emas. Mavlono Ya’qub Charxiy hazratlari hijriy 851 sana, milodiy 1447 sanada hozirgi Dushanbe shahrida vafot etganlar.

Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhi o‘rta bo‘yli, oq rangli va go‘zal yuzli edilar. Soqollarining atrofi siyrak va oq edi. U kishi zohir va botin ilmlarga hamda ma’naviy va moddiy ishoralarga sohib edilar.

Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhi G‘azna viloyatining Charx qishlog‘ida tug‘ilgan bo‘lsalar ham, ilk ilmiy tahsilni Hirotda olganlar. Keyinchalik Misrga borib, oliy ta’lim oldilar. Tariqat bo‘yicha ma’naviy tahsilni esa Buxoroi sharifda mukammal egalladilar.

U kishi Misrning ko‘zga ko‘ringan ulamolaridan zohiriy ilmlarni o‘rganib bo‘lganlaridan keyin, ilohiy bir ishorani sezib, tezda Buxoroga qarab yo‘l oldilar. U kishi «Qaydasan, Buxoro?» deb yurib borar ekanlar, yo‘lda bir darveshni uchratdilar. Darvesh u kishiga: «Ey Ya’qub! Qadamlaringni ildam ot! Qabul etiladiganlar zumrasiga kiradigan vaqting keldi!» dedi va to‘g‘ri Shoh Naqshband hazratlarining huzurlariga borishni tayinladi.

Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhi bu tavsiyaga amal qilib, hazrati Bahouddin Naqshband rahmatullohi alayhini topib bordilar va ikki zot oralarida quyidagi suhbat bo‘lib o‘tdi:

Ya’qub Charxiy:

– Hazratim, meni o‘z xizmatingizga qabul etib, dars bersangiz?

Shoh Naqshband:

– Bolam, ketiladigan zamonda ham kelinadimi?

Ya’qub Charxiy:

 – Siz bir ulug‘ kishisiz. Har bir odam tomonidan maqbulsiz.

Shoh Naqshband:

 – Har bir odam tomonidan maqbul bo‘lmoq shaytoniy bir hol bo‘lsa-chi?

Ya’qub Charxiy:

– Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Alloh bir kishiga yaxshilikni istasa, uni barchaga sevdirib qo‘yadi. Uni har bir odam tomonidan ma’qul bo‘ladigan qiladi», deganlar.

Shoh Naqshband:

– Juda yaxshi. Unday bo‘lsa, bir istixora qilaylik.

Keyin nima bo‘lgani haqida Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhining o‘zlari quyidagicha hikoya qiladilar:

«O‘sha kechasi ko‘zimga uyqu kelmadi. Agar qabul qilinmasam, holim nima bo‘ladi, deya tongga qadar mijja qoqmadim. Tong otishi bilan hazratning huzurlariga bordim. Ul zot menga tabassum ila boqib:

«Qabul bo‘lding! Buyoqqa kel!» dedilar va menga dars berib, xoja Alouddin Attor hazratlariga topshirdilar. Shu paytgacha o‘rgangan ilmlarimning tatbig‘ini, hosil qilingan go‘zal axloqlarning nafsimda yashashini hamda ma’naviy hollarning sayr va takammulini u kishidan o‘rgandim. U kishining zavqiga sherik bo‘ldim va Allohga hamdlar bo‘lsinkim, haqiqiy yo‘l shu ekanini anglab yetdim».

Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhi tariqat ilmida yuksak martabalarga yetdilar. U kishi o‘z zamonalarida bu sohada yagona kishiga aylandilar. O‘sha paytning ko‘zga ko‘ringan allomalari ham kelib, u kishiga qo‘l berar edilar.

Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhining zamondoshlaridan birlari, islomiy ma’rifatlar bobida yangi bir davr ochgan, tafsir, fiqh, aqoid va boshqa ko‘pgina ilmlarda ko‘plab tasnifotlar bitgan alloma Taftazoniy rahmatullohi alayhi ilm doiralarida Allomai Taftazoniy nomi ila mashhur bo‘lib, u kishi rahmatullohi alayhidan oldin o‘tgan olimlar «mutaqaddimlar», u kishidan keyin o‘tganlar «mutaaxxirinlar» deb ataladi. Shuning o‘zi ham Allomai Taftazoniy rahmatullohi alayhining qanchalar vaznga ega ekanliklarini ko‘rsatadi.

Allomai Taftazoniy rahmatullohi alayhining Sayyid Sharif Jurjoniy ismli shogirdlari bor edi. U kishi ham Islom olamida juda mashhur olimlardan hisoblanadi. U kishi ellikdan ortiq muhim kitoblarning muallifidir.

Allomai Taftazoniy rahmatullohi alayhining huzurlarida ta’lim olib turgan sayyid Sharif Jurjoniy rahmatullohi alayhi mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhiga qo‘l berib, u kishiga murid bo‘ladilar. Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhiga murid bo‘lgan sayyid Sharif Jurjoniy Alloh taoloning yordami ila tezda katta fayzu futuhlarga sohib bo‘ldilar. Ilm bobida ba’zi vaqtlarda o‘z ustozlari Allomai Taftazoniydan o‘tib keta boshladilar.

O‘z shogirdlaridagi o‘zgarishni sezgan ustoz buning sababini axtardilar. Sababni bilganlaridan keyin esa o‘zlari ham mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhining huzurlariga borib, u kishiga qo‘l berdilar.

Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhi o‘z shaxslarida ko‘plab ilm va fazllarni jamlagan edilar. U kishi hijriy 851 sanada hozirgi Dushanbe shahrida vafot etdilar va o‘sha yerga dafn etildilar. U kishining qabrlari yonida ismlari bilan ataladigan jome’ masjid ham bor bo‘lib, u yer musulmonlar tomonidan doimiy ravishda ziyorat qilib turiladi.

Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhi silsila omonatini xoja Alouddin Attor hazratlaridan olganlar.

 

  1. XOJA UBAYDULLOH AHROR QUDDISA SIRRUHU

Bu zot hijriy 806 sana, milodiy 1404 sanada Toshkent shahrining Bog‘iston nomli dahasida dunyoga kelganlar. Hijriy 893 sana, milodiy 1490 sanada vafot topganlar.

Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi bo‘ylari uzun, ranglari qoramtir va soqollari keng hamda oppoq zot edilar. U kishining soqollari orasida ba’zi qora tolalari ham bor edi. U kishining suhbatlariga to‘yilmasdi. Shogirdlari darslarini baxt va saodatga g‘arq bo‘lgan holda o‘tkazar edilar. U kishi zohir va botin ilmlarni puxta egallagan edilar.

Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhining nurli yuzlarini ko‘rgan kishilar u kishining haqlariga duo qilar va maqtovlar aytar edilar. U kishining so‘zlari va she’rlari tariqatga hujjat edi.

Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi hazrati Umar roziyallohu anhuning nasabidan edilar.

U kishi rahmatullohi alayhining muborak hayotlarini o‘rgangan tarixchilarning ta’kidlashlaricha, u kishi tug‘ilganlaridan keyin, to onalari nifosdan pok bo‘lib, g‘usl qilmagunlaricha emmaganlar.

Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi yoshlik chog‘laridan boshlab shariat va tariqat ilmlarini puxta egallay boshladilar. Bu borada ko‘pchilik u kishiga havas qilar edi. U kishining bobolari o‘z zamonasining qutblaridan bo‘lgan bir kishi edilar. Mazkur bobo o‘z o‘limlari yaqinlashganini sezganlarida, bolalari va nabiralarini atroflariga jamladilar. Ularga nasihat va duolar qildilar. So‘ngra yotgan joylaridan turib o‘tirdilar va kichik Ubaydulloh Ahrorni quchoqlariga olib turib:

«Alloh taolodan menga bashorati berilgan bola shudir. Yaqinda bu o‘g‘lim shariat ahli, tariqat piri, ma’rifat ma’dani va haqiqat erkagi bo‘lajak. Bu o‘z zamonasining chirog‘i bo‘lajak, Allohning ulug‘ bandasi bo‘lajak», dedilar.

Keyin u kishi o‘tirganlarga Xojagon tariqati zo‘raki bir narsa bo‘lmay, Haq tomonga chin dildan yo‘nalmoq ekanini uqtirdilar va:

«Bu asosni bilib, anglamoq xoja Abdulxoliq G‘ijduvoniy hazratlarining silsilasiga xosdir. Ul zotning yo‘llarini tutganlar o‘n bir asos-la nafslarini muhofaza etib, o‘ta darajada ehtiyotli bo‘ladilar», dedilar.

Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi yigirma ikki yoshlarida tahsili ilmni tamomlash maqsadida Samarqandga bordilar. U kishi mazkur shaharda ikki yil davomida zo‘r ishtiyoq bilan tahsili ilm qildilar.

Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi yigirma to‘rt yoshlarida o‘sha vaqtning ulug‘ mashoyixlaridan sayyid Qosim Anvar, mavlono Sharafuddin Xomush, xoja Sirojuddin Piri Chishtiy, mavlono Shoshiy, xoja Alouddin G‘ijduvoniy va mavlono Hisomuddin Porso kabilarning majlislari va suhbatlarida bo‘lib, ulardan fayz oldilar.

Keyinroq xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi xoja Alouddin Attor hazratlarining marqadlarini ziyorat qilish uchun G‘ijduvonga bordilar. So‘ngra xoja Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhining huzurlariga borib, u kishiga qo‘l berdilar va uch oy xizmatlarida bardavom bo‘ldilar. O‘sha yerda sayri suluk ilmini to‘liq egalladilar.

Keyin Mavlono Charxiy rahmatullohi alayhining iznlari ila Shoh Naqshband hazratlarining Buxoro va boshqa yurtlardagi barcha xalifalarini ziyorat qildilar. Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi ul azizlarning suhbatlarida bo‘lib, fayzlariga sherik bo‘ldilar.

Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi yigirma to‘qqiz yoshlarida Toshkentga qaytib, olgan ilm va tajribalarini boshqalarga ulasha boshladilar. U kishi halol rizq topish maqsadida ziroatchilik bilan mashg‘ul bo‘ldilar.

Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhining ishlariga Alloh taolo barakalar yog‘dirdi. U kishining molu dunyosi behisob ko‘p bo‘lib, tarqatadigan zakot va ushrlarining ham hisobini birov bilmas edi.

Shu bilan birga, xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi o‘zlari tariqat ishini hech ham susaytirmay olib borar, irshod ishlaridan bir lahza ham to‘xtamas edilar. U kishining ilmlari, fayzlari va so‘zlari kishilarni mahliyo qilardi. U kishi o‘z fikrlarini bayon qilishda she’riy uslubdan ham foydalanar edilar.

Imomi Robboniy o‘zlariga xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhini o‘rnak qilib olgan bo‘lib, u kishi haqida jumladan, quyidagi iboralarni aytib yurar ekanlar:

«Ulug‘ shayx xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi sultonlarning oldilariga kirar, ularning majlislarida hozir bo‘lar va o‘zlarining botiniy quvvatlari, ruhiy malakalari ila ularga ta’sir o‘tkazar edilar. Ular u zotga bo‘ysunib, itoat qilar edilar. So‘ngra u zot ulardan pok shariatni yoyishda foydalanar edilar».

Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi shariatga katta e’tibor berar edilar. Bu haqda o‘zlari quyidagilarni aytardilar:

«Agar shayxlik, odamlardan bay’at olish va irshodga bog‘lanib qolganimda, tariqat shayxlaridan biror shayx o‘ziga bay’at qiladigan va muridlariga qo‘shiladigan odamni topa olmay qolardi. Lekin Alloh taolo menga boshqa narsani iroda qildi. U ham bo‘lsa, pok shariatni yoyish va Islom millatini qo‘llab-quvvatlash edi».

Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi hijriy 893 sananing rabi’ul avval oyida Samarqand shahrida vafot etdilar. Hozir u zotning qabrlari yaqinida ismlari bilan ataluvchi jome’ masjid ham ishlab turibdi.

Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi silsila omonatini mavlono Ya’qub Charxiy hazratlaridan olganlar. Shuningdek, Abdulxoliq G‘ijduvoniy, Shoh Naqshband va Alouddin Attor rahmatullohi alayhimdan ma’naviy ozuqa olganlar.

 

  1. XOJA MUHAMMAD ZOHID QUDDISA SIRRUHU

Bu zoti oliyning tug‘ilgan yurtlari va yillari haqida ma’lumotimiz yo‘q. Vafotlari esa hijriy 936 sana, milodiy 1529 sanada Badaxshda bo‘lgan.

Xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhi zaif vujudli, oppoq rangli va siyrak soqolli zot edilar. U kishi o‘z zamonalarida taqvo va ilmda tengi yo‘q shaxs edilar.

Xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhi mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhining nabiralari, ya’ni qizlarining o‘g‘li bo‘ladilar.

Xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhi yoshliklarida o‘z-o‘zlaridan ibodat, taqvo va zohidlikka berilgan edilar. Keyinchalik o‘zlariga bir murshidi komil zarur ekanini anglab yetdilar. O‘sha murshid xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi bo‘ldilar.

Xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhi xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhining turgan joylarini izlab, safarga chiqdilar. Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi bundan xabardor bo‘lib, u kishini kutib olgani bir jonivorga minib, shahar tashqarisiga chiqib turdilar. Ular bir daraxtzorda uchrashdilar va ulovlaridan tushib, so‘rashib, o‘sha yerning o‘zida ma’naviy darsni boshladilar.

Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhining shaxsida o‘ta qobiliyatli shogirdni ko‘rdilar. U kishiga katta ahamiyat bilan darslar berdilar. Tez orada sayri suluk darslari ham oxiriga yetdi. Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi Xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhiga irshod uchun ijozat va ruxsat berdilar.

Shu tariqa xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhi xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhining birinchi xalifalari bo‘ldilar. So‘ngra duolar qilib, bir-birlaridan ayrilishdi. Bu ularning birinchi va oxirgi o‘zaro muloqotlari edi.

Xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhi o‘z zamonlarining buyuk olimi, adibi, shoiri, orifi, oshig‘i bo‘lish sharafiga muyassar bo‘ldilar.

Xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhi hijriy 936 sanada Badaxshda vafot topdilar.

Xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhi silsila omonatini xoja Ubaydulloh Ahrordan olganlar.

 

  1. DARVЕSh MUHAMMAD QUDDISA SIRRUHU

Bu zoti oliyning tug‘ilgan yurtlari va yillari haqida ma’lumotimiz yo‘q. Vafotlari esa hijriy 970 sana, milodiy 1562 sanada Dasfirorda bo‘lgan.

Darvesh Muhammad rahmatullohi alayhi o‘rta bo‘yli, go‘zal yuzli, bug‘doy rangli va oq soqolli bir zot edilar. U kishining a’zolari kelishgan va g‘oyatda mutanosib edi.

Darvesh Muhammad rahmatullohi alayhi har bir kishi oson tushunadigan tilda sodda va ravon so‘zlaydigan olim edilar. U kishida xoja Muhammad Zohid hazratlariga shogird tushish ishtiyoqi paydo bo‘ldi. Shu ishtiyoq ila borib, o‘z ustozlaridan ko‘p narsalarni ixlos bilan o‘rgandilar. Barcha ilmlarni puxta o‘rganganlaridan keyin u kishining xalifalaridan biriga aylandilar.

Darvesh Muhammad rahmatullohi alayhi muridni tarbiya etishda favqulodda bir mahorat sohibi edilar.

Darvesh Muhammad rahmatullohi alayhi silsila omonatini xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhidan olganlar.

 

  1. XOJA MUHAMMAD IMKANAGIY QUDDISA SIRRUHU

Hazrati Xojagiy Muhammad Imkanagiy rahmatullohi alayhi hijriy 918 sana, milodiy 1512 sanada Samarqandning Imkana degan joyida tavallud topganlar. U kishining vafotlari hijriy 1008 sana, milodiy 1599 sanada o‘zlari tug‘ilib o‘sgan yurtda bo‘lgan.

Hazrati Xojagiy Muhammad Imkanagiy rahmatullohi alayhi qoramtir rangli, nurli yuzli va oz soqolli zot edilar. «U kishi dengiz kabi fayzga molik edilar», deyishadi tarixchilar.

Hazrati Xojagiy Muhammad Imkanagiy rahmatullohi alayhi o‘z otalari Darvesh Muhammad rahmatullohi alayhining xalifalari edilar.

Hazrati Xojagiy Muhammad Imkanagiy rahmatullohi alayhi zohir va botin ilmlarni hamda tarbiya usullarini o‘z otalaridan oldilar. U kishi o‘z hollarini odamlardan berkitar edilar.

Hazrati Xojagiy Muhammad Imkanagiy rahmatullohi alayhi tug‘ma darvesh edilar. U kishining ishlari va hayotlari muntazam ravishda tashkil qilingan edi. Ul zotga yaqin bo‘lgan har bir kishi fayzlaridan bahra olar edi.

Hazrati Xojagiy Muhammad Imkanagiy rahmatullohi alayhi hijriy 1008 sanada Imkanada vafot etdilar. U kishi o‘z vafotlaridan oldin xalifalariga vasiyat qilib, har bir narsani aniqlab berganlar.

Hazrati Xojagiy Muhammad Imkanagiy rahmatullohi alayhi silsila omonatini o‘z otalari Darvesh Muhammad rahmatullohi alayhidan olganlar.

 

  1. XOJA MUHAMMAD BOQIY QUDDISA SIRRUHU

Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi hijriy 973 sana, milodiy 1565 sanada Afg‘onistonning Kobul shahrida tug‘ilganlar va hijriy 1014 sana, milodiy 1606 sanada Dehlida vafot etganlar.

Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi o‘rta bo‘yli, soqoli oz va soqollariga bir oz oq oralagan zot edilar. U kishi har zamonda uzlat va riyozatni yoqtirib qolar edilar. Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi oz yeb, oz uxlar, oz gapirar va kechayu. kunduz Qur’oni Karim ila mashg‘ul bo‘lar edilar.

Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi yoshlik chog‘laridayoq o‘zlarining kindik qonlari to‘kilgan Kobuldan o‘sha vaqtda yer yuzining sayqali bo‘lgan Samarqandga o‘z ustozlari mavlono Muhammad Sodiq Halvoiy rahmatullohi alayhi bilan birga hijrat qilib kelganlar. U kishi bu yerda zohir va botin ilmlarini puxta egalladilar hamda tatbiq etdilar. U kishi juda ham go‘zal axloq sohibi edilar.

Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi Xojagiy Muhammad Imkanagiy hazratlaridan ma’naviy darslar olganlar. U kishi kechasi ko‘p Qur’on o‘qir va ibodat qilar edilar. Bomdod namozini o‘qib bo‘lganlaridan so‘ng quyosh chiqqunga qadar Yaasiyn surasini tilovat qilar edilar. Quyosh chiqqanda esa: «Yo Alloh! Kechalar qanchalar tez o‘tadi-ya!» derdilar.

Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi juda ham halol zot edilar. U kishi xoja Muhammad Bahouddin Naqshband va xoja Ubaydulloh Ahror hazratlarining ruhoniyatlaridan ko‘p foyda olgan va fayzlarini orttirgan edilar. Shuning uchun u kishi Uvaysiy deb ham ataladi.

Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi hazrati Imomi A’zam rahmatullohi alayhining mazhablarida edilar. U kishi ikkinchi ming yillikning mujaddidi bo‘lgan Imomi Robboniydek zotni tarbiyalab yetishtirdilar.

Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi qirq bir yoshlarida vafot topdilar.

Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi silsila omonatini Xojagiy Muhammad Imkanagiy rahmatullohi alayhidan olganlar.

 

KЕYINGI MAVZULAR:

  1. Imomi Robboniy Ahmad Foruq Sarhandiy quddisa sirruhu;
  2. Al-urvatul vusqo shayx Muhammad Ma’sum qudisa sirruhu;
  3. Shayx Sayfuddin quddisa sirruhu;
  4. Sayyid Nurmuhammad Badavuniy quddisa sirruhu;
  5. Habibulloh Mazhar Joni Jonon Shamsuddin quddisa sirruhu;
  6. Shoh Ali Abdulloh Dehlaviy quddisa sirruhu;
  7. Mavlono Xolid Ziyouddin Bag‘dodiy quddisa sirruhu.

SILSILAGA XULOSA

Kutubxona
Boshqa maqolalar

Ushbu masalaga Misr muftiysining javobi

6.01.2025   6779   12 min.
Ushbu masalaga Misr muftiysining javobi

«Bu kabi ixtilofli masalalar faqat bizda, O‘rta Osiyoda yoki MDH davlatlarida emas, boshqa yerlarda ham borligining dalili sifatida Misr Arab Jumhuriyati bosh muftiysi shayx Ali Juma hazratlarining «Zamonaviy fatvolar» nomli kitoblaridan tarjima qilingan matnni keltirishga ijozat bergaysiz.

Savol: Dafn davomida yoki undan keyin qabr oldida Qur’on o‘qishning hukmi nima? Mayyitga Qur’on talqin qilinishining hukmi nima? Ba’zi bir kishilar: «Bunday ish bid’at bo‘lib, na Qur’on, na hadis va na ergashish lozim bo‘lgan xabarda kelmagan, Qur’on qabrlar oldida tilovat qilish uchun nozil qilinmagan», deyishadi. Bu haqda shariatning hukmi nima?

Javob: Qur’on tilovati shariat buyrug‘ida umumlashtirilgan holda aytilgan. Umumiy buyruq esa jamiki makon, zamon, shaxs va holatlarni o‘z ichiga oladi. Ushbu umumiylikni faqat dalil bilan cheklash mumkin, xolos. Agar dalil keltirmasdan cheklansa, bid’at ishni qilgan bo‘lib, Alloh va Rasuli keng qilib qo‘ygan ishni toraytirish bo‘ladi.

Shunga binoan, qabr oldida, dafndan oldin yoki keyin Qur’on tilovat qilish shar’iy amal bo‘lib, nass(matn)larning umumiyligi ham shunga dalolat qilmoqda. Bunga yana qo‘shimcha ravishda, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hadislari va salaf solihlardan vorid bo‘lgan ko‘plab asarlar bordir.

Imom Abu Bakr Hallol Hanbaliyning (hijriy 311 yilda vafot etgan) «Jome’» kitobining «Qabrlar oldidagi qiroat» nomli juzida, Hofiz Shamsuddin ibn Abdulvohid Mavdisiy Hanbaliyning kitobidagi ushbu masalaga oid juzda, imom Qurtubiy Molikiyning (hijriy 671 yilda vafot etgan) «Oxirat ishi va o‘liklar holati xususida eslatma» nomli kitobida, Hofiz Suyutiy Shofe’iyning (hijriy 911 yilda vafot etgan) «O‘liklar va qabr holatini sharhlashda qalb ochqichi» nomli kitobida, Hofiz Abdulloh ibn Siddiq Fimoriyning (hijriy 1413 yilda vafot etgan) «Qur’on savobi yetishida bayonning ochiq-oydin bo‘lishi» kitobida va bundan boshqa bir qancha kitoblarda bu masala xususida so‘z aytilgan.

Bu xususda ochiq-oydin kelgan sahih hadislar ham ko‘p. Quyida ulardan ba’zilarini keltiramiz.

Abdurrahmon ibn Alo ibn Lajlajdan, u otasidan rivoyat qilinadi:

«Otam menga: «Ey o‘g‘ilcham! Agar vafot etsam, meni lahadga qo‘ygin. Lahadimga qo‘yib bo‘lgach: «Bismillahi va ’ala millati Rasulillah», deb ustimga tuproq tortgin. Keyin bosh tomonimda Baqara surasining avvali va oxirini o‘qigin, chunki men Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning mana shunday deyayotganlarini eshitganman», dedi».

Tabaroniy rivoyat qilgan.

Xuddi mana shu hadisni Ibn Umar mavquf holatda rivoyat qilgan. Shuningdek, Hallol ham «Qabrlardagi qiroat» juzida, Bayhaqiy «Sunanul Kubro»da va bu ikkovlaridan boshqalar ham rivoyat qilishgan. Imom Navaviy va Ibn Hajar bu hadisni hasan deyishgan.

Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi.

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Agar sizlardai biror kishi vafot etsa, uni ushlab turmanglar. Qabriga tez olib boringlar. Bosh tomonida «Kitobning ochuvchisi» (Fotiha) o‘qilsin. Qabrning oyoq tomonida Baqara surasining oxiri o‘qilsin», dedilar».

Tabaroniy va Bayhaqiy rivoyat qilishgan.

Imom Ibn Hajar «Fathul Boriy»da «Kitobning ochuvchisi» degan jumlaning o‘rniga «Baqaraning boshlanishi» deb aytilgan rivoyatni keltirganlar. Bu masalada boshqa hadislar ham bor, lekin biroz kuchsizdir.

Ali ibn Abu Tolib roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Kim qabrlar oldidan o‘tayotib, «Qul huvallohu ahad»ni o‘n bir marta o‘qisa, so‘ngra uning savobini o‘liklarga bag‘ishlasa, unga o‘liklar adadicha savob beriladi».

Ushbu rivoyatni Hallol «Qabrlardagi qiroat» nomli kitobida, Samarqandiy «Qul huvallohu ahadning fazilati» kitobida rivoyat qilishgan.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim qabristonga kirsa, so‘ngra Fotiha, «Qul huvallohu ahad» va «Al haakumut takaasuru» suralarini o‘qisa, keyin: «Allohim! Ushbu kalomingdan o‘qigan narsalarning savobini qabristondagi mo‘min va mo‘minalarga atadim», desa, Allohga u xususida shafoatchi bo‘lishadi», dedilar».

Abul Qosim Zanjoniy «Favoid» nomli kitobida rivoyat qilgan.

Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday marhamat qilganlar:

«Kim qabristonga kirib, Yosin surasini o‘qisa, u yerdagilarning azobi yengillatiladi va unga u yerdagilar adadicha hasanot yoziladi».

Hofiz Shamsuddin ibn Abdulvohid Maqdisiy Hanbaliyning bu masaladagi qismda ta’lif etgan narsalari quyidagichadir: «Ushbu mavzudagi hadislar zaif bo‘lsa ham, ularning majmuasi asli borligini bildiradi. Barcha o‘lka va asrdagi musulmonlar hech qanday inkorsiz ijmo’ qilgan hollarida o‘liklariga Qur’on o‘qiydilar».

2. Sunnatda Yosin surasini o‘liklarga qiroat qilish xususida quyidagilar aytilgan.

Ma’qal ibn Yasor roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «O‘liklaringizga Yosin surasiii o‘qinglar», dedilar».

Imom Ahmad «Musnad»ida rivoyat qilgan.

Qurtubiy bu hadisni sharhlab: «Ushbu qiroat mayyit o‘lgan vaqtda yoki qabri huzurida bo‘lishi mumkin», degan.

Ibn Hajar Haytamiy «Fatvo» nomli kitobida: «Yosin qiroati yuqoridagi ikki o‘rinda ham mandub», degan.

3. Shuningdek, shariat ham janozada Fotiha surasini o‘qishni aytgan. Chunki bunda mayyitga xos manfaat bor bo‘lib, rahmat va mag‘firat ham mujassamdir. Ammo undan boshqa suralarda unday emas.

Uboda ibn Somit roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Ummul Qur’on» surasi boshqa suralarning o‘rnini bosuvchidir. Lekin boshqa suralar uniig o‘rnini bosa olmaydi», dedilar».

Doraqutniy rivoyat qilgan. Imom Hokim sahih degan.

Shuning uchun imom Buxoriy ham «Sahih» kitoblarida «Fotihani o‘likka o‘qish bobi» deb alohida bob ochganlar. Demak, u janoza namozi yoki uning tashqarisida bo‘lishdan umumiyroqdir.

Janoza namozida Fotiha surasini o‘qishga dalolat qiluvchi boshqa hadislar ham bor. Bundan tashqari, Fotiha surasini dafn paytida yoki undan keyin o‘qishga dalolat qiluvchi hadislar ham mavjud.

Ummu Afif Nadiyya roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga ayollar bay’at qilganida, biz ham bay’at qildik. O‘sha bay’atda faqat mahram erkaklar bilan gaplashishga va o‘liklarimizga Fotiha surasini o‘qishga buyurdilar».

Tabaroniy rivoyat qilgan.

Ummu Sharik roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘likka Fotiha surasini o‘qishimizni buyurdilar».

Ibn Moja rivoyat qilgan.

4. Ulamolar qabr oldida Qur’on qiroat qilishga Ibn Abbos roziyallohu anhumodan rivoyat qilingan quyidagi hadisni ham dalil qilib keltirishadi:

Ibn Abbos roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ikki qabrning yonidan o‘tayotib: «Mana shu ikkovi azoblanmoqda. Katta narsa uchun azoblanayotgani yo‘q. Ulardan biri peshobidan to‘sinmas edi, boshqasi esa chaqimchilik qilib yurar edi», dedilar. So‘ngra bir hil xurmo novdasini opkeltirdilar-da, ikkiga bo‘lib, bunisiga birini, unisiga birini suqib qo‘ydilar. So‘ngra: «Shoyad, bular quriguncha ikkovidan (azob) yengillatib turilsa», dedilar».

Buxoriy va Muslim rivoyat qilishgan.

Xattobiy: «Bu qabrlar oldida Qur’on tilovat qilish mahbub ekaniga dalildir. Chunki daraxt(shohi) ning tasbehidan mayyit naf olganidan keyin, Qur’on tilovatidan undan ham ko‘p foyda va baraka umid qilinadi», deydi.

Imom Qurtubiy aytadi: «Ba’zi ulamolar qabr oldida Qur’on qiroat qilinishiga ikki novda hadisini dalil qilishadi va qabrlarga daraxt ekish hamda Qur’on tilovatining foydali ekanini ta’kidlashadi. Daraxtlar azobni yengillatganidan keyin, qanday qilib mo‘min kishining Qur’on tilovat qilishi foyda bermasin! Shuning uchun ulamolar «Qabr ziyorati mustahab, tilovat ziyoratchidan mayyitga tuhfadir», deyishgan».

Imom Navaviy «Sahihi Muslim»ning sharhida: «Ulamolar qabr oldida Qur’on tilovat qilishni mana shu hadisga asosan mustahab deyishgan. Shohning tasbehi bilan azob yengil bo‘lgach, Qur’on tilovati bilan azobning yengillashishi yanada a’loroqdir», degan.

5. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bir necha marta qabr ustida janoza namozi o‘qiganlar. Ushbu habar ikki «Sahih» va boshqa kitoblarda kelgan. Namoz esa Qur’on tilovati, salavot, zikr va duolarni o‘z ichiga oladi. Demak, bularning barchasi joiz bo‘lgan o‘rinda ba’zisi joiz bo‘lishi tabiiydir.

Shuningdek, ulamolar quyidagilarni aytadilar:

«Mayyitga qiroat savobining yetib borishini hajning savobi mayyitga yetib borishiga qiyos qilib olganlar. Chunki haj xam namoz amalini o‘z ichiga oladi. O‘z-o‘zidan, namozda Fotiha va boshqa suralar bor. Demak, bularning barchasi yetib borganidan keyin, ba’zisi, ya’ni tilovat yetib borishi tabiiydir. Ba’zilar tortishsa ham, mana shu oxirgi ma’no haqdir. Lekin aksar ulamolar: «Qiroat qiluvchi kishi mayyitga qiroatining savobi adadicha savob berilishini so‘rasa, Alloh O‘z izni bilan o‘shancha savob beradi. Chunki agar Karim sifatli Zotdan so‘ralsa, U albatta beradi. Va duo qilinsa, ijobat etadi», deyiladi.

6. Mana shu hech qanday inkorsiz, avloddan avlodga, salafdan xalafga o‘tib kelayotgan amal bo‘lib, ergashilayotgan mazhablarda e’timodli narsadir. Hattoki Hofiz Shamsuddin ibn Abdul Vohid Maqdisiy Hanbaliy hamda Shayx Usmoniylar ham kitoblarida quyidagicha naql qilishgan: «Albatta, istig‘for, duo, sadaqa, haj va qul ozod qilishda mayyitga manfaat bo‘lib, savobi unga yetib turadi. Qabr oldida Qur’on tilovat qilish esa mustahab amaldir».

O‘tgan solihlarning ushbu mavzudagi asarlari:

Ibn Abu Shayba «Musannaf» nomli kitobida imom Sha’biydan qilgan rivoyatda: «Ansoriylar mayyit huzurida Baqara surasini o‘qishar edi», deb aytilgan.

Imom Xallol «Qabrlardagi qiroat» nomli kitoblarida: «Agar biror kishi o‘lsa, ansoriylar uning qabriga navbat bilan qatnab, u yerda Qur’on o‘qishar edi», deb aytganlar.

Xallol Ibrohim Naxa’iydan rivoyat qilib: «Qabrlar oldida Qur’on qiroat qilishning zarari yo‘q», deb aytganlar.

Hasan ibn Sabboh Za’faroniydan rivoyat qilib: «Shofe’iydan qabrlar oldida qiroat qilish xususida so‘radim. Shunda u zot «Zarari yo‘q» dedilar», deb aytadi.

Ali ibn Muso Haddoddan rivoyat qilinadi:

«Men Ahmad ibn Hanbal va Muhammad ibn Qudoma Javhariy bilan janozada edim. Mayyit dafn etilgach, ko‘zi ojiz bir kishi qabr oldida o‘tirib, tilovat qila boshladi. Shunda Ahmad ibn Hanbal: «Ey falonchi! Qabr oldidagi qiroat bid’atdir», dedi.

Qabristondan chiqqach, Muhammad ibn Qudoma Ahmad ibn Hanbalga:

«Ey Abu Abdulloh! Mubashshir Halabiy xususida fikringiz qanday?» dedi. Imom Ahmad:

«U ishonchli, - dedilar. So‘ng: - Siz u kishidan biror narsa yozib olganmisiz?» degan edilar, Muhammad ibn Qudoma quyidagicha javob berdi:

«Mubashshir Abdurrahmon ibn Alodan, u esa otasidan rivoyat qiladi. Otasi vasiyat qilib: «Agar dafn qilsangiz, mayyitning boshida Baqara surasining boshi va oxirini o‘qinglar. Chunki men Ibn Umarning shunday vasiyat qilganlarini eshitganman», degan ekan».

Shunda imom Ahmad:

«Borib, xaligi odamga ayting, tilovat qilaversin», dedilar».


Keyingi mavzu:
Ergashilatyotgan mazhab sohiblarining bu xususda aytgan so‘zlari