وَبَشِّرِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ أَنَّ لَهُمۡ جَنَّٰتٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُۖ كُلَّمَا رُزِقُواْ مِنۡهَا مِن ثَمَرَةٖ رِّزۡقٗا قَالُواْ هَٰذَا ٱلَّذِي رُزِقۡنَا مِن قَبۡلُۖ وَأُتُواْ بِهِۦ مُتَشَٰبِهٗاۖ وَلَهُمۡ فِيهَآ أَزۡوَٰجٞ مُّطَهَّرَةٞۖ وَهُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ٢٥
Ushbu oyat mo‘minlar haqida nozil bo‘lgan. Shungacha kofirlarga beriladigan jazolar haqida zikr qilinganidan keyin Alloh taolo endi mo‘minlarga tayyorlab qo‘ygan mukofotlarini bayon etadi. Imon keltirgan va solih amallar qilgan mo‘minlarni oxirat dunyosida ostidan anhorlar oquvchi jannat bog‘lari, xushta’m mevalar va pokiza xotinlar kutyapti. Jannat mevalari ko‘rinishda dunyodagi mevalarga o‘xshasa ham, har qaysi mevaning alohida mazasi bo‘ladi. Jannat xotinlari hayz va nifos kabi zohiriy odatlardan, badxulqlik va itoatsizlik kabi botiniy ayblardan pok bo‘lishadi. Jannatda o‘lim yo‘q, unda hayot abadiydir.
Jannatda ko‘z ko‘rmagan, quloq eshitmagan, insonning xayoliga ham kelmagan ne’matlar mo‘minlarning bu dunyoda qilib o‘tgan amallariga mukofot sifatida yashirib qo‘yilgan. Odamlarda tasavvur hosil qilish uchun ularning bir ko‘rinishi bu dunyodagi ne’matlarga o‘xshatib Qur’oni karimda sifatlangan: jannat ahllari baland-baland so‘rilarda, hamma yoqqa to‘shab qo‘yilgan gilamlarda, saf-saf qilib tizilgan yostiqlarga yonboshlab olib, tayyorlab qo‘yilgan qadahlardagi sharbatlarni huzur qilib sipqorishadi. Tikonsiz butazorlarda, tizilgan bananzorlarda, yoyiq soya ostida, oqar suv bo‘yida, tugamaydigan, yetishish oson bo‘lgan mevalarni istagancha uzib olishadi. Jannat mevalarini uzish oson bo‘lishi uchun daraxtlarning shoxlari egib qo‘yilgan, jannatiylar tik turgan holda ham, o‘tirib yoxud yotib yesa ham qiynalishmaydi.
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning havzlari (ulkan hovuzlari), sutdan oq, qordan sovuq, asaldan shirin, mushk-anbardan ham xushbo‘y bo‘lgan Kavsar hovuzidan jannat suvini oladi. Bunga erishganlarning chehralari ne’mat xursandligi bilan to‘la, ular dunyo hayotida qilgan ishlari (imonlari, ixloslari, taqvolari, ibodatlari, solih amallari)dan rozidirlar. Chunki ular nozu ne’matlari oliy darajali jannatdadirlar. Bu dunyoda Alloh yo‘lida turli mashaqqat va yo‘qchiliklarga sabr qilib o‘tganlari uchun endi jannatda ularga tinchlik-osoyishtalik, farovonlik hayoti nasib bo‘lib turibdi. Jannatda eng oliy ne’mat Alloh taoloning jamolini ko‘rish hisoblanadi. Faqih Abu Lays Samarqandiyning aytishlaricha, kim bu ne’matlarga yetishishni xohlasa, besh narsada bardavom bo‘lishi kerak: 1. Nafsini gunohlardan qaytarishi kerak. 2. Dunyoda berilgan ozgina ne’mat bo‘lsa ham, unga rozi bo‘lishi kerak. Xabarda rivoyat qilinishicha, jannatning qiymati dunyoni tashlashdir. 3. Toat-ibodatlarga qattiq yopishishiga intilishi kerak. O‘sha toatlar mag‘firat va jannatning vojibligi uchun bir sabab bo‘lib qoladi. 4. Yaxshilik ahllarini va solihlarni do‘st tutishi, sevishi, ular bilan qo‘shilib ketishi, ular bilan o‘tirishi kerak bo‘ladi. Albatta, ulardan bittasining gunohlari kechirilsa, do‘stlariga va og‘aynilariga shafoatda bo‘ladi. Hadisi sharifga ko‘ra, «Do‘stlarni ko‘paytiringlar. Albatta, qiyomat kunida har bir birodar uchun shafoat qilish bordir». 5. Duoni ko‘paytirishi lozim. Alloh taolodan jannat bilan rizqlantirishni va uning oxirini yaxshilikka olib borishni so‘rash kerak”. Yahyo ibn Mu’oz Roziy aytadi: «Dunyoni tark etish qiyin, jannatni tashlash undan ham qiyinroq. Albatta, jannatning mahri dunyoni tashlashdir». Abu Hozimdan qilingan rivoyatda shunday deyilgan: «Agar dunyodagi yaxshi narsalarni tark etib, shu bilan jannatga kirish mumkin bo‘lsa, bu narsalar jannatga yetishish yo‘lida yengillik bo‘ladi. Agar do‘zaxdan qutulish uchun dunyoning barcha musibatlarini ko‘tarishga to‘g‘ri kelsa, bu tomondan yengillik bo‘ladi. Endi mingta yaxshi ko‘rgan narsangdan bittasini tashlab jannatga kirsang-u, senga makruh bo‘lgan narsadan bir bo‘lagini olib do‘zaxga kirsang, qanday bo‘ladi?!»
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Naml surasida: «To ular chumolilar vodiysiga yetganlarida, bir chumoli: “Ey chumolilar! Uyalaringizga kiringiz...” dedi», deyiladi.
Sulaymon alayhissalom qo‘shini bilan kelayotganida, bir chumoli jamoasiga kutilmagan xatar yaqinlashayotganini his qildi va qolganlarni ogohlikka chaqirib, biz tarafga xatar yaqinlashib kelyapti, joningizni qutqaring: «...Yana Sulaymon va uning lashkarlari o‘zlari sezmagan hollarida sizlarni bosib-yanchib ketmasinlar, degan edi» (Naml surasi, 18-oyat).
Chumolining qilgan ishi qanchalar ajabtovur-a?! U xatarni payqashi bilanoq o‘zini qutqarish uchun emas, jamoasini qutqarish uchun shoshildi.
Qavmining qayg‘usini o‘z zimmasiga oldi, xatar kelmasidan uni his qila bildi va chumolilar to‘dasini “xavf bostirib kelyapti, shoshilinglar, joningizni xatardan qutqarib qoling”, deya ogohlantirdi.
Bir nazar solaylik-da, oyati karimada kelgan “chumoli” so‘zi arab tili qoidalariga ko‘ra tadqiq qilinsa, u nakra (noaniq) shaklda turibdi. Ahamiyatli jihati shundaki, “chumoli” so‘zi Qur’oni karimda noaniq shaklda keltirildi, demakki o‘sha chumoli to‘daning oddiy bir a’zosi, lekin shunday bo‘lishiga qaramay o‘zini past sanamadi. Biz esa, falonchi nima qildi, pismadonchi-chi, deb surishtirish bilan ovoramiz.
Keling, endi masalaning boshqa tomoniga e’tiborimizni qarataylik. Chumoli: “Ey chumolilar, hozir Sulaymon sizlarni qirib yuboradi. Sizlar bir kuchsiz jamoasiz, ular sizga e’tibor ham bermaydi”, dedimi?! U to‘dasidagilar bilan vaziyatni tahlil qildimi?! Chumoliga boqing. Aksincha, Sulaymon va uning qo‘shinini aybsiz deya, ular sezmayaptilar, deb ularni oqladi.
Chumolilar ham ogohlantiruvchiga qarab: “Yo‘q, sen bizning ustimizdan boshliq bo‘lmoqchisan. Senga faqat martaba, mansab kerak”, deyishdimi?! Aslo yo‘q! Aksincha, uning gapini olib, inlariga kirib ketishdi va jajji chumolining da’vatiga ergashganlari holda najotga yetib, jonlari omon qoldi.
O‘zi uchun uya qurish jarayonida sabr qilish ham chumolilarning xususiyatlaridandir. Ular qurayotgan uyalari bir necha marotaba qulab tushishiga qaramasdan, uni qayta-qayta tiklayveradilar va oxir-oqibat bir butun uya holiga keltiradilar.
Hikoyat. Rivoyat qilinishicha, Amir Temur janglarning birida mag‘lubiyatga uchraydi va o‘sha yerga yaqin bir g‘orga kirib, mag‘lubiyati haqida o‘ylaydi. U chuqur tafakkur qilarkan, ko‘zi bir chumoliga tushadi. Chumoli g‘or devoriga ko‘tarilmoqchi bo‘lib, tushib ketadi. Ikkinchi urinishda ham devordan sirpanib tushadi. Uchinchi safar ham... Amir Temur bu mitti jonivorni diqqat bilan kuzata boshlaydi, undan ko‘zini uzmaydi. Axiyri, o‘n yettinchi urinishda chumoli devorga chiqishga muvaffaq bo‘ladi. Shunda Amir Temur: “Yo qudratingdan! Shu kichik maxluq sal kam yigirma marta urindi. Men nima uchun mag‘lubiyatimdan zaiflashyapman?!” – deya o‘zini koyiydi.
Buyuk qo‘mondon g‘ordan chiqib tor-mor bo‘lgan qo‘shinini yana jangga tayyorlaydi va bitta bo‘lsa-da, tirik odami qolgunicha taslim bo‘lmaslikka astoydil qaror qiladi. Uning ko‘z o‘ngida esa mitti chumolining shijoati aks etadi.
Mutaxassislarning ta’kidlashlaricha, chumoli hasharotlar orasida eng qat’iyatli, o‘zaro hamkor va hamjixat ekan.
Chumolining yana bir sifati ularning o‘zaro hamkorlik va hamjihatligidir. Ularning bari bir bo‘lib, bitta chiziq tortgan holda doimiy harakatda bo‘lar ekanlar.
Shu mitti chumolining harakatlari bizlarga qaysidir ma’noda o‘rnak bo‘lishi mumkinmi?!
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.