davomi
Ushbu maqolaning birinchi sahifasida qayd etilganidek, so‘ngi yillarda ekstremistik va terrorchi guruhlar o‘z harakatlarini “shar’iy” deb isbotlash uchun o‘zlarini “mujtahid” deb e’lon qilib, turli manfaatlarni ko‘zlagan holda “fatvolar”ni chiqarib kelmoqdalar. Bu esa, bir tomondan, insonlarni adashib, noto‘g‘ri yo‘llarga kirib ketishlariga sabab bo‘lsa, ikkinchi tomondan, jamiyatda o‘zaro tushunmovchilik adovat kayfiyatining paydo bo‘lishiga zamin yaratmoqda.
Keling shu o‘rinda Islom tarixiga nazar tashlaylik.
Dastlab fatvo berish maqomida Rasululloh (a.s) turganlar. U kishi Alloh taolo tomonidan vahiy qilingan holda fatvo chiqarganlar. Rasululloh (a.s) bilan sahobalar o‘rtasidagi suhbatlar odatda savol-javob tarzida bo‘lar edi. Rasululloh (a.s) bilganlariga javob berar, bilmaganlariga Alloh taolodan shu savolga javobni bildirishni so‘rar edilar.
Rasululloh (a.s)dan so‘ng sahobalar, ulardan keyin tobeinlar fatvo berganlar. Shunday bo‘lsada, fatvo berishning mas’uliyati og‘ir ekanini his qilib, sahobalardan Umar ibn Xattob, Ali ibn Abu Tolib, Abdulloh ibn Mas’ud, Oisha onamiz, Zayd ibn Sobit, Abdulloh ibn Abbos, Abdulloh ibn Umar (r.a)lar kabi sanoqli kishilargina fatvo chiqarganlar. Ibn Abu Laylo aytadilar: “Rasululloh” (a.s)ning 120 ta ansorlarini uchratdim. Ularning birlaridan savol so‘raganimda keyingisiga o‘tkazar, undan so‘rasam u boshqasini ko‘rsatar edi. Oxiri aylanib yana birinchi savol bergan kishiga keldim”. Ushbu holatda ham ko‘rishimiz mumkinki, sahobalar fatvo berishda nihoyatda ehtiyotkor bo‘lganlar.
Sahobalardan so‘ng, tobeinlar yoki ulardan keyingi davrda yashagan ulamolar ham fatvo berishdan o‘zlarini saqlardilar. Jumladan, tobeinlardan bo‘lgan Sha’biydan bir savol so‘ralganda u kishi: ”Bilmayman”, deb javob qiladilar. Shunday odamlar: ”Sen Iroq faqihi bo‘lsang “bilmayman” deyishga uyalmaysanmi?” deganda Sha’biy: “Farishtalar: “Zoti poking haqqi, bizda O‘zing bildirganigdan o‘zga ilm yo‘qdir” (baqara 32), deyishga uyalmagan, men nega uyalay”, deb javob bergan ekanlar.
Fatvo berish masalasida mazhabboshilaridan biri bo‘lmish Imom Molik: “Inson biror savolga javob berishdan oldin o‘zini do‘zax yoki jannatda tasavvur qilsin-da, keyin javob bersin”, degan ekanlar. Bir kuni u kishidan savol so‘rashganda: “Bilmayman”, deb javob beradilar. Savol bergan kishi: “Bu oson savol bo‘lsa, shuni ham bilmayman deyishlikka uyalmaysanmi?” deganda, Imom Molik g‘azablanib: “Oson masala?! Bilib qo‘y, dinda oson masalaning o‘zi yo‘q! Alloh taoloning: “Zero, biz sizga og‘ir so‘zni (Qur’onni tushurajakmiz)” (Muzammil, 5), oyatini eshitganmisan?! Ilmning barchasi qiyin, jumladan sen so‘ragan narsa ham”, deb javob berganlar.
Yuqoridagilardan kelib chiqsak, diniy, shar’iy masalarga bilib-bilmay javob beraverishlik yaxshilikka olib bormaydi. Fatvo beradiganlar ikki dunyoda ham og‘ir mas’liyatli insonlar sanaladi. Shunday mas’uliyatni xis qilmaydiganlar ogoh bo‘lsinlar.(avomi bor)
Zayniddin Eshonqulov tayyorladi.
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَيَقُولُ هَاؤُمُ اقْرَءُوا كِتَابِيَهْ. إِنِّي ظَنَنتُ أَنِّي مُلَاقٍ حِسَابِيَهْ. فَهُوَ فِي عِيشَةٍ رَّاضِيَةٍ. فِي جَنَّةٍ عَالِيَةٍ. قُطُوفُهَا دَانِيَةٌ. كُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِيئًا بِمَا أَسْلَفْتُمْ فِي الْأَيَّامِ الْخَالِيَةِ
Yaqinda davlatimiz Rahbari raisligida ijtimoiy himoya sohasida amalga oshirilgan ishlar hamda 2025 yildagi ustuvor vazifalarga bag‘ishlangan videoselektor yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. Unda O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy Shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlari nutq so‘zladi.
Jumladan, ijtimoiy himoyaga muhtoj, nogironligi bo‘lgan kishilarga yordam ko‘rsatishning fazilati, ular haqiga xiyonat qilish og‘ir gunohligi, Ijtimoiy himoya milliy agentligi tashkil etilishi, xayru ehsonlar o‘z egalariga yetkazilayotgani, yaxshilik qilishning fayzu barakasi haqida to‘xtaldi.
Qur’oni karimda yutuqqa erishish va oxiratda najot topishning to‘rt asosiy sababi haqida so‘z boradi. Alloh taolo aytadi: “Ey iymon keltirganlar, ruku, sajda qilinglar va Rabbingizga ibodat qilinglar hamda yaxshilik qilinglar, shoyadki, najot topsangiz” (Haj surasi, 77-oyat).
“Yaxshilik qilinglar” buyrug‘i barcha yaxshilikni o‘z ichiga oladi. Alloh taolo boshqa bir oyatda aytadiki: “Ularning ko‘pgina maxfiy suhbatlarida yaxshilik yo‘q, magar kim sadaqaga, yaxshilikka va odamlar orasida islohga amr qilsagina, yaxshilik bor” (Niso surasi, 114-oyat).
Haqiqiy yutuq odamlarning holini o‘nglash kabi voqelikda ta’siri ko‘rinadigan yaxshi amallaridir. Talabaning muvaffaqiyati ilmiy yuksalishda, jamiyatga foydasi tegadigan mutaxassis bo‘lib yetishishda. Ustozning muvaffaqiyati talabalarga chiroyli ta’lim berishda. Shu kabi har qanday kasb egasining yutug‘i o‘z ishini puxta bilishi, unga yuklangan vazifani to‘la-to‘kis ado etishidadir.
Haqiqiy yutuq Haqning toatida bo‘lish, Uning buyrug‘iga amal qilish, qaytarig‘idan qaytish ila ro‘yobga chiqarkan!
Haqiqiy yutuq – qiyomat kunida kishining amallari yozilgan daftari o‘ng tomonidan berilishidir: «Bas, o‘z kitobi (nomai a’moli) o‘ng tomonidan berilgan kishi aytur: “Mana, mening kitobimni o‘qingiz! Darhaqiqat, men hisobotimga ro‘baro‘ bo‘lishimni bilar edim”. Bas, u qoniqarli maishatda, oliy jannatda, mevalari (uzib oluvchiga) yaqindir. (Jannat ahliga): “O‘tgan kunlarda (dunyoda) qilib o‘tgan (ezgu) amallaringiz sababli (ushbu noz-ne’matlarni) yoqimli ishtaha bilan yeb-ichaveringiz!” (deyilur)» (Haqqa surasi, 19–24-oyatlar).
Musulmon inson dini va oxirati xususida muvaffaqiyatga erishishi kerak degani dunyoviy muvaffaqiyatlarga erishishga harakat qilmasin, dunyoga butunlay qo‘l siltasin deganimas! Aksincha, musulmon kishining dunyoda muvaffaqiyat qozonish uchun harakat qilishi – Allohning yerdagi “xalifasi” maqomiga munosib ish! O‘tkinchi hayotda muvaffaqiyat qozonishga berilib ketib, oxirat tadorigidan chalg‘imasa, bas! Musulmonlar dinu dunyolarida, oxiratlarida yutsalar, naqadar soz bo‘ladi!
Abdulaziz ABDULLAYEV,
Qamashi tumanidagi “Chim” jome masjidi imom-xatibi
"Hidoyat" jurnali 2-sonidan