Sayt test holatida ishlamoqda!
19 Iyun, 2025   |   23 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:50
Peshin
12:29
Asr
17:40
Shom
20:02
Xufton
21:41
Bismillah
19 Iyun, 2025, 23 Zulhijja, 1446

Musibatning kelishi ham, ketishi ham sinovdir

19.05.2020   4830   16 min.
Musibatning kelishi ham, ketishi ham  sinovdir

 MUSIBATNING KЕLISHI HAM, KЕTISHI HAM SINOVDIR

Bismillahir rohmanir rohiym

Alloh taologa hamd va sanolar, payg‘ambarimiz Muhammadga durud va salomlarimiz, ul zotning oila ahllari va sahobalariga Alloh taoloning rahmati va mag‘firati bo‘lsin!

Dunyoning barcha davlatlarida tarqagan SOVID-19—Koronavirus pandemiyasi sababli dunyo o‘z qiyofasini o‘zgartirdi. Chegaralar yopildi, o‘zaro munosabatlar savdo-sotiq, oldi-berdi, nafaqat xorij, balki qo‘shni viloyatga ham borish, ishxonada jamoa bo‘lib ishlash, jamoat namozi uchun masjidlarga borish, jum’a, taroveh va hayit namozlarini jamoat bilan ado etish, ahli-oila, farzandlar bilan baxorning go‘zal pallasida sayr va ziyoratlarga chiqish, umra ziyoratiga borish va shunga o‘xshash narsalar kishilarning orzusiga aylandi.   

Yumushlari sababli farzandi-oilasi uchun “vaqti yetmayotgan” ota-onalar, xayrli ishlarni boshlashga, Allohning amriga itoat qilib, shaytoniy yo‘ldan qaytishga “hali vaqti kelmaganini” ro‘kach qilayotgan beparvolar,  arzimagan narsalar uchun aka ukasi va jigarlari xolidan xabar olishni paysalga solayotgan “tug‘ishganlar” hamda ulardan boshqalar ham, qilib turgan ishlari bu o‘tkinchi dunyodagi arzimas bahonalar ekanini anglashlariga turtki bo‘ldi.

Ba’zan hol tili bilan qilingan nasihat, zabon tili bilan qilingan nasihatdan kuchliroq va tasirliroq bo‘ladi.  SOVID-19—Koronavirus pandemiyasi, insoniyat uchun hol tili bilan qilingan nasihat bo‘ldi. Alloh taolo insoniyatni bu dunyoga o‘rinbosar o‘laroq yaratar ekan, dunyodagi barcha narsani, ta’kidlab aytaman barcha-barcha narsani inson uchun yaratdi va uning uchun buysundirib qo‘ydi.

Haqiqatdan, xilqat jihatidan ko‘zimizga haqir ko‘ringan, aslida esa o‘z jismiga nisbatan bir necha barobar yukni ko‘tara oladigan, odamdan farqli o‘laroq oyoqlarini shiftga qo‘yib yura oladigan chumolidan ham zaif yaratilgan inson uchun, Mehribon Yaratuvchimiz barcha narsani musaxxar qilib berdi.

Yer ostidagi loyxo‘rak jonzoddan tortib, dengiz qa’ridagi baliqqacha, yerdagi nabotot, hayvonot, parrandadan tortib, shamol, bulut yomg‘irlargacha, koinotdagi quyosh, oy, yulduzlardan tortib, dunyo osmoniga shift-himoya bo‘lib turgan atmosfera, ozon qatlamigacha, barchasi insoniyatga xizmat qiladi.

Nima uchun? Alloh taolo bizlarga shunchalar muhtojmi? Yoki bizlar Alloh taologa farishtalardanda ko‘proq itoatli va ibodatlimizmi? Yoki biz bo‘lmasak, dunyoni ishi to‘xtab qoladimi? Unda nima uchun?!

Aniq javobni barchamiz topishimiz mumkin. Inson, Alloh, uni yaratishida bergan aql-idrokini, ong-tafakkurini ozgina ishlatishi bilan bunga erisha oladi. Faqat bizdan talab qilingani ozgina tafakkur, o‘z holimizga nazar va borliq bilan muqoyasa xolos.

Bir oz oldin internet sahifalarida ko‘rganim bir surat e’tiborimni tortdi. Unda kosmosdan olingan yer sharining ikkita surati bo‘lib, ularning birining tagiga “dunyoga kelishimdan oldingi yerning holati” va ikkinchisining tagiga “dunyodan o‘tganimdan keyin, yerning holati”, deb yozib qo‘yilgandi.

O‘ylanib qoldim. Inson o‘zini yerning hokimidek tutadi. Go‘yoki u bo‘lmasa, ishlar yurishmay qoladi va u o‘zini har bir narsaga bevosita ta’sirini o‘tkazadigan muhim shaxsdek tutishga harakat qiladi. O‘ziga omonat tarzida berilgan mol-davlat, mansab-martaba, sixat-salomatlik, obro‘-e’tibor, shonu-shavkatdan, Yaratganning izni bo‘lmasa, ichgan bir piyola suvini ham chiqarishga qodir bo‘lmagan  Allohning zaif bandasi sifatida emas, balki qudratli “inson” sifatida suyiste’mol qiladi. Manmanlik qilib, kibr-havoga beriladi, insonlarni oyoq osti qilib, jabr-zulmga beriladi. Suratga qarar ekanman, birinchi suratda ham, ikkinchi suratda ham bizning yerda bor ekanimiz ham, yo‘qligimiz ham yoki yerning o‘zgargani ham bilinmasligi, yuqoridagi narsalarning barchasi nisbiy narsalar ekani, mulk Allohning qo‘lida va uni qanday xoxlasa shunday tasarruf qilishiga yana bir bora amin bo‘ldim.

Biroq, yaxshi anglab yetishimiz lozimki, Alloh bizlarni yer yuzida yaxshilik va adolat bilan, O‘zining buyruqlarini amalga oshiradigan, zulm, jaholat, fisq-fasod va adolatsizlikka qarshi kurashadigan o‘rinbosari  qilib tanlab, O‘zining fazli bilan bizlarni “hazrati inson” qildi. Koinotdagi nafaqat yer va undagi narsalar, balki undan katta bo‘lgan jismlarni ham bizlarning manfaatlarimiz uchun yaratib qo‘ydi. Hazrati insondan esa, bor yo‘q talab qilingan narsa, Yaratuvchini tanib, Unga shukr qilishlik va yer yuzini fasodga to‘ldirmasdan yaxshilik ila obod qilishlik bo‘ldi.

Ma’lumki, Alloh taolo bandalarini ikki yo‘l bilan imtixon qiladi. Ularning biri musiybat va ikkinchisi ne’mat. Aslida biz, bularning ikkinchisi imtihon ekanini unutib qo‘yamiz. Haqiqatda esa, musiybatdagi imtihondan ko‘ra, ne’mat bilan bo‘lgan imtihondan o‘tib olish qiyinroqdir.

Yaqin kunlarda Alloh taolo butun insoniyatni, olimlar e’tirofi bilan aytganda juda ham kichkina, zaif bir verus bilan imtihon qildi va O‘zining “Bo‘l, desa bas, bo‘ladi”, amrini namoyon qildi. Bu haqda o‘ylar ekanman, bu verusni musiybat emas, balki Alloh taoloning insoniyatga yana bir bora shafqati deb bildim.

Nima uchun shafqati? Axir insonlar bundan aziyat ko‘rdilarku?, dersiz. To‘g‘ri. Uylab ko‘ring, borliq Allohning mulki. Uni hech kimdan so‘ramasdan yaratgan va hech kimdan so‘ramasdan tasarruf qiladi. Buni har bir, Allohga imoni bor banda biladi. Tarixga nazar solaylik. Alloh ularni qanday musiybatlar bilan sinaganiga guvoh bo‘lamiz. Nuh (as) va Lut (as) qavmi, Od va Samud qavmi, Abraha va uning askarlarining xoliga qarang. Ularga nima bo‘lgan?!

Alloh saqlasin, agar sinov, tosh yomg‘iri, zilzila, olov yoki suv balosi bilan bo‘lganda nima bo‘lardi?! Allohning irodasiga kim qarshi tura olardi?! Endi esa, sinovdan oldingi ne’matga g‘arq bo‘lgan xolimizni tafakkur qilaylik. Men, “falon davlatda bunday buzuqlik, pismadon joyda bunday jabr-zulm”, demoqchi emasman. Bular haqiqatda sodir bo‘ldi. Lekin xozir, ularning barchasini bir yonga qo‘yib, o‘zim va yaqinlarimdan nima kamchilik o‘tganini mushohada qilishimizni va qilgan xato kamchiliklarmiz uchun istig‘for aytib, ularni to‘g‘rilashni istar edim. Chunki nafs, doimo o‘zini haq va to‘g‘riman deb biladi.

Zero, yaxshilik ham, yomonlik ham Alloh taoloning irodasi va ilohiy hikmatiga ko‘ra voqe’ bo‘ladi. Ishlarimizni bir maromda davom etishi va rizqimizni keng bo‘lishi omili, Allohga bo‘lgan mustahkam ishonch, taqvo va tavakkuldir. Bunga dalolat qiluvchi oyati karimalar Qur’oni Karimda bir necha o‘rinlarda zikr qilingan, jumladan:

وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا (2) وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ (3)

“Kim Allohga taqvo qilsa, uning yo‘lini ochib qo‘yadir. Va unga o‘zi o‘ylamagan tarafdan rizq berur. Kim Allohga tavakkul qilsa, bas, unga U Zotning O‘zi kifoyadir”.[1]

Inson o‘zligini ya’ni, “hazrati inson” ekanligini yo‘qotmas ekan, uning hayoti farovonlik sari davom etaveradi. Qachonki undan nonko‘rlik, noshukrlik sodir bo‘lsa, Mehribon Alloh taolo ularni to‘g‘ri yo‘lga qaytarish uchun turli sinovlarga ro‘baro‘ qiladi.

Aslida bu kabi sinovlar, garchi zohirda yomon ko‘rinsada, uning ortida ko‘plab yaxshilik yashiringan bo‘lishi mumkin. Tom ma’noda, yurtimizga kelgan SOVID-19—Koronavirus pandemiyasi, Buxorodagi shamol va Sirdaryodagi toshqin hodisasi bizlarni garchi zohirda uzoqlashtirgan bo‘lsada, lekin qalban yaqinlashtirdi. Barcha O‘zbekiston aholisi bu musiybatlarni qalban his qildi va undan qutilish choralarida birdek ishtirok etdi.

Hukumat tomonidan bu sinovlarni bartaraf etish uchun katta miqdorda mablag‘lar yo‘naltirildi. Bu sinovlardan o‘tib olish uchun fidoiy xalqimiz, shifokorlar, ichki ishlar xodimlari, homiylar va diniy soha vakillari jonbozlik ko‘rsatganlari tahsinga loyiq. Xali xanuz xalqimiz tomonidan yordam karvonlari to‘xtagani yo‘q. Bunday xalqni vakili bo‘lish va bunday xalqni ichida yashash sharaf ekanini barchamiz anlashimiz kerak. Zero, biz o‘zi to‘q bo‘lib, qo‘shnisi och holda tong ottiradigan millat emasmiz, Alhamdulillah!

Dunyo bo‘yicha bu pandemiyaga xali-xanuz vaksina topilmagan. Ammo, qilingan xayrli ishlar, qurbonliklar, xatmi Qur’onlar, salovatlar va duolar sharofatidan, Alloh taolo bemorlarimizga shifo berdi va ularning ko‘plari sog‘ayib ketishdi. Shu munosabat bilan yurtimizning ba’zi viloyat va tumanlariga karantin yumshatildi. Biroq, masalaning ikkinchi afsuslanarli joyi shundagi, ba’zi yurtdoshlarimiz bu yumshatishni noto‘g‘ri tushinib yoki umuman mensimasdan suistemol qilishdi.

Shuning uchun ham eslatib o‘tmoqchimanki, agar bandaga bir musiybat keladigan bo‘lsa, ko‘p hollarda bunga uning o‘zi sababchi bo‘ladi. Alloh taolo bu  haqda shunday degan:

وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ (30)

(Ey, insonlar!) Sizlarga ne musibat yetsa, bas, o‘z qo‘llaringiz qilgan narsa (gunoh) sabablidir. Yana U ko‘p (gunohlar)ni afv etib turur.[2] 

Demak, musiybatning sabablarini o‘zimizdan izlamog‘imiz maqsadga muvofiq ekan. Alhamdulillah, yurtimizdagi islohotlar, xayrli ishlar, duo va istig‘forlar, xalqimizning bag‘ri kengligi va yoshlarimiz ichidan ko‘plab Allohdan qo‘rqadigan va ibodatlik, ota-onasini hurmat qiladigan, ilmga chanqoq, mehnatga rag‘batli, esli, xushli avlod vakillari yetishib chiqayotgan bo‘lsada, boshimizga kelgan bu musiybat nega tamomila ko‘tarilib ketmayotgani haqida uylab qolaman. Buning hikmati nima ekan?!

Kuni kecha Ramazonning oxirgi ya’ni, xar bir toq kunida qadr kechasi yashiringan o‘n kunligi, taroveh namozidan so‘ng televizorni qo‘ysam, “25-soat” ko‘rsatuvida, yurtimizdagi qoida buzarlar va jinoyatchilarni ko‘rsatayotgan ekan. Bu ko‘rsatuvda ko‘rganlarim, yuqoridagi savolimga javob bo‘ldi deb o‘yladim va shu maqolani yozishga jazm qildim.

Unda “Yoshi oltmish to‘rtga kirgan, soqoli oppoq “otaxon” o‘z uyida qirq ming so‘m evaziga begona erkak va ayolga joy berib, qo‘shmachilik qilayotgani haqida” ichki ishlar xodimlari navbatdagi reydlarini ko‘rsatayotgan edi.

Undan so‘ng Toshkent shaxar Chilonzor tumanida yarim oqshomda shaxarda daydib yurgan ayollar ichki ishlar xodimlari tomonidan ushlanib, tegishli hujjatlar rasmiylashtirish uchun olib kelingani va shu mavzeyda yashaydigan onaxon esa, ularning dastidan tinchlik bo‘lmasligi, xatto ular nimani gaplashayotgani ham eshitilib turishi va buning yoshlarning tarbiyasiga salbiy ta’siri haqida kuyinib gapirdilar. Ko‘rsatuvni oxiri nima bo‘lar ekan deya kuzatib turdim. Tartib buzarlarga bir million bir yuz ellik ming so‘m atrofida moddiy jarima belgilandi va ko‘rsatuv nihoyasiga yetdi.

Alloh taolo har bir narsani ilohiy hikmat bilan yaratgan. Agar inson kasal bo‘lsa, uning harorati ko‘tariladi. Mana shu harorat insondagi barcha zararli kasallik alomatlari kuydirib, yeb bitiradi. Shundan so‘nggina harorat tushib, kishi normal hayotga qaytadi.

Muborak Ramazon, Allohning rahmati, mag‘firati to‘lib toshgan, shaytonlar kishanlangan bu oyda, bo‘lib ham ustimizda shunday sinovlar kelib, har kuni bu ofatni daf qilishi uchun millionlab xalqimiz Allohga yolborib, duolar qilib turgan chog‘da, xattoki Misrdagi Insoniy birodarlar birlashmasi Dinlararo Oliy qo‘mitasi barcha din vakillarini 14 may kuni Ramazon ro‘zasini tutishni taklif qilib, bu taklifini qo‘llab-quvvatlab, Rim papasi Fransisk katoliklar va barcha dinlarga mansub odamlarni Ramazonda bir kun ro‘za tutishga va pandemiyaga barham berish uchun Xudoga duo qilishga chaqirib turgan vaqtda, yoshi bir joyga, oyog‘i esa qabr labiga borib qolgan kimsaning qo‘shmachilik qilishi, pasportida “O‘zbekiston” yozuvi bor ayollarni “xaridor” izlab, karantinligiga ham qaramasdan yarim kechasi izg‘ib yurishi va ularning kasri yoshlarimizga, nafaqat yoshlar balki barchamizga urishi haqidagi o‘ylar meni juda maxzun qildi va g‘azabimni keltirdi.

Bu ham kasallik alomati. Ularga qandaydir moddiy chora ko‘rmasdan, balki jiddiy qonuniy choralarni qo‘llash vaqti kelgandir. Balki, ustimizdagi bu musiybatni daf bo‘lishi sababini Alloh taolo o‘zimizga qoldirgandir. Xalqimiz bir tomon bo‘lsa-yu, bu kabi nobakorlar bir tomon bo‘lsa, na xudodan qo‘rqsa va na xalqdan uyalsa...

Bu musiybat xalqimizni yanada birlashtirdi. Endi esa, bu kabi razil, yaramas illatlarni tag-tomiri bilan qo‘porib tashlashda ham xalqimiz va hukumatimiz kerakli qarorlarni chiqarishiga umid qilamiz. Ta’kidlab aytishni istardimki moddiy chora ular uchun chora bo‘lmasligi kerak. Chunki bunday pastkash insonlar, jamiyatning kesib tashlamasa bo‘lmaydigan “qora son” kasalligidir. Shuncha yillardan beri uni davolash uchun “moddiy chora” qo‘llangani yetarli bo‘lmadi. Bu uslub o‘zini oqlamadi.

Xalqimiz va jamiyatimiz manfaatlari uchun, qonun chiqaruvchi organlarimiz kerakli qonunlarni qabul qilish vaqti yetdi chamamda. Chunki bir joyda munkar ish sodir bo‘lsa-yu, unga yetarlicha ahamiyat berilmasa, uni oldi olinmasa, pirovardida gunohkorga qo‘shilib begunohlar ham zarar ko‘rishi shubhasiz.

Xulosa o‘rnida barchamiz ogoh va sergaklikni qo‘ldan bermaslikka targ‘ib qilgan holda,  quyidagi hadisi sharifni keltirib o‘tishni maqsadga muvofiq deb bildim:

عن النعمان بن بشير رضي الله عنهما يقول: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: "مَثَلُ الْقَائِمِ عَلَى حُدُودِ اللَّهِ وَالْوَاقِعِ فِيهَا كَمَثَلِ قَوْمٍ اسْتَهَمُوا عَلَى سَفِينَةٍ فَأَصَابَ بَعْضُهُمْ أَعْلَاهَا وَبَعْضُهُمْ أَسْفَلَهَا فَكَانَ الَّذِينَ فِي أَسْفَلِهَا إِذَا اسْتَقَوْا مِنْ الْمَاءِ مَرُّوا عَلَى مَنْ فَوْقَهُمْ فَقَالُوا لَوْ أَنَّا خَرَقْنَا فِي نَصِيبِنَا خَرْقًا وَلَمْ نُؤْذِ مَنْ فَوْقَنَا فَإِنْ يَتْرُكُوهُمْ وَمَا أَرَادُوا هَلَكُوا جَمِيعًا وَإِنْ أَخَذُوا عَلَى أَيْدِيهِمْ نَجَوْا وَنَجَوْا جَمِيعًا"

Nu’mon ibn Bashir roziyallohu anhumo Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilib dedilar: “Allohning chegarisida (ya’ni, undan o‘tish mumkin bo‘lmagan hududda) qoim turgan kishi va u chegarani buzib o‘tuvchining misoli, xuddi o‘zaro qur’a tashlab bir kemani sherikchilikka ijaraga olgan qavmga o‘xshaydi. Shunda ularning ba’zisiga kemaning yuqorisidan va ba’zilariga pastidan joy tegadi. (Kemaning) pastidan joy olgan kishilar, agar suv olmoqchi bo‘lsalar, yuqoridagilar huzuriga chiqardilar. Shunda (pastdagilar o‘zlaricha): “Agar biz o‘zimiz uchun (kerakli suvni) teshib chiqarib olsak, ustimizdagilarni aziyatga qo‘ymagan bo‘lardik”, deyishdi. Bas, agar ularni qilmoqchi bo‘lgan narsalariga qo‘yib bersalar, barchalari halok bo‘ladilar. Agar qo‘llaridagini (kemani teshmoqchi bo‘lgan narsani) olsalar, o‘zlari ham ular ham barchalari najot topadilar”.[3]

Alloh taolo yurtimiz va butun dunyodan bu kasallikni ko‘tarsin. Buning ortidan bitmas tuganmas yaxshiliklarni ato etsin. Jannatmakon yurtimiz kishilarini ham, jannatmonand imon-e’tiqodli, pokiza, yaxshilikka shukr qiladigan, yomonlikni o‘z vaqtida to‘xtata oladigan himmati baland, ziyrak va shijoatli bandalaridan qilsin! Va oxiru da’vana anil hamdulillahi Robbil alamiyn!

 Olimxon Yusupov,

Hadis ilmi maktabi rektori

 

[1] Taloq surasi 2-3-oyatlar.

[2] Sho‘ro surasi 30-oyat.

[3] Imom Buxoriy rivoyati.

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Narxni Alloh belgilaydi

18.06.2025   1891   6 min.
Narxni Alloh belgilaydi

Mazkur maqolada islom fiqhi nuqtayi nazaridan bozordagi narxlarni sun’iy ravishda belgillash, tovarlarni ushlab turish orqali narxni ko‘tarish (ihtikor) amaliyoti shariatda qanday baholanishiga oid masalalar tahlil qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hadislari va sahobalar rivoyatlari asosida narx belgilash va ehtikorning shariatdagi hukmi, ijtimoiy oqibatlari hamda zamonaviy xatarlari ochib berilgan.

Islom iqtisodiy tizimi adolat, o‘zaro rozilik va zulmsiz muomala asosiga qurilgan. Bozor iqtisodiyotida muhim tushunchalardan biri – narx belgilash huquqidir. Shariatda bu masala shunchaki iqtisodiy vosita emas, balki axloqiy va ilohiy qoida bilan chambarchas bog‘langan. Narxni sun’iy ravishda chegaralash yoki tijorat molini ushlab turib narxni ko‘tarish – shariatda qoralangan ishlardan hisoblanadi. Bu maqolada mazkur holatlarga Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning munosabati, ulamolar fatvolari va ijtimoiy oqibatlari tahlil etiladi.

«Narxni chegaralash» deganda mas’ul shaxs yoki taraf tomonidan narxni chegaralab qo‘yish tushuniladi.

«Ihtikor» deganda esa, turli yo‘llar bilan bir xil savdo molini egallab olib narxni oshirishga urinish aytiladi.

Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: "Odamlar: "Yo Allohning Rasuli, narx ko‘tarilib ketdi bizga narxni belgilab bering" deyishdi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Albatta, Allohning o‘zi narxni belgilovchi, tutuvchi, keng qiluvchi va rizq beruvchidir. Men esa sizdan birortangiz ham mendan na qon va na molda zulm, da’vo qilmaganingiz holimda Allohga ro‘baro bo‘lishni xohlayman" dedilar (Sunan egalari rivoyat qildilar).

Qimmatchilik ko‘pchilikni tashvishga solib qo‘yadi. Chunki bu holat barchaga zarar keltirayotgan bo‘lib ko‘rinadi. Hamma bu holatdan chiqish yo‘lini istaydi. Eng oson, eng sodda va hammaga «yalt» etib ko‘rinadigan chora bozorda narxni chegaralab qo‘yish bo‘lib, ko‘rinadi. Nima uchun Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bu ishni qilmadilar? Hatto ba’zi sahobalar bu taklifni qilganlarida ham ma’qul ko‘rmadilar. Chunki Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hech bir narsaga yuzaki qaramasdilar.

Narxni chegaralash vaqtincha foyda bergani bilan aldamchilikdir, keyin esa zarar bo‘lishi turgan gap. So‘ngra tojirlar o‘z faoliyatlarini to‘xtatadilar. Bu hol esa el yurtga boshqa tomondan rizq kelishini ma’n qiladi. Shuning uchun ham qanchadan-qancha boy davlatlar xonavayron bo‘ladi. Faqirilk va miskinlikka ro‘baro‘ bo‘ladi.

Sotuvchi o‘z molini o‘z ixtiyori ila o‘zi xohlagan narxda sotsa, yaxshi bo‘ladi. Oluvchi o‘z ixtiyori ila o‘zi rozi bo‘lib, xohlagan narxga olsa, yaxshi bo‘ladi. Muhimi, o‘zaro rozilik bo‘lishi kerak.

Yaxshi va sifatli narsaning narxi baland bo‘ladi. Yomon va sifatsiz narsaning narxi esa past bo‘ladi. Hammasi bozor ko‘tarishiga qarab bo‘ladi. Shuning uchun ham har bir kishi bozor yaxshi ko‘taradigan molni yetishtirishga, olib kelishga qiziqadi. Hamma shunga uringandan keyin yurtda doimiy va haqiqiy serobchilik, arzonchilik hukm suradigan bo‘ladi.

Muammar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: "Kim ehtikor qilsa, o‘sha xatokordir", dedilar (Imom Muslim, Abu Dovud, Termiziy rivoyati).

«Ihtikor» lug‘atda ushlab turish ma’nosini anglatadi. Shariatda esa sotib olingan narsani narxini oshirish uchun qasddan sotmay ushlab turishga «ihtikor» deb aytiladi.

Ulamolarimiz xalq ommasining ehtiyoji ko‘proq tushadigan narsalar, xususan, oziq-ovqatning ehtikoriga alohida, boshqa narsaning ehtikoriga alohida qaraganlar.

Birinchisi mutloq mumkin emas desalar, ikkinchisini qimmatchilik vaqtida mumkin emas deganlar. Ihtikor haqida juda ko‘p hadislar rivoyat qilingan.

Abdulloh ibni Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisi sharifda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: "Kim taomni 40 kecha ehtikor qilsa, batahqiq u Allohdan voz kechgan va Alloh undan voz kechgan bo‘ladi. Qaysi yurtning ahlidan bir kishi och yotgan bo‘lsa, batahqiq, ular Allohning zimmasidan tushgan bo‘lurlar", deganlar.

Ba’zilar shu hadisga suyanib ehtikor faqat taomda bo‘ladi deydilar. Lekin jumhur ulamolar ehtikor haqida hadislar ko‘p, shuning uchun bu hadis asos bo‘la olmaydi deydilar.

Umar ibn Hattob roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: "Jalb qiluvchi rizqlantirilgandir, ehtikorchi esa la’natlangandir", deganlar.

«Jalb qiluvchi» boshqa yurtdan o‘z yurtiga kerakli narsalarni olib kelib sotuvchidir. Demak, bu ish, yaxshi ishdir. Kim bu ishni qilsa rizqi ulug‘ bo‘ladi. Ammo o‘z yurti bozorida eng kerakli narsalarni sotib olib, ushlab turib, sun’iy ravishda narxni ko‘taruvchilar la’natlangandur. Chunki unga xalq muhtoj bo‘lib turgandi, u esa ishlab chiqarmay, boshqa yurtdan olib kelmay foyda topishga uringan xaromxo‘r kimsadir.

Imom Ahmad Abu Xurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadisi sharifda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: "Kim musulomonlarning narxlariga kirishib, ularga qimmatchilik keltirish uchun harakat qilsa, Alloh uchun uni qiyomat kuni katta olovga o‘tkazmog‘i haq bo‘ladi", deganlar.

Demak, ehtikorchi bu dunyoda ham, u dunyoda ham qattiq azob-uqubatlarga duchor bo‘ladi.

Ashurov Mahmudxon Muhammad G‘ulom


Foydalanilgan adabiyotlar:

  1. Qur’oni Karim. – Toshkent: Hilol nashriyoti, 2018.
  2. Imom Muslim. Sahihi Muslim. – Qohira: Darul-Hadis, 2007.
  3. Imom Ahmad. Musnad. – Bayrut: Muassasatur-Risola, 1995.
  4. Abu Dovud. Sunan. – Bayrut: Darul-Maorif, 2003.
  5. At-Termiziy. Sunan. – Bayrut: Darul-G‘arb al-Islomiy, 1996.
  6. Abu Homid al-G‘azzoliy. Ihyo Ulumiddin. – Qohira: Darul-Qalam, 1993.
  7. Tabaroniy. Mu’jam al-Kabir. – Bayrut: Darul-Fikr, 1984.