Kechagina bizni o‘ziga mushtoq qilib, sog‘intirgan mohi ramazonning so‘ngi dahasida turibmiz. Qalbimizda cheksiz quvonch bilan birga bizni tark etayotgan oyning hasrati ham bor.
Ruknimizning galdagi suhbatdoshi tijoratchi birodarimiz Muhammad Said Ibrohimov.
“Tijoratchi bo‘lganim sababmi, dunyo tashfishlari bilan bo‘lib, ramazonni qanday kelib qolganligini sezmay ham qolibman. Ilk kunidan oilaviy ro‘za tutdik. Saharlikdan so‘ng bomdod namozi vaqtigacha otam Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf hazratlarining “Hadis va hayot”, “Odoblar xazinasi” kitoblaridan o‘qib beradilar. Diqqat bilan eshitamiz. Lekin, tongda yana do‘konga boramanu qalbimni dunyo ishlari egallab oladi.
Do‘konga har kuni har turli odam keladi. Bazan charchoqdan, bazan jahldan ko‘plari bilan tortishib qolamiz... Iftorga yaqin uyga qaytaman. Yaqinda otam navbatdagi mutolaaning birida: “Batahqiq, jahannam uchun ko‘plab jin va inslarni yaratdik. Ularning dillari boru tushuna olmaslar. Ko‘zlari boru ko‘ra olmaslar. Quloqlari boru eshita olmaslar. Ana o‘shalar chorva hayvonlari kabidirlar. Balki ulardan ham battarroqdirlar. Ana o‘shalar g‘ofildirlar”, (A’rof-179. Tafsiri hilol) oyati hamda “Kishining mol-dunyo va sharafga bo‘lgan hirsi uning dini uchun, qo‘yga qo‘yib yuborilgan ikki och bo‘ridan ham hatarliroqdir”, hadisini sharhlari bilan o‘qib berdi.
Meni shu ondanoq bir o‘y o‘ziga tortdi. Yuqoridagi oyat va hadis go‘yo to‘g‘ri menga qarata aytilgandek. Ehtimol shuning uchun qulog‘imga nasihat, oyat va hadis kirmayotgandir. Balki shuning uchun qalbimda halovat va tilimda zikr bo‘lmayotgandir. Shu sabab bilib bilmay odamlarning diliga ozor berayotgandirman. Tuni bilan saharlik vaqtigacha tavba qilib, istig‘for aytib chiqdim. Ammo, ko‘nglim to‘kis halovat topmadi...
Ulamolar: “Inson Allohga osiy bo‘lsayu tavba qilsa kechiradi. Ammo, bandaning bandadagi haqqini Alloh taolo kechirmaydi to o‘zaro rozilashmaguncha” deya ta’kidlagan ekanlar.
Tongdan ko‘chaga chiqdimu qancha tanishim bo‘lsa barchasidan chin qalbdan kechirim so‘rab, rozilik so‘radim. Men uchun mo‘jiza sodir bo‘ldi. Tanishlarim, mendan xafa bo‘lganlar hayratga tushishdi, hatto bazilari ko‘ziga yosh oldi. Keyin uyga kelib meni hafa qilganlarni hammasini kechirdim...
Shu ondan qalbimda orom paydo bo‘ldi. Alhamdulillah! Bu yilgi ramazon men uchun o‘zgacha ruhda keldi.
Azizlar siz ham odamlardan rozilik so‘rang va odamlarni kechiring! Halovat va orom ko‘nglingizni hushnud etadi.
Saidabror Umarov suhbatlashdi
Ilgari musulmonlar ayrim ulamolarni ulug‘lab, “Shayxul Islom” (Islom dini shayxi), “Faxrul Islom” (Islom dini faxri), “Hujjatul Islom” (Islom dini hujjati), “Najmul ulamo” (Ulamolar yulduzi), “Muftiy saqolayn” (Insu-jin muftiysi), “Lisonul mutakallimiyn” (Mutakallimlarning so‘zlovchi tili) kabi unvonlar bilan ataganlar. Bunday atash aslo mubolag‘a bo‘lmagan. Balki u muhtaram ulamolar haqiqatdan ushbu unvonlarga loyiq bo‘lganlar. Masalan, “Shamsul aimma” (Imomlar quyoshi) unvoni berilgan Saraxsiy rahmatullohi alayh o‘n ikki ming risolani yod olgani naql qilingan.
Abu Mansur Moturidiyni yaqindan tanigan ulamolar va shogirdlari tomonidan u zotning martabalarini namoyon etuvchi ko‘plab unvonlar berilgan:
– Imomul hudo (To‘g‘ri yo‘lga boshlovchi);
– Muvattidu aqoidi ahlis sunna (Ahli sunna aqidalari asoschisi).
Abu Mansur Moturidiyning mazkur unvonlari ham aslo mubolag‘a emas, balki u zot haqiqatan shu martabaga loyiq zot bo‘lganlar.
Ulamolar aytadilarki, Hujjatul Islom (Islom dini hujjati) deyilganda faqat Imom G‘azoliy tushunilganidek, Imomul hudo (to‘g‘ri yo‘lga boshlovchi) deyilganda ham faqat Imom Moturidiy tushuniladi.
Abdulqodir Abdur Rahim,
Imom Buxoriy nomidagi Toshkent Islom instituti
katta o‘qituvchisi.