Sayt test holatida ishlamoqda!
13 Iyun, 2025   |   17 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:28
Asr
17:38
Shom
20:00
Xufton
21:38
Bismillah
13 Iyun, 2025, 17 Zulhijja, 1446

Sadaqa-ehson qilishning fazilati

16.05.2020   4948   5 min.
Sadaqa-ehson qilishning fazilati

Sadaqa  berishning fazilatlarini savob va ajrlarini keltirib o‘tishdan oldin sadaqa so‘zini  yaxshilab tushunib olishimiz lozim. “Sadaqa” so‘zi lug‘atda “Yaxshilik, ehson” ma’nolarini bildiradi. Istilohda esa, Alloh taolo roziligi uchun beriladigan har qanday narsa yoki bajariladigan amal sadaqa sanaladi. Odatda “Sadaqa” deyilsa, faqat muhtojlarga, faqir kishilarga beriladigan har qanday narsa tushuniladi. Aslida, xayr-ehsonning barcha turlarini shu so‘z bilan atasa bo‘laveradi. Sadaqa majburiy va ixtiyoriy bo‘ladi. Majburiy bo‘lgan sadaqa turiga farz va vojib bo‘lgan zakot, ushr, fitr, kafforot kabilar kiradi. Farzu vojibdan keyingi o‘rinda turadigan ixtiyoriy sadaqaga esa har qanday xayr-ehson, xudoyi (taom tariqasida berishlik), xayriya tashkilotlariga, jamg‘armalarga, yetimxona va qariyalar uylariga, ehtiyojmand oilalarga moddiy yordam kabilar kiradi. Ba’zi tushunmagan kishilar orasida farz, ya’ni, majburiy sadaqa bilan nafl (ixtiyoriy) sadaqani aralashtirib yuborish hollari uchraydi. Bundaylar farz bo‘lgan zakotni berishmaydi-yu, ammo sadaqa deb, turli ziyofat, turli marosimlar o‘tkazib, o‘zlaricha sadaqa qilgan bo‘lishadi. Aslida esa, hojatlaridan tashqari tijoriy (savdo aylanmasi uchun) mol-mulklari nisobga (ma’lum belgilangan miqdorga) yetgan kishilar, o‘sha mollari (boyliklari)ning qirqdan bir (40/1) ulushini (qismini) haqdorlarga (zakot olishga loyiq bo‘lgan insonlarga) berishlari majburiy sadaqa, ya’ni “Zakot”dir. Zakot ibodati islomning beshta farzidan biri va bu zakot ibodatini ado qilishlik ayni muborak Ramazoni sharif oylarida amalga oshirilsa, savobi, ajri,  yanada ko‘payishligiga olib keladi. Endi esa,  sadaqa berishning fazilatlari haqida hadisi shariflarni  keltiramiz.

Sadaqa berishning fazilatlari juda ko‘p  va mashhurdir.

Imom Buxoriy  Abdulloh ibn Mas’uddan (raziyallohu anhu) rivoyat etishlaricha, Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam): “Sizlarning qay biringizga  o‘z mol-mulkingizdan ko‘ra  merosxo‘rlarning mol-mulki sevimli?” deb so‘radilar. Shunda as'hobi kirom: “Bizlarga o‘z mol-mulklarimiz  mahbubroq, yo Rasuulloh”, deb javob berishdi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): marhamat qildilar: “ Uning oldin yuborgani haqiqiy mol-mulkdir. Merosxo‘rlarning mol-dunyosi esa keyinda qolganidir.” Ya’ni Alloh taolo yo‘lida o‘zi nafaqa qilgan mol-dunyosi haqiqiy ehson hisoblanadi”.

Hadisda aytiladi: “Sadaqa qilinglar, zero sadaqa sizlarni do‘zaxdan qutqaradi “(Imom Tabaroniy “Avsat “larida Abu Nuaym esa “Xulya “da rivoyat etishgan)

Yana bir hadisi sharifda bunday rivoyat etiladi: ”Sadaqa qilinglar, bas, sadaqa jasadingizni do‘zax otashidan saqlaydi”. (Imom Tabaroniy “Avsat” kitoblarida va Abu Nuaym “Xulya”da rivoyat eshitgan.)

Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): ”Kishining topgan molini o‘z oilasiga  sarflashi ham sadaqa va ehsondir”, deganlar.

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam : “Betoblaringingizni (kasallaringizni) sadaqa berish bilan davolanglar”, ya’ni dori-darmon qilish barobarida xayru-ehson va sadaqa qilish, inshaalloh dardlardan shifo topishda yordam qiladi.

Abu Hurayra (roziyallohu anhu) rivoyat qilinadi. “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Sadaqa berish bilan mol-dunyo kamayib qolmaydi. Alloh taolo kechirimli bo‘lgan bandasining izzat-sharafini ziyoda qiladi. Kishi Alloh uchun o‘zini hokisor tutsa, Alloh taolo uning martabasini baland qiladi”, dedilar”. (Imom Buxoriy va Muslim rivoyati).

Sarvari Koinot (sollallohu alayhi vasallam) Muoz ibn Jabalga (roziyallohu anhu) sadaqa yaxshilik eshiklaridan biri ekanini ta’kidlab, dedilar:

“Seni xayr (yaxshilik) eshiklariga dalolat qilaymi?” (ya’ni, yaxshilik eshiklari qanday amallar bilan ochilishini aytib beraymi) deya, ushbu uch narsani sanab berdilar: 1) Ro‘za to‘siq bo‘ladi; 2) Sadaqa xuddi suv olovni o‘chirgandek xatolarni o‘chiradi; 3) Kishining yarim kechada o‘qigan namozi solihlarning shiori bo‘ladi”. Hadisda vorid bo‘lganidek, sadaqa xatolarni o‘chirsa, albatta u (sadaqa) Alloh subhanahu va taoloning g‘azabini ham o‘chiradi. Boshqa bir hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday marhamat qilganlar: “Sadaqa allohning g‘azabini o‘chirib, yomonlikni qaytaradi” (Imom Termiziy va Ibn Hibbon rivoyati). Shuning uchun ham Nabiy sollallohu alayhi vasallam sadaqa berishga targ‘ib qilib, unga odamlarni qiziqtirganlar.  

Hadisi muboraklarida bu borada bunday marhamat qiladilar:

Abu Barzadan (roziyallohu anha) rivoyat qilinadi: “Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): “Bir banda bir parcha non sadaqa qilsa, Alloh jalla va a’lo uni Uhud tog‘i barobarida ko‘paytiradi”, dedilar”. (Tabaroniy rivoyati).

Yuqorida keltirilgan Hadisi shariflar  mazmuniga ko‘ra, ixlos bilan qilingan ozgina sadaqa (ehson) Allohning huzurida juda katta mukofotga sazovor bo‘lishligi, bilib-bilmay qilgan xato-kamchiliklarimiz o‘chirlishi, kasallarimizga davo bo‘lishligini, balo-ofatlardan omon bo‘lishligimizni, biz uchun yaxshilik eshiklari ochilishligini, martabalarimiz baland bo‘lishligini va  sadaqa sababli sizu-bizning jasadimizni do‘zax otashidan Alloh taolo saqlashligini, va ozgina qilgan sadaqamizni ham Alloh taolo uni (sadaqamizni) (savobini) ko‘paytirib berishligini   anglaymiz.

 

(Muftiy Usmonxon Alimov hazratlarining  “Xay-ehson fazilatlari” kitobi asosida tayyorlandi).

Jumamuratov Yaqub,

 Taxiatosh tumani “Muhammad Murod eshon” masjidi imom-xatibi.

 

Ramazon-2020
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Mehr-oqibat, shodlik, xayr-saxovat ayyomi

06.06.2025   4001   4 min.
Mehr-oqibat, shodlik, xayr-saxovat ayyomi

Shukuh


Mamlakatimizda muborak Qurbon hayitini ko‘tarinki kayfiyatda nishonlash yaxshi an’anaga aylangan. Bayram kunlari yurtimizda mehr-oqibat, insonparvarlik, shukronalik, saxovat va bag‘rikenglik kabi xalqimizga xos ezgu fazilatlar yanada yorqin namoyon bo‘ladi.

Ushbu muborak ayyomda qarindosh-urug‘lar, yaqinlar, yolg‘iz keksalar holidan xabar olinadi, ko‘makka muhtoj insonlarga yordam beriladi, qisqacha aytganda, jamiyatda birdamlik va ahillik muhiti yana ham mustahkamlanadi.

Kezi kelganda, bugun mamlakatimiz yangi taraqqiyot bosqichiga chiqqanini, barcha sohalar qatori diniy-ma’rifiy jabhada ham ko‘plab islohotlar amalga oshirilayotganini, yutuqlarga erishilayotganini alohida qayd etish lozim.

Yangi O‘zbekistondagi bu muvaffaqiyatlar zamirida fuqarolarning vijdon erkinligi huquqlarini ta’minlash borasidagi yangilik va yengilliklarni alohida qayd etish, xususan, ikki muhim hujjatni eslab o‘tish lozim.

Birinchisi — “O‘zbekiston Respublikasida fuqarolarning vijdon erkinligini ta’minlash va diniy sohadagi davlat siyosati konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Qonun, ikkinchisi — Prezidentimizning “Fuqarolarning vijdon erkinligi huquqi kafolatlarini yanada mustahkamlash hamda diniy-ma’rifiy sohadagi islohotlarni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni. Ushbu ikki muhim hujjat tom ma’noda diniy-ma’rifiy soha samaradorligini yangi bosqichga olib chiqishning mustahkam huquqiy asosi bo‘ldi.

Farmonga asosan, ko‘hna Buxoroda Bahouddin Naqshband ilmiy-tadqiqot markazi tashkil etildi. Bu xalqimiz, xususan, diniy-ma’rifiy soha vakillari uchun katta xushxabardir. Ushbu markaz tom ma’noda buyuk ajdodimiz Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqati allomalarining yuksak insonparvarlik g‘oyalarini ilmiy asosda o‘rganish, yosh avlodni bag‘rikenglik hamda o‘zaro hurmat ruhida tarbiyalashda muhim o‘rin tutadi. Shuningdek, tasavvuf ta’limoti tarixi va uning bugungi kundagi ahamiyatini ilmiy tadqiq etish, “Yetti pir” allomalari va aziz avliyolarning boy ilmiy-ma’naviy merosini xalqaro maydonda keng targ‘ib qilish kabi asosiy vazifalarni bajaradi. Naqshbandiylik ta’limotining ezgu g‘oyalarini tadqiq etish uchun ilmiy-nazariy va uslubiy masalalarga bag‘ishlangan anjuman, konferensiya, ko‘rgazma, seminar-trening, tanlovlar hamda boshqa madaniy-ma’rifiy tadbirlar tashkil etadi. Tasavvuf ta’limotining ilmiy asoslangan g‘oyalarini targ‘ib qiladi va soxta tariqatchilikning oldini olish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqadi.

Sirasini aytganda, ushbu markaz ham Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari hamda O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi singari uchinchi Renessansni qaror toptirish yo‘lidagi yana bir mustahkam ilm va aql markazi bo‘ladi, albatta.

Shu o‘rinda, O‘zbekiston Prezidentining Qurbon hayiti munosabati bilan yo‘llagan tabrigida ta’kidlanganidek, buyuk tariximiz va madaniyatimiz durdonalarini, mashhur allomalarimizning boy merosini to‘plash va keng targ‘ib etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, ko‘hna Sharq mo‘jizasi — Samarqand shahri 2025 yilda Islom madaniyati poytaxti, deb e’lon qilindi, ulug‘ vatandoshimiz Imom Moturidiyning 1155 yillik tavallud sanasi yurtimiz bo‘ylab keng nishonlanmoqda.

Poytaxtimizda bunyod etilayotgan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy-ma’naviy yo‘nalishdagi ulkan va noyob loyiha sifatida el-yurtimiz hamda xalqaro jamoatchilikda katta qiziqish uyg‘otmoqda. Bu muazzam maskan ko‘p ming yillik qadimiy tariximiz, boy va betakror milliy madaniyatimizning yorqin timsoli sifatida yangi O‘zbekiston hayotidagi g‘oyat muhim voqeaga aylanajak, albatta.

Shukrki, maqtansak arziydigan bu kabi xushxabar va yangiliklar bisyor. Ayniqsa, ayni hayit kunlarida bu yurtdoshlarimiz kayfiyatini yanada ko‘tarishi, bayramga o‘zgacha shukuh qo‘shishi muqarrar.

Kezi kelganda aytish joizki, muborak Qurbon hayitining ahamiyati yangi O‘zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etish jarayonlari hal qiluvchi bosqichga kirayotgan bugungi sharoitda tobora ortib bormoqda. Bu muborak kunda yaqinlar bilan ko‘rishish, uzoqlashgan do‘stlar bilan yarashish, qarindosh-urug‘larga ziyoratga borish — barchasi mehr-oqibat va insonlar o‘rtasidagi uzviy aloqalarni mustahkamlaydi.

Hayit faqat bayramgina emas, balki ming yillar davomida shakllangan qadriyatlarimiz tarannumi hisoblanadi. Odatda ushbu ayyomda hamma bir-birini bayram bilan samimiy muborakbod etadi, qurbonliklar qilinadi. Qurbonlik go‘shtidan va taomidan ehtiyojmand, kam ta’minlangan insonlar, turli millat va din vakillariga ulashiladi. Bu, o‘z navbatida, saxiylik, shukronalik, jamiyatdagi tenglikni ta’minlashga qaratilgan ulkan ibrat hamda muhtojlar, yetim-yesirlar va e’tiborga muhtoj insonlar haqida qayg‘urishning amaliy ifodasi, qolaversa, o‘zaro mehr-oqibat rishtalarining yanada mustahkamlanishiga sabab bo‘ladi.

Hayit ayyomingiz muborak bo‘lsin!

 

Homidjon ISHMATBЕKOV,

O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari.

Maqolalar