Mana bir necha kunlardan buyon Alloh taolo barcha musulmonlarga farz qilgan ulug‘ bir ibodatni ado yetmoqdamiz. Bu oyda barcha musulmon ummatiga o‘zi uchun savob bo‘lib yoziladigan ishlarni qilmoqligi farzdir. Shuning uchun har bir odam o‘ziga kunlik qiladigan vazifalarini jadval tarzida belgilab olishi maqsadga muvofiq ishlardan hisoblanadi. Mana shunday jadvallardan ba’zilarini keltirib o‘tamiz:
Qur’oni karimni qiroat qilishda ma’nolarini his yetgan holda, tadabbur, tafakkur bilan uni qiroat qilishga beriladigan ulug‘ bir ajrni ham his yetgan holda qiroat qilish lozimdir. Sababi bu oyda Qur’oni karim nozil bo‘la boshlagan, har safar Jabroil alayhissalom Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning oldilariga kelganlarida u zotga Qur’oni karimni o‘qib berganlar.
Alloh taolo bandalariga besh vaqt namozni o‘z vaqtida ado etishni farz qilgan. Bu oyda namozga yanada mustahkamroq turib, farz namozlaridan tashqari nafl ibodatlarni ham ado etishga banda haris bo‘lmog‘i lozimdir. Sababi bu oyda qilingan nafl ibodatga Payg‘ambarimiz alayhissalomning muborak hadislarida zikr qilinganidek, farzning savobichalik savob beriladi.
Alloh subhanahu va taolo Qur’oni karimning bir necha oyatlarida O‘ziga ibodat qilish bilan birga ota-onaga ham yaxshilik qilishga buyurgan. Bu ulug‘ bir fazilatli ish hisoblanib, insonning keyingi hayot yo‘li farovon va baxtli tarzda kechishi uchun ota-onaning duosi va ularga qilingan yaxshiliklar sababchi bo‘ladi.
Bu oyda iloji boricha saxiylik ko‘rsatib, beva-bechora, yetim-yesir va muhtojlarga xayr-ehson qiling. Hattoki bir dona xurmo sadaqa qilib bo‘lsa ham o‘zingizni do‘zaxdan ozod qilib qoling!
Alloh taolo Qur’on karimning bir necha oyatida ko‘proq duo va zikr qilishga buyurgan. Har kunlik zikrlarni reja asosida tartiblab olish lozim. Bu qilingan zikrlar o‘z navbatida insonning gunohlarini kechirilishiga sabab bo‘lishi bilan birga eng asosisi insonni qalban Alloh taolo bilan muloqotini yanada yaqinlashtiradi. Ko‘p zikr qilgan inson hech qachon Alloh taolo qaytargan ishlarni qilmaydi va insonlarga ham yomon, qo‘pol muomolada bo‘lmaydi. Demak, bunday inson faqatgina yaxshi ishlarni qilib, yomon so‘zlashdan ham tiyiladi.
Sevikli Payg‘ambarimiz alayhissalom: “Ro‘za tutuvchi insonning iftor vaqtida qabul bo‘ladigan duosi bor”, deganlar (Imom Abu Dovud rivoyati).
Demak, har bir inson mana shu keltirilgan hadisga amal qilgan holatda iftor vaqtida Alloh taolodan hojatlarini so‘rab duo qilishi kerak ekan. Bu albatta duolar qabul bo‘ladigan vaqtlardan biri hisoblanadi. Banda hech qachon duo qilishdan umidini uzmasligi lozim.
Bugungi karatin sharoitida vaqtni zoye qilmasdan ustozlar bergan topshiriqlarni o‘z vaqtida ado qilib borish kerak. Ota-onalar ham o‘z navbatida farzandlariga dars tayyorlashda yordamlashishi kerak. Dars tayyorlash asnosida farzandiga: «O‘g‘lim, agar sen hozirdan o‘zing uchun kerakli bilimlarni egallasang, kelajakda ular senga as qotadi. Payg‘ambarimiz alayhissalomning: “Kim ilm olishda bardavom bo‘lsa, Alloh taolo unga jannatning yo‘lini yengil qilib quyadi”, degan hadislarini o‘rgating. Shunda farzandingiz ota-onasining ham va vatanining ham koriga yaraydigan inson bo‘lib kamolga yetadi.
Alloh taolo barchamizni Ramazon oyini g‘animat vaqtlarning qadriga yetib, har bir olgan nafasimizda qalbimizdan Alloh taoloni zikr qilishimizni barchamizga O‘zi nasib qilsin!
Haytmurat YERЕJЕPOV,
Imom Buxoriy nomidagi
Toshkent Islom instituti
2-kurs talabasi.
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Faqihlarning fiqhga bergan ta’riflarida «dalil» degan so‘z bormi? Yo‘q. Ular faqat mukallaflarning amallari haqida gapirishdi, hukmlarning mukallaflarga nisbatan joriy bo‘lish holatlariga e’tibor qaratishdi. Demak, umumiy qilib aytadigan bo‘lsak, fiqhga ikki xil ta’rif berildi. Biri usuliy ulamolarning ta’rifi, ya’ni «Qur’on va Sunnatdan hukmlarni qay tarzda chiqarib olish haqidagi ilm» degan ta’rif. Ikkinchisi fuqaholar bergan ta’rif bo‘lib, unda hosil bo‘lgan hukmlarning mukallaflarga qanday joriy qilinishi asosiy o‘ringa qo‘yildi. Bu hukmlar mutlaq mujtahidlar tarafidan chiqariladi. Hukmni faqat mutlaq mujtahid chiqara oladi. Ana shu mujtahid muayyan bir hukmni Qur’on va Sunnatdan qanday chiqarganini o‘rganish usul ilmining mavzusidir. Chiqarilgan hukmni o‘zimizga va jamiyatga tatbiq qilish esa muftiy va faqihlarning ishidir.
Demak, fiqhga ikki xil qarash mumkin ekan: hukmni chiqarib olish va uni tatbiq qilish. Bizning xatoimiz shuki, hukmni ishlab chiqish bilan uni tatbiq qilish orasidagi farqni tushunmayapmiz. Tushunmaganimiz uchun ham keraksiz gaplarni gapiryapmiz. Biz yuqorida aytib o‘tgan ikki yo‘nalish – tahallul, ya’ni dinga yengil qarash va tashaddud, ya’ni dinda g‘uluvga ketish yo‘nalishlari yo ikkinchi ta’rifdan bexabar qolishdi, yoki unga e’tiborsiz qarashdi. Ular faqat birinchi ta’rifni, ya’ni hukmni qay tarzda ishlab chiqishni izohlashdi.
«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan