Bismillahir Rohmanir Rohiym
Ramazon oyida ikki yosh yigit bir otaxonning odamlar ko‘zidan pana joyda taom yeyayotganini ko‘rib qolishibdi:
– Otaxon! Siz ro‘zador emasmiciz?
Otaxon:
– Alhamdulillah, ro‘zadorman bollarim. Faqat suv ichib, taom yeyapman, xolos.
Yigitlar qah-qah otib kulib yuborishdi:
– Bu nima deganingiz?
Otaxon:
– Hech kimga yomon ko‘z bilan qaramayman, biror kishining ko‘ngliga ozor yetkazmayman, mazax, g‘iybat qilmayman, birovning moliga ko‘z olaytirmayman, lekin ming afsuski, oshqozonim kasal, shu bois me’damni ro‘zador qilolmayapman.
Keyin otaxon yigitlardan so‘radi:
– Sizlar ham ro‘zadormisiz, bolalarim?
Yigitlar boshini egib:
– Biz faqat ovqat yemayapmiz, xolos...
Darhaqiqat, ro‘zador o‘zini isloh etmas ekan, ochlikdan boshqa hech narsaga erishmaydi.
Ro‘za qalbimizda, uning sifatlari esa jismimizda namoyon bo‘lishi kerak. Dilimizni Allohga bog‘lamasak; aqlimiz ila tafakkur etmasak, tilimizni behuda so‘zlar, ko‘zlarimiz-qo‘llarimizni bekorchi narsalardan tiymasak ro‘za tutishdan hech qanday foyda bo‘lmaydi.
Sayyid Abdulqodir Jiyloniy quddisa sirruhu ro‘zani to‘rt xil bo‘lishini aytganlar:
O‘zini tanimoq istagan ko‘ngillar uchun o‘tgan avliyolar hikmatlari saboq emasmi?!
Guljahon Rayhonova Ismoilovna,
Qarshi shahri.
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Faqihlarning fiqhga bergan ta’riflarida «dalil» degan so‘z bormi? Yo‘q. Ular faqat mukallaflarning amallari haqida gapirishdi, hukmlarning mukallaflarga nisbatan joriy bo‘lish holatlariga e’tibor qaratishdi. Demak, umumiy qilib aytadigan bo‘lsak, fiqhga ikki xil ta’rif berildi. Biri usuliy ulamolarning ta’rifi, ya’ni «Qur’on va Sunnatdan hukmlarni qay tarzda chiqarib olish haqidagi ilm» degan ta’rif. Ikkinchisi fuqaholar bergan ta’rif bo‘lib, unda hosil bo‘lgan hukmlarning mukallaflarga qanday joriy qilinishi asosiy o‘ringa qo‘yildi. Bu hukmlar mutlaq mujtahidlar tarafidan chiqariladi. Hukmni faqat mutlaq mujtahid chiqara oladi. Ana shu mujtahid muayyan bir hukmni Qur’on va Sunnatdan qanday chiqarganini o‘rganish usul ilmining mavzusidir. Chiqarilgan hukmni o‘zimizga va jamiyatga tatbiq qilish esa muftiy va faqihlarning ishidir.
Demak, fiqhga ikki xil qarash mumkin ekan: hukmni chiqarib olish va uni tatbiq qilish. Bizning xatoimiz shuki, hukmni ishlab chiqish bilan uni tatbiq qilish orasidagi farqni tushunmayapmiz. Tushunmaganimiz uchun ham keraksiz gaplarni gapiryapmiz. Biz yuqorida aytib o‘tgan ikki yo‘nalish – tahallul, ya’ni dinga yengil qarash va tashaddud, ya’ni dinda g‘uluvga ketish yo‘nalishlari yo ikkinchi ta’rifdan bexabar qolishdi, yoki unga e’tiborsiz qarashdi. Ular faqat birinchi ta’rifni, ya’ni hukmni qay tarzda ishlab chiqishni izohlashdi.
«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan