Butun musulmon olamida, jumladan, yurtimizda ham Ramazoni sharif o‘zining fayzi va barakoti ila davom etmoqda. Ramazon yer va osmonlar ziynatlanadigan,  qalblarni yumshatib go‘zallashtiradigan, jannat eshiklari ochilib, jahannam eshiklari berkitilgan hamda savoblar behisob beriladigan oy. Ramazon oyi ro‘zasini tutish ikkinchi hijriy yilda farz bo‘lgan. Ya’ni, Alloh taolo ikkinchi hijriy yilda Ramazon oyi ro‘zasini tutish haqidagi oyatlarni nozil qilgan.  

Ramazon ro‘zasini tutish islomning besh asosiy ruknlaridan biri hisoblanadi. Ro‘za Alloh taoloning roziligiga erishish uchun tong otgandan to quyosh botgungacha yeyish-ichish, shahvoniy nafslardan o‘zini tiyish va har xil gunohlarga sabab bo‘ladigan ishlardan saqlanishga sabab bo‘ladigan ibodat. Alloh taolo bandalariga iymonni, namozni, halolga buyurib, haromdan qaytardi. Temirchi temirni bir olovga, bir suvga solib toblaganidek, Alloh taolo bandalarini turli ibodatlarga buyurib, ularning iymonini, jismu jonini po‘lat kabi toblashni ixtiyor qildi. Anglab yetganimizdek, Islom dinida har bir ibodatning o‘z mohiyati va hikmati bor. Jumladan, insonlarga ro‘za tutishning farz qilinishida o‘ziga xos hikmat va fazilatlar bor. Ular Alloh taoloning roziligini topish, nafsni jilovlab badan va ruhni tarbiyalashdir. Quyida ular haqida batafsil to‘xtalib o‘tamiz:

Avvalo, insonlarga ro‘za tutishning farz qilinishi oliy hikmati oyati karimada aytilganidek, bu – inson ro‘za tutish bilan qalbini turli xil g‘illu g‘ashlardan poklab, niyatni xolis qilib nafsini jilovlash hamda qalbda taqvosini ziyoda qilib, shu orqali Alloh taoloning roziligini topishdir:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

“Ey, iymon keltirganlar! Sizlardan oldingi (ummat)larga farz qilingani kabi sizlarga ham ro‘za tutish farz qilindi, shoyad (u sababli) taqvoli bo‘lsangiz” (Baqara surasi, 183-oyat).

 Allohdan savob umid qilib bir oy davomida o‘z ixtiyori bilan kunduz kunlar yemoq-ichmoqdan, shahvatdan o‘zini to‘xtatib yurgan inson bu dunyosida ham, oxiratida ham ulkan foydalar topadi.

Imom Buxoriy rivoyat qilgan hadisi sharifda Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam: “Kimki Ramazon ro‘zasini iymon ila savob tilab tutsa, uning oldingi barcha gunohlari mag‘firat qilinadi”, deganlar^[1].

Boshqa bir hadisda payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam: “Ramazon kirsa, jannat eshiklari ochilib, do‘zax eshiklari berkiladi va shaytonlar zanjirlanadi”, deganlar.^[2]

Ro‘za tutuvchilarga ajr, savob va oxirat darajalarini va’da qiluvchi bu kabi hadislar juda ham ko‘p. Lekin ro‘za tutishning foydasi shu bilan chegaralanib qolmaydi. Balki, ro‘za tutishda bugungi kunda inson jismiga va uning ruhiyatiga hamda hayotiga foydalari juda ko‘p. Zero, Ramazon ro‘zasining farz qilinishining yana bir hikmati ham nafsni jilovlab, ruhni tarbiyalashdir.

Har narsaning zakoti bo‘lganidek, badanning ham zakoti bor. Badanning zakoti esa ro‘zadir. Banda zakot bilan molini tozalagani kabi, ro‘za bilan ham qalbini va ruhini xar xil illatlardan tozalaydi va o‘zini ruhan va jismonan tarbiyalaydi. Inson molidan zakot berish orqali molini halokatdan saqlagani kabi, ro‘za tutish bilan jismiga keladigan turli zararli illatlardan xolos bo‘ladi. Tabiblar inson ro‘za tutish sababli to‘g‘ri ovqatlanadigan ro‘zadorning jismiga keladigan foydalarni sanab o‘tishgan. Quyida ularning ayrimlarini keltiramiz:

Ro‘zador kishi qonida xolestiren kamayib sklerozdan xolos bo‘ladi, o‘pka tozalanadi, tutqanoqdan xolos bo‘ladi, saraton, qand, ekzema, allergiya, bronxial astma, bronxit, bavosil, jigar kasalliklaridan xolos bo‘ladi. Ichaklar turli illatlardan tozalanadi, ro‘za bo‘g‘inlar shishiga foyda beradi, yurak atrofini yog‘ qoplashidan saqlaydi, qon bosimi normallashadi, qon aylanishi faollashadi, qon tomirlari torayishi yo‘qoladi, shahvoniy hirs kamayib u sababli keladigan kasalliklardan himoyalanadi, qon tomir va to‘qimalarida to‘planib qolgan zaharli moddalar tozalanadi, buyrakda tosh paydo bo‘lishini oldini oladi, semizlikdan qutuladi, immunitet ko‘tariladi va boshqalar.

Ramazon ro‘zasining inson ruhiyatiga ijobiy ta’sirlari xususida ham to‘xtalib o‘tsak. Ro‘za insonni halol poklikka da’vat etadi, uning nafsini tarbiyalab, qalbini g‘uborlardan tozalaydi va ruhan komillikka undaydi. Inson bir oylik Ramazon ro‘zasini tutish bilan bir yilga tatigulik ruhiy ozuqani g‘amlaydi. Yil bo‘yi o‘zining nafsini boshqara oladigan, irodasi mustahkam, sabr-qanoatli va har xil yomon ishlardan o‘zini saqlaydigan inson bo‘ladi. Chunki ro‘za tutgan odam nafaqat o‘zini taomdan, balki yomon ishlardan ham o‘zini to‘xtatishga ham majburdir.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Nabiy sollallohu alayhi va sallam: “Kimki yolg‘on so‘zni va unga oid ishlarni tashlamasa, Alloh taologa uning yemoq ichmog‘ini tark etganiga savob berishni hojati yo‘qdir”, dedilar^[3].

Ramazon oyi go‘zal axloq va yaxshi odob fursatidir. Bu oyda biror kishi bilan tortishish va janjallashish yaxshi ish emas. Ramazonda bunday amallardan yanada uzoqroq bo‘lish, hatto birov so‘ksa ham, haqorat qilsa ham, unga ro‘zadorligini aytishdan boshqa javob qaytarilmaydi.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Binobarin, ro‘za tutgan kishi haqorat so‘zlarinin tilga olmasin, so‘zlashganda baqirmasin, birovni masxara qilmasin! Agar biror kishi ro‘zador bilan urishsa yoki uni haqorat qilsa, ro‘zador ikki bor: “Men ro‘zadorman”, desin!”, dedilar”^[4].

O‘z ixtiyori bilan och qolgan, tashna bo‘lgan odamda o‘z-o‘zidan rahm-shafqat hislari uyg‘onadi. Kambag‘al-miskinlarga yaxshilik qilish tuyg‘ulari kuchayadi. Buni ro‘za tutgan har bir odam darhol mulohaza qiladi. Ayniqsa, ochlik va tashnalikni o‘z tanasida sinab ko‘rgan shaxs, turli sabablarga ko‘ra doimo och qolganlarga rahm-shafqat qilish lozimligini to‘la tushunib yetadi. Shuning uchun ham, ro‘zadorlardan och-yalong‘och, beva-bechora, kambag‘al-miskinlar foydasiga xayr-sadaqa qilish ko‘payadi.

Ramazon ruhan poklanish va axloqan yuksalish oyidir. Ramazon oyida shaytonlar kishanlanib, insonni yomonlikka chorlovchi vasvasalari cheklanadi va kishilarning o‘zlarini tarbiyalashga imkon beriladi. Bu oyda qilingan gunohning boshqa oylarda qilingan gunohlardan jazosi qattiqroq bo‘ladi. Shu bois, hadislarda Ramazon oyida barcha axloqsizliklardan va gunohlardan poklanishga qattiq targ‘ib qilingan. Yolg‘on gapirilmaydi, tuxmat va bo‘hton kabi ishlardan uzoq turiladi.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Kimki yolg‘on so‘zlashni tark etmasa va Alloh qaytargan narsalardan qaytmasa, ro‘za tutib, yemay-ichmay qo‘ygani bilan ro‘zasi qabul bo‘lmaydi. Alloh unga rahmat nazarini tashlamaydi”^[5].

Ro‘za o‘z sohibini yomonlik va gunohlardan asraydigan bir qalqondir.  Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qiladilar: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday deb aytganlar: “Ro‘za (tutmoqlik) do‘zax o‘tidan asrovchi vositadir!”^[6].

Ibn Mojada kelgan boshqa bir rivoyatda esa, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday deganlar: “Qalqon jangda sizni asragani kabi ro‘za ham jahannam olovidan asraydi”^[7].

Bugungi kunda mehr shafqatga, rahmdillikka va xayri ehsonga muhtoj kishilar qanchalik ko‘p ekanliklarini hisobga oladigan bo‘lsak, ro‘zaning ahamiyati yana ham ortadi. Ramazon sharifda o‘ta saxiy bo‘lish Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallamning odatlaridir.

Imom Buxoriy va Imom Muslimlar Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadisda: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam eng saxiy odam edilar. U kishining eng saxiy bo‘lishlari Ramazonda bo‘lar edi”, deyilgan^[8].

Biz Ramazonning foydalari haqida dengizdan bir tomchisini aytib o‘tdik, xolos. Ro‘zaning hikmatlarini bayon qilar ekanmiz, ro‘zador kishi ro‘za tutishdan niyatining xolisligi, Alloh taolodan savob umid qilib, o‘ziga bir yilga yetkulik ruhiy ozuqa taqvoni g‘amlab olishga alohida ahamiyat berishi lozim ekanligini ta’kidlash lozim. Chunki kishi ro‘zador bo‘lsayu, ammo uning ro‘za tutmog‘idan ko‘zlangan maqsad hosil bo‘lmasa, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytib o‘tganlaridek, barcha a’zolarini gunohdan tiymasa, unday kishi ochlik va chanqoqlikdan o‘zga narsaga ega bo‘lmaydi.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Alloh taolo odam bolasining hamma amali o‘zi uchun, faqat ro‘za men uchundir va uning mukofotini men – O‘zim berurman, dedi. Ro‘za saqlovchidir. Qachon qaysi biringiz ro‘zador bo‘lsa, fahshdan gapirmasin va baqir-chaqir qilmasin. Agar birortasi u bilan so‘kishmoqchi yoki urushmoqchi bo‘lsa, men ro‘zadorman, desin. Muhammadning joni qo‘lida bo‘lgan zotga qasamki, albatta, ro‘zador og‘zining hidi Allohning nazdida mushkning hididan hushbo‘yroqdir. Ro‘zadorga ikki xursandlik bor. Biri – iftor vaqtida, ikkinchisi – Parvardigorga yo‘liqqanida”, dedilar (Beshovlari rivoyat qilgan).

Ramazon oyida ham, har qachongidek bemorlar, keksalar holidan xabar olish, ko‘ngli yarim insonlarni yo‘qlash, bolalarga hadyalar berish kabi go‘zal urf-odatlarimizni esdan chiqarmaylik. Ota-onalarimiz, qavm-qarindoshlarimiz, ulug‘larimiz, ustozlarimiz ziyoratiga borib, ularning duolarini olish, yordamga muhtoj kishilarga qo‘ldan kelganicha xayr-saxovat ko‘rsatish, eski gina-kudratlarni unutib, silai-rahmni va insoniy munosabatlarni tiklab olishga shoshilaylik.

Nodir QOBILOV,

Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-

tadqiqot markazi ilmiy xodimi

[1] Abu Lays Samarqandiy “Tanbehul  g‘ofiliyn”. B 315.

[2] Abu Bakr Bayhaqiy. “Shu’bul-iyman”. 3-juz. B 300.

[3] Imom Termiziy. Sunani Termiziy. 707- hadis.

[4] Imom Buxoriy. Ro‘za kitobi. 1894-hadis.

[5] Imom Buxoriy. Ro‘za kitobi. 1903-hadis.

[6] Imom Buxoriy. Ro‘za kitobi. 1894-hadis; Imom Muslim. Ro‘zaning fazilati bobi. 2761-hadis.

[7] Ibn Moja. Sunan. 1639-hadis.

[8] Shayx Muhammad Muhammad Yusuf “Hadis va Hayot”. 9-j.B 89.