Ro‘zaning foydalari haqida ilm-fan ko‘plab tadqiqotlar o‘tkazib son-sanoqsiz ijobiy xulosalar berishgan.
Mana shunday tadqiqot natijalaridan biri, tibbiy psixologiya bo‘yicha mutaxassis, olim, Haleh Benani xonimning ilmiy xulosalari ko‘pchilikni lol qoldirdi. Quyida tadqiqotchining fikrlarini muxtasar keltiramiz:
Ramazon oyi kelishi bilan insonlarda hissiy o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Odatda bunday hissiy o‘zgarishlar ijobiy, insoniylik tuyg‘ulariga asoslanadi. Bu hol ro‘za tutganlardan tashqari ro‘za tutmaganlarda ham kuzatiladi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqda.
Biz ramazon oyi kelishi bilan 500 nafar ko‘ngilli odamlarni kuzatdik. Ularning 400 nafari ro‘zador emas edi. Ro‘zaning ilk kunlaridanoq 100 nafar ro‘zadorda hissiy o‘zgarishlar sodir bo‘lib, miya faoliyati, asosan nerv va asab toalalri qayta tiklana boshladi. Eng qizig‘i ramazonning 7 kuniga kelib, ro‘zadorlarning asab tolalari yetarli miqdorda kengaya boshladi. Tibbiyotda ma’lumki asab tolalarining torayishi juda ko‘plab xavfli kasalliklarni keltirib chiqaradi (infarkt, nevroz, insult, oshqazon osti bezi kasalliklari va boshqalar).
O‘ninchi kuni ro‘zadorlarning yurak urishi, qon bosimi va aylanishi juda ham ajoyib holatga keldi (hech qanday muammolarsiz). Xujayralarning yangilanish jarayoni salomatlikning talab darajasiga yetdi.
Endigi xulosa barchamizni hayratga soldi. Kunlar o‘tishi bilan ro‘zadorlarning tanasida baxt garmoni – endorfin, hursanchilik va hotirjamlik garmonlari – serotonin va noripinefrinlar miqdori osha boshladi. Bu garmonlar insonlarni sog‘lom va shijoatli bo‘lishi, immun tizimi kuchayishi, kasalliklarga qarshi kurashish va maqsad sari intilishida juda katta asos vazifasini bajaradi.
Eksperiment-ro‘zadorlardan olingan psixologik test natijalari esa yuqoridagi holatlar va ro‘zaning mo‘jizaviy xususiyatlarini yaqqol ochib berdi. Unga ko‘ra: ro‘zadorlarning deyarli barchasi qalbida o‘zgalarga nisbatan nafrat va xusumatlar yo‘qolganligini, o‘zgalarni kechirish, rahmdillik va mehribonlik hislari o‘z-o‘zidan paydo bo‘lganligini, odamlarga go‘zal muomala va yaxshilik qilish kabi tuyg‘ular ko‘proq hayollarini band qilgani haqida yozishgan. Psixolog Haleh Benani mazkur jarayonni quyidagicha baholadi: Ro‘za insonlarning qalbi va onggidagi chiqindilar ya’ni, kibr, nafrat, hasad, ko‘rolmaslik, alam, xusumat, hudbinlik va boshqa salbiy tuyg‘ularni o‘chiradi. Bu esa tanada HISSIY TOZALASH amaliyoti bajarilganligini bildiradi.
Quvonarlisi, mazkur ijobiy tuyg‘ular ro‘za tutmagan ishtirokchilarning ham ko‘pchiligida namoyon bo‘lgan. Ular ro‘za tutganlarga chiroyli muomala qilib, yordam berish, ularga iftorlik va saharlik uchun taomlar tayorlab berishga harakat qilganlar.
Demak, ramazon oyi haqiqatdan ham rahmat va mag‘firat, tinchlik va mehr-oqibat oyi ekanligi ilmiy jihatdan ham isbotlangan.
Zero, Alloh taolo O‘z kalomi Qur’oni karimda shunday marhamat qiladi:
“Agar bilsangizlar, ro‘za tutishingiz o‘zlaringizga yaxshidir” (Baqara surasi, 184-oyat).
Xo‘sh nima uchun ro‘za tutish insonlarga sanoqsiz foydalar keltiradi? Nega ramazon oyida odamlar boshqa oylarga nisbatan yaxshiroq va taqvodorroq bo‘lib, salomatliklari ham yaxshilanadi? Bu savollarning javobi ham Qur’oni karimdadir.
Alloh taolo shunday marhamat qiladi:
“Ey iymon keltirganlar, oldin o‘tganlarga kabi sizlarga ham ro‘za tutish farz qilindi, shoyad, shunda taqvodor bo‘lursizlar” (Baqara surasi, 183-oyat).
Taqvodor esa Allohga eng yaqin va hurmatli banda bo‘ladi. Bu haqda Alloh taolo Qur’oni karimda shunday marhamat qiladi:
“Albatta, Allohning huzurida eng hurmatligingiz eng taqvodoringizdir” (Hujurot surasi, 13 oyat).
Manbalar asosida Saidabror Umarov tayyorladi
2. Mag‘ribdagi Sijilmosaning Banu Midror davlati
By davlat hijriy 140–297 (milodiy 757–909) yillar orasida hukm surgan. Banu Midror davlatining odamlari xavorijlarning safariyya toifasidan bo‘lishgan. Ular abbosiylar bilan murosasozlik qilishgan va ichki ishlari va shjoratlarida o‘zlariga xon, o‘zlariga bek bo‘lib olganlar. Ularni fotimiylardan bo‘lgan ubaydiylar davlati yo‘q qilgan. Bu voqea hijriy 297 yilda sodir bo‘lgan.
Bu davlatning eng mashhur hokimlari:
1. Iyso ibn Yazid Asvad. Bu shaxs davlatga muassis bo‘lgan. Hijriy 140–155 (milodiy 757–772) yillar.
2. Abul Qosim Samku. Hijriy 155–168 (milodiy 772–784) yillar.
3. Al-Yasa’ ibn Abul Qosim. Hijriy 174–208 (milodiy 790–823) yillar.
4. Maymun ibn Midror. Hijriy 224–263 (milodiy 839–877) yillar.
3. O‘rta Mag‘ribdagi rustamiylar davlati
(hijriy 160–29; milodiy 776–908)
Ular iboziy xavorijlardan bir firqadir. Bu davlatga Abdurrahmon ibn Rustam asos solgan. U barbarlarni tugatgandan so‘ng o‘z davlatini qurdi. So‘ng Tohart nomli shaharni qurib, uni o‘ziga poytaxt qilib oldi. Bu davlatni ubaydiylar toifasi yiqitdi va hijriy 296 (milodiy 908) yilda o‘ziga qo‘shib oldi.
Mazkur davlatning kuzga kuringan xukmdorlari:
1. Abdurrahmon ibn Rustam. Hijriy 160–168 (milodiy 776–784) yillar.
2. Abdulvahhob ibn Abdurrahmon. Hijriy 167–208 (milodiy 784–823) yillar.
3. Aflah ibn Abdulvahhob. Hijriy 208–258 (milodiy 823–872) yillar.
4. Abul Yakzon Muhammad ibn Aflah. Hijriy 260–281 (milodiy 874–894) yillar.
4. Marokashdagi idrisiylar davlati
(hijriy 172–375; milodiy 788–985)
Abbosiylar Fax jangida alaviylar oilasiga katta zarar yetkazganlaridan so‘ng, hijriy 169 (milodiy 785) yilda Idris ibn Abdulloh ibn Hasan ibn Hasan ibn Aliy ibn Abu Tolib va uning ukasi Yahyolar qochib ketishdi. Yahyo Daylam yurtlarida qo‘zg‘alon ko‘tardi, so‘ng ar-Rashid uni yo‘q qildi. Lekin Idris Mag‘ribning eng uzoq yurtiga qochib bordi. U yerda barbarlar uni qo‘llab-quvvatlashdi. Idris Marokashda o‘zining amirligiga asos soldi, uning shavkati kuchaydi. Undan keyin o‘g‘li Idris davlatni qo‘lga oldi. U mazkur davlatning eng ko‘zga ko‘ringan hukmdori, haqiqiy asoschisi hisoblanadi. Yahyo ibn Idris ibn Umarning davrida Idris Fa’s shahrini ko‘rgan. Mag‘rib yurtlarining barchasida bu davlatning nufuzi ortgan.
Idrisiylar davlati tarixdagi birinchi shiy’a davlati hisoblanadi. Idrisiylarga Islom tamaddunini Mag‘ribga olib kelgan birinchi shaxslar sifatida qaraladi. Ularni fotimiy-ubaydiylar yo‘q qilgan.
Idrisiylar davlatining ko‘zga ko‘ringan hukmdorlari:
1. Idris ibn Abdulloh ibn Hasan. Hijriy 172–177 (milodiy 788–793) yillar.
2. Idris ibn Idris. Hijriy 177–213 (milodiy 793–828) yillar.
3. Muhammad ibn Idris ibn Idris. Hijriy 213–221 (milodiy 828–836) yillar.
4. Yahyo ibn Idris ibn Umar. Hijriy 292–310 (milodiy 905–922) yillar.
5. Tunis – Qayruvondagi ag‘labiylar davlati
(hijriy 184–296; milodiy 800–908)
Rashid ibn Ibrohim ibn Ag‘lab barbarlarga odob berish, ularni idrisiylarga, Misr va Shomga qarshi hujum qilishdan to‘sib turish uchun hijriy 184 yilda Afrikaga voliy etib tayinlandi. U ishlarni tartibga soldi, qo‘zg‘alonlarni bostirdi. O‘zining hukmronligi uchun Qayruvonni markaz qilib tanladi va o‘z mintaqasini abbosiylar davlatidan ajratib, mustaqil davlat qilib oldi. Abbosiylar davlati ularni o‘z holiga tashlab qo‘ydi. Ushbu davlatning nufuzi Tunis va Liviyaga tarqaldi.
Tashqi fathlar
Ziyodatulloh ibn Ibrohim o‘sha vaqtda hijriy 212, milodiy 827 yilda Siqilliya orolini fath qilishga imkon topdi.
Musulmonlar Muoviya ibn Abu Sufyon roziyallohu anhuning davridan buyon Siqilliyaga yurishlar qilib kelar, lekin u yerda sobit qolmagan edilar. Faqat ag‘labiylar davrida u yerda turib hukm yuritish imkoniga ega bo‘ldilar. Siqilliya orolini fath qilishda Asad ibn Furot qozi ul-quzot (bosh qozi) o‘laroq ishtirok etdi. Islomning hukmronligi bu orolda hijriy 483 (milodiy 1090) yilgacha davom etdi.
Ag‘labiylar O‘rta yer dengizidagi orollarga doimiy ravishda hujumlar uyushtirib turdilar. Ular hijriy 256 (milodiy 870) yilda Maltani fath qildilar. Shuningdek, Italiyaning janubiy taraflariga va Fransiyaga ham g‘azotlar uyushtirib, muvaffaqiyat qozondilar. Fransiyaning sohillariga ega chiqishdi va Italiyaning bir qancha shaharlarini – Brindizi, Napoli, Kalyarini, Taranto va Barini fath qildilar.
Ubaydiylar davlati hijriy 296 (milodiy 908) yilda ag‘labiylar davlatini ham tugatdi.
Ag‘labiylar davlatining mashhur hokimlari:
1. Ibrohim ibn Ag‘lab ibn Solim. Hijriy 184–196 (milodiy 800–811) yillar.
2. Ziyodatulloh ibn Ibrohim. Hijriy 201–223 (milodiy 816–838) yillar.
3. Ibrohim ibn Ahmad. Hijriy 261–289 (milodiy 875–902) yillar.
Keyingi mavzu:
Ikkinchi Abbosiylar asri;
Turklarning ustunligi;
Zanjiylar qo‘zg‘aloni;
Qarmatiylar harakati.