Oisha Ramazon boshlanmasidanoq Qur’oni karimni xatm qilishga kirishgan edi. Birinchi o‘n kunlik tugamasidan Mus'hafni to‘liq o‘qib tugatdi. Qaynonasiga buni bildirgan edi, u juda sevinib dedi:
- Qizim, agar yo‘q demasangiz, onamga shuni savobini bag‘ishlasak, to‘g‘risi men u kishini eslolmayman. Uch yoshligimda rahmatlik bo‘lib ketganlar...
- Ha, albatta. Ularga ham, boshqa o‘tganlarga ham savobini bag‘ishlaymiz. Xatmi Qur’ondan keyin qilingan duolar ijobat deyishadi...
Juma kuni kechasi Oisha va’daga muvofiq xatm duosini qildi. Payg‘ambarimiz, ularning oilalari hamda u zotning ortidan yaxshilik va islom bilan ergashganlarni birinchi duo qildi. Qaynonasining onasini ham alohida duo qildi. Navbat o‘zining yaqinlariga keldi. Duo qilyaptiyu, ko‘zlari jiqqa yosh, so‘zlari zo‘rg‘a-zo‘rg‘a chiqar edi. Chunki, yaqin ikki yil ichida ancha yaqinlaridan judo bo‘lgan edi. Ba’zilarining mehriga qonib, ba’zilariga qonmagan edi:
“Roziytu billahi Robban. Va bil Islami diynan. Va bi Muhammadin sallollohu alayhi vasallam rosulan va nabiyyan!”
Allohim, ushbu xatmning savobini avvalo bobomga bag‘ishladim. Qabrlarini keng qilib, rahmatingga, nuringga to‘ldirib qo‘ygin. Ushbu savoblar qaydan keldi? deb so‘rasalar, sevimli nabirangiz sizga xatmi Qur’on savobini bag‘ishladi”, deb aytilishini nasib et...
Haqiqatda, bobosi uni qattiq yaxshi ko‘rar, diniy ilmlar o‘rganishiga sababchi bo‘lgan edi. O‘zi o‘qishini nazorat qilar, ilmga rag‘bat ko‘rsatar edi. Bir kuni alohida o‘zi uchun Mus'haf hadya qildi. O‘sha Mus'hafdan Oisha Qur’on yodladi, necha marotabalab xatm qildi. Allohdan so‘radi: “Ey, Xudo, din yo‘lida, ilm yo‘lida nimaiki yaxshi ish qilsam, savobi kamaytirilmagan holda, bobomga ham yetkazib turgin! Amin!”
“Allohim, yana xatmimning savobidan buvimga bag‘ishladim. Qabrlarini keng qilib, rahmatingga, nuringga to‘ldirib qo‘ygin. Ushbu savoblar qaydan keldi? deb so‘rasalar, sevimli nabirangiz sizga xatmi Qur’on savobini yubordi”, deb aytilishini nasib et...”
Mehribon va jonkuyar buvisi. Yoshligidan birga namoz o‘qishni o‘rgatib, pand-nasihatlarini kanda qilmasdi. Ayniqsa, onasi ishda bo‘lganligi bois, asosiy uy-ro‘zg‘or tutumlarini buvisi o‘rgatgan edi. Yoshlik qilibmi, ishni chala-chulpa qilib ko‘chaga qochar, naridan-beri ko‘zga ko‘rinadigan yerlarni tozalab, dugonalari yoniga ravona bo‘lar edi. Tarbiya hissini qattiq anglagan momo ko‘chada o‘ynayotgan joyidan ushlab uyga olib kirar, ishni toza va puxta qilishini talab qilar edi. Oisha gap qaytarar, ishdan bo‘yin tovlar edi. Yo‘q, baribir buvisining aytgani bo‘lar edi: “Bilib qo‘y, sen bir joyga borib kelin bo‘lsang, buvini tarbiyasini olgan qiz deyishadi. Yaxshi bo‘lsang, yaxshi gap, yomon bo‘lsang, malomati menga kelib tegadi. Kerak bo‘lsa, bir kun kechgacha kir yuvdiraman. Modomiki, toza va mukammal ish qilmas ekansan, ovqat pishirishga qunt qilmas ekansan, o‘rtoqlaringni oldida shunaqa uyaltirib olib kelaveraman. Naridan-beri ish ishmi?!” Shu koyishlar, shu ta’limlar endi asqotib, bir ro‘zg‘orni, bir oilani tebratib kelmoqda. Buvining o‘gitlari qulog‘ida turadi. “Allohim, shu xonadonda duo olsam, savobi buvimga borishini nasib et!”
Allohim, ushbu xatmning savobini padari buzrukvorimga bag‘ishladim. Qabrlarini keng qilib, rahmatingga, nuringga to‘ldirib qo‘ygin. “Ushbu savoblar qaydan keldi?” deb so‘rasalar, sevimli bolangizdan sizga xatmi Qur’on savobi keldi”, deb aytilishini nasib et...
Otasi yaqinda olamdan o‘tgan edi. Uning firoqi qalbidan ketmagan. Shu qadar mehribon, shu qadar g‘amxo‘r ediki, otasining yonida xuddi yosh boladek his qilardi o‘zini. Hech kimga ishonmas, o‘qishga, ko‘chaga mashinasida olib borar, ilm o‘rganishi uchun tinmay haydovchilik qilib pul topardi. Institutning sharnoma puli kechikmasligiga qattiq harakat qilar edi. Qur’on o‘qisa, birga tinglab o‘tirar, hatto vaqting ketmasin, sen Qur’on o‘qiyver deb, ertalabki nonushtani bomdoddan so‘ng o‘zi tayyorlab berar edi. O‘g‘illariga qaraganda, qiziga ko‘proq dardini aytardi. Shunga “sirdosh ota-bolalar” deyishardi. Kuyov tanlashda ham otasi so‘nggi nuqtani qo‘ydi: “Bersam, faqat shu bolaga beraman, tamom!” Haqiqatda, otasi kuyovini o‘g‘ilday ko‘rar, kelsa o‘tqizgani joy topolmay qolardi...
“Allohim, din yo‘lida nimaiki yaxshi ish qilsam, ushbu o‘zlari bosh-qosh bo‘lgan turmushimdan qanday yaxshiliklar sodir bo‘lsa, savobini kamaymagan holda otamga yuborgin...” Yig‘idan bo‘g‘ilib qolayozdi...
Duo qilyaptiyu, yaqinlari bilan o‘tgan yillari ko‘z o‘ngidan kino tasmaday o‘tib boraverdi. Ular uchun yana yangi xatm boshladi. “Ramazoniy tuhfa” tayyorlashga bel bog‘ladi.
Tahoviy “Tahzibul osor”da keltiradilar: “Bizga Muhammad ibn Bashshor aytib berdi, u Abdurrohman ibn Usmondan, u Avn ibn Xallos ibn Amrdan, u Abu Hurayradan rivoyat qiladi: “Albatta sizlarning amallaringiz o‘tgan qarindoshlaringizga ko‘rsatiladi. Agar yaxshi ishni ko‘rsalar, xursand bo‘ladilar. Mabodo yomonlikni ko‘rsalar, uni yoqtirmaydilar”.
Ibn Abu Dunyo “Manomat”da keltiradilar: “Abu Bakr, u Abu Hishomdan, u Yahyo ibn Yamondan, Abdulvahhob ibn Mujohiddan, u otasidan rivoyat qiladi: “Albatta, mo‘min dunyodan o‘tganidan so‘ng farzandining solih amali, yaxshiligidan ko‘zlari quvonib, sevinadi”.[1]
N.Saidakbarova tayyorladi
[1] Abdulfattoh ibn Saloh Qidish Yafi’iy, “At-tavassul bis solihin bayna mujiziyna val mani’in”, 175 b.
“Ey insonlar! Allohga va Uning Payg‘ambari Muhammad alayhissalomga iymon keltiringlar hamda U Zot Sizlarni xalifa qilib qo‘ygan narsalardan, ya’ni vaqtincha qo‘llaringizda turgan, erta bir kun sizlar istasangiz-istamasangiz o‘zgalarni qo‘llariga o‘tib ketadigan Alloh bergan mol-davlatdan infoq-ehson qilinglar! Bas, sizlardan iymon keltirgan va infoq-ehson qilgan zotlar uchun katta ajr-mukofot bordir!” (Hadid surasi, 7-oyat).
Xalifa deb tarjima qilingan so‘z Qur’onda “mustaxlafiyna” deb keladi. Bu so‘z lug‘atda o‘zini o‘rniga biror kishini o‘rinbosar qilmoq ma’nosida – egasini o‘rniga bir ishni bajaradigan kishiga ishlatiladi. Masalan: Mol-mulk, siz unda mustaxlafsiz, ya’ni u sizni qo‘lingizda omonat, haqiqiy egasi siz emassiz, omonatdor qo‘lsiz xolos! Uni sizga Alloh ko‘rsatgan o‘ringa ishlatishingiz uchungina berilgan!
Bir to‘da tuyasi bor a’robiydan so‘rashdi, bu tuyalar kimniki? A’robiy go‘zal javob berdi: Mening qo‘limda turgan, Allohning mulki! Meni qo‘limda turgan, Allohning mulki! Ya’ni, bu Allohniki! Men uni tasarruf qilishga mas’ulman xolos.
“Mustaxlaf” so‘zini yana ham kengroq tushunsak, mol-mulkda siz mustaxlafsiz. Sihat-salomatlik! Siz unda mustaxlafsiz! Uni o‘zini o‘rnida ishlatishingiz lozim bo‘ladi. Jamiyatda har bir kishini o‘z vazifasi, o‘rni bor. Sizni ham o‘z o‘rningiz, vazifangiz bor. Nochorga yordam berish, kuchsizni himoya qilish ham jamiyat a’zolarini vazifalaridan biri hisoblanadi. Alloh sizga ilm bergan. Siz unda mustaxlafsiz! O‘zini o‘rnida ishlatishga, yaxshi-yomonni eslatishga, halol-haromni bildirishga mas’ulsiz! Allohni oldida javobgarsiz!
Alloh aytadi: “Men yerda Odamni xalifa qilmoqchiman” (Baqara surasi, 30-oyat).
Inson-Alloh uni qo‘liga mol-mulk berib, uni omonatdor qo‘l qilgan Allohni yerdagi xalifasi. Mol-mulk bizniki emas. Aslida bizniki bo‘lmagan narsa qandoq qilib bizniki bo‘lsin. Ya’ni, meni qo‘limdagi mulk meniki emas, uni qo‘lidagi mulk uniki emas, sizni qo‘lingizdagi mulk ham sizniki emas. Biz uni haqiqiy egasi emasmiz. Biz tanovul qilsak tugatamiz, kiysak eskirtamiz va ammo, sadaqa qilganimiznigina o‘zimizga olib qolamiz!
Bir odam Payg‘ambarimiz alayhissalomga bir qo‘yni hammasini tarqatdim faqatgina qo‘li qoldi xolos dedi. Shunda Rasululloh alayhissalom: Yo‘q unday emas, qo‘lidan boshqa hammasini olib qolibsan, dedilar. Ya’ni, sadaqa qilganing oxiratga zaxira bo‘lib o‘zingda qoladi. Olib qolganing tugab tamom bo‘ladi.
Ey birodarim! "Mustaxlaf" so‘zi juda keng ma’noda tushuniladi. Masalan seni moshinang bor, sen unda mustaxlafsan.
Haqiqatda yordamga muhtojlarni hojatlariga uni ishlatsang uni haqqini ado etgan bo‘lasan. Gunoh, ko‘ngilxushi uchun yoki shunchaki aylanib kelish uchun emas, haqiqatda shunga ehtiyoji bor, chorasiz turgan odamga yordam berishga mas’ulsan! Inson unga berilgan har bir nasibada, iqtidorda, ilmda, hunarda, shijoatda, kuch-quvvatda, g‘ayratda barcha barchasida mustaxlafdir. Mol-mulk ne’mat hisoblanmaydi. Uni qay o‘ringa ishlatilishiga qarab turadi.
Agar Alloh rozi bo‘ladigan-toatga, muhtoj-u nochorlarga xayr-saxovatga, o‘zi mas’ul bo‘lganlarni nafaqalariga ishlatilsagina ne’mat hisoblanadi. Unday bo‘lmasa-gunohu ma’siyatga, kayfu-safoga, foydasiz o‘rinlarga ishlatilsa-balo bo‘ladi, ofat bo‘ladi!
Muhammad Rotib Nobulusiy suhbatlaridan
“Qur’on ilmlari” kafedrasi o‘qituvchisi Adham YUSUPOV tarjimasi.