Oisha Ramazon boshlanmasidanoq Qur’oni karimni xatm qilishga kirishgan edi. Birinchi o‘n kunlik tugamasidan Mus'hafni to‘liq o‘qib tugatdi. Qaynonasiga buni bildirgan edi, u juda sevinib dedi:
- Qizim, agar yo‘q demasangiz, onamga shuni savobini bag‘ishlasak, to‘g‘risi men u kishini eslolmayman. Uch yoshligimda rahmatlik bo‘lib ketganlar...
- Ha, albatta. Ularga ham, boshqa o‘tganlarga ham savobini bag‘ishlaymiz. Xatmi Qur’ondan keyin qilingan duolar ijobat deyishadi...
Juma kuni kechasi Oisha va’daga muvofiq xatm duosini qildi. Payg‘ambarimiz, ularning oilalari hamda u zotning ortidan yaxshilik va islom bilan ergashganlarni birinchi duo qildi. Qaynonasining onasini ham alohida duo qildi. Navbat o‘zining yaqinlariga keldi. Duo qilyaptiyu, ko‘zlari jiqqa yosh, so‘zlari zo‘rg‘a-zo‘rg‘a chiqar edi. Chunki, yaqin ikki yil ichida ancha yaqinlaridan judo bo‘lgan edi. Ba’zilarining mehriga qonib, ba’zilariga qonmagan edi:
“Roziytu billahi Robban. Va bil Islami diynan. Va bi Muhammadin sallollohu alayhi vasallam rosulan va nabiyyan!”
Allohim, ushbu xatmning savobini avvalo bobomga bag‘ishladim. Qabrlarini keng qilib, rahmatingga, nuringga to‘ldirib qo‘ygin. Ushbu savoblar qaydan keldi? deb so‘rasalar, sevimli nabirangiz sizga xatmi Qur’on savobini bag‘ishladi”, deb aytilishini nasib et...
Haqiqatda, bobosi uni qattiq yaxshi ko‘rar, diniy ilmlar o‘rganishiga sababchi bo‘lgan edi. O‘zi o‘qishini nazorat qilar, ilmga rag‘bat ko‘rsatar edi. Bir kuni alohida o‘zi uchun Mus'haf hadya qildi. O‘sha Mus'hafdan Oisha Qur’on yodladi, necha marotabalab xatm qildi. Allohdan so‘radi: “Ey, Xudo, din yo‘lida, ilm yo‘lida nimaiki yaxshi ish qilsam, savobi kamaytirilmagan holda, bobomga ham yetkazib turgin! Amin!”
“Allohim, yana xatmimning savobidan buvimga bag‘ishladim. Qabrlarini keng qilib, rahmatingga, nuringga to‘ldirib qo‘ygin. Ushbu savoblar qaydan keldi? deb so‘rasalar, sevimli nabirangiz sizga xatmi Qur’on savobini yubordi”, deb aytilishini nasib et...”
Mehribon va jonkuyar buvisi. Yoshligidan birga namoz o‘qishni o‘rgatib, pand-nasihatlarini kanda qilmasdi. Ayniqsa, onasi ishda bo‘lganligi bois, asosiy uy-ro‘zg‘or tutumlarini buvisi o‘rgatgan edi. Yoshlik qilibmi, ishni chala-chulpa qilib ko‘chaga qochar, naridan-beri ko‘zga ko‘rinadigan yerlarni tozalab, dugonalari yoniga ravona bo‘lar edi. Tarbiya hissini qattiq anglagan momo ko‘chada o‘ynayotgan joyidan ushlab uyga olib kirar, ishni toza va puxta qilishini talab qilar edi. Oisha gap qaytarar, ishdan bo‘yin tovlar edi. Yo‘q, baribir buvisining aytgani bo‘lar edi: “Bilib qo‘y, sen bir joyga borib kelin bo‘lsang, buvini tarbiyasini olgan qiz deyishadi. Yaxshi bo‘lsang, yaxshi gap, yomon bo‘lsang, malomati menga kelib tegadi. Kerak bo‘lsa, bir kun kechgacha kir yuvdiraman. Modomiki, toza va mukammal ish qilmas ekansan, ovqat pishirishga qunt qilmas ekansan, o‘rtoqlaringni oldida shunaqa uyaltirib olib kelaveraman. Naridan-beri ish ishmi?!” Shu koyishlar, shu ta’limlar endi asqotib, bir ro‘zg‘orni, bir oilani tebratib kelmoqda. Buvining o‘gitlari qulog‘ida turadi. “Allohim, shu xonadonda duo olsam, savobi buvimga borishini nasib et!”
Allohim, ushbu xatmning savobini padari buzrukvorimga bag‘ishladim. Qabrlarini keng qilib, rahmatingga, nuringga to‘ldirib qo‘ygin. “Ushbu savoblar qaydan keldi?” deb so‘rasalar, sevimli bolangizdan sizga xatmi Qur’on savobi keldi”, deb aytilishini nasib et...
Otasi yaqinda olamdan o‘tgan edi. Uning firoqi qalbidan ketmagan. Shu qadar mehribon, shu qadar g‘amxo‘r ediki, otasining yonida xuddi yosh boladek his qilardi o‘zini. Hech kimga ishonmas, o‘qishga, ko‘chaga mashinasida olib borar, ilm o‘rganishi uchun tinmay haydovchilik qilib pul topardi. Institutning sharnoma puli kechikmasligiga qattiq harakat qilar edi. Qur’on o‘qisa, birga tinglab o‘tirar, hatto vaqting ketmasin, sen Qur’on o‘qiyver deb, ertalabki nonushtani bomdoddan so‘ng o‘zi tayyorlab berar edi. O‘g‘illariga qaraganda, qiziga ko‘proq dardini aytardi. Shunga “sirdosh ota-bolalar” deyishardi. Kuyov tanlashda ham otasi so‘nggi nuqtani qo‘ydi: “Bersam, faqat shu bolaga beraman, tamom!” Haqiqatda, otasi kuyovini o‘g‘ilday ko‘rar, kelsa o‘tqizgani joy topolmay qolardi...
“Allohim, din yo‘lida nimaiki yaxshi ish qilsam, ushbu o‘zlari bosh-qosh bo‘lgan turmushimdan qanday yaxshiliklar sodir bo‘lsa, savobini kamaymagan holda otamga yuborgin...” Yig‘idan bo‘g‘ilib qolayozdi...
Duo qilyaptiyu, yaqinlari bilan o‘tgan yillari ko‘z o‘ngidan kino tasmaday o‘tib boraverdi. Ular uchun yana yangi xatm boshladi. “Ramazoniy tuhfa” tayyorlashga bel bog‘ladi.
Tahoviy “Tahzibul osor”da keltiradilar: “Bizga Muhammad ibn Bashshor aytib berdi, u Abdurrohman ibn Usmondan, u Avn ibn Xallos ibn Amrdan, u Abu Hurayradan rivoyat qiladi: “Albatta sizlarning amallaringiz o‘tgan qarindoshlaringizga ko‘rsatiladi. Agar yaxshi ishni ko‘rsalar, xursand bo‘ladilar. Mabodo yomonlikni ko‘rsalar, uni yoqtirmaydilar”.
Ibn Abu Dunyo “Manomat”da keltiradilar: “Abu Bakr, u Abu Hishomdan, u Yahyo ibn Yamondan, Abdulvahhob ibn Mujohiddan, u otasidan rivoyat qiladi: “Albatta, mo‘min dunyodan o‘tganidan so‘ng farzandining solih amali, yaxshiligidan ko‘zlari quvonib, sevinadi”.[1]
N.Saidakbarova tayyorladi
[1] Abdulfattoh ibn Saloh Qidish Yafi’iy, “At-tavassul bis solihin bayna mujiziyna val mani’in”, 175 b.
Al-Kisoiy al-Kufiy 119/737 yil Kufada dunyoga kelgan.
To‘liq ismi: Ali ibn Hamza ibn Abdulloh ibn Bahman ibn Fayruzm al-Kisoiy al-Kufiy. Imom al-Kisoiy yoshligida ilm o‘rganishga juda intilardi, lekin boshlang‘ich davrda muvaffaqiyat qozona olmasdi. Bir safar Qur’onni yod olishda qiynalgach, ustoziga: “Men hech narsani yodlay olmayapman, charchadim”, dedi.
Ustoz unga sabr qilishni va Qur’onning barakasiga ishonishni tavsiya qildi. Shundan so‘ng, Imom al-Kisoiy sabr bilan harakat qilib, Qur’onni mukammal yod oldi va keyinchalik mashhur qiroat imomlaridan biri bo‘ldi. Bu voqea sabr va mehnatning samarasini eslatadi.
Hayoti: Al-Kisoiy Kufada tug‘ilgan va tilshunoslikda ham, qiroatda ham yuqori maqomga ega bo‘lgan. Undan nega «Kisoiy» deb nom olganligi haqida so‘rashganida u, – "chunki men hajda kisoda (kiyimda) ehrom bog‘laganman", deb javob bergan ekan. U asli fors bo‘lib, Bani Asad qabilasining qullaridan edi.
Ilmiy faoliyati: Uning asosiy ustozlari Hamza al-Kufiy va boshqa yirik qiroatchilar bo‘lgan. Bundan tashqari Kufa maktabini asoschisi hisoblanadi.
Muoz al-Harro va Abu Ja’far Ruasiylarda nahvdan tahsil oldi. Ular-dagi ilmlarni olib bo‘lib, ulardan qoniqmay qolgach, Basraga kelib Iso ibn Umar, Abu Amr ibn al-Alo va Al-Xalil ibn Ahmaddan ilm o‘rgangan. Qiroatni esa Sho‘ba ibn Hajjojdan ta’lim olgan.
U zot juda ko‘p asarlar ham yozgan: "Kitab muxtasar fi an-nahv" (Nahvga oid qisqa bo‘lgan kitob), "Kitab al-hudud fi an-nahv" (Nahvdagi hadlar oid kitob), "Kitob al-qiroat (Qiroatga doir kitob)", "Kitab al-adad (Sonlarga doir kitob)", "Kitab ixtilaf al-adad (Sonlarning ixtilofiga oid kitob)", "Kitab al-huruf (Harflarga oid kitob)", "Kitab maoniy al-Qur’an (Qur’on ma’nolari haqidagi kitob)" kabi ko‘plab kitoblar yozgan.
Nahvdan Farro uning xos shogirdlaridan hisoblanadi.
Kisoiy 189/805 yil Roy shahrida vafot etgan.
Matkarimov Nurmuhammad,
Hadis ilmi maktabi o‘qituvchisi.