IKKINCHI VASIYAT (2-qism)

Oyati karimada bunday marhamat etiladi:

﴿قُلۡ إِن كُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِي يُحۡبِبۡكُمُ ٱللَّهُ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِيمٞ٣١﴾

«Ayting (ey Muhammad!): “Agar Allohni sevsangiz, menga ergashingiz. Shunda Alloh sizlarni sevadi va gunohlaringizni mag‘firat etadi. Alloh kechiruvchi va rahmlidir”» (Oli Imron, 31).

Alloh va Uning Rasuli (sollallohu alayhi va sallam)ga bo‘lgan imon va muhabbat behuda gaplar emas. Odamlar orasida imoni borligini, Allohga va Uning Rasuli (sollallohu alayhi va sallam)ga muhabbati borligini tilda aytish bilan sobit bo‘ladigan narsa ham emas. Alloh va Uning Rasuli (sollallohu alayhi va sallam)ga bo‘lgan haqiqiy muhabbat, haqiqiy imon og‘izda aytiladigan gap emas, vijdoniy his-tuyg‘u yoki ba’zi rasm-rusumlarni ado etishdan iborat ish emas. Aslida, Allohga va uning Rasuli (sollallohu alayhi va sallam)ga bo‘lgan muhabbat Allohga va Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam)ga itoat hamda bo‘ysunish orqali amalga oshadi.

Kim Allohga muhabbati borligini da’vo qilsa, bu da’voning to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligiga hukm Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam)ga ergashishiga qarab chiqariladi. Agar u Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) sunnatlariga ergashsa, da’vosi to‘g‘ri, ergashmasa, to‘g‘ri emas. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ga ergashish har bir bandaga bitmas-tuganmas baxtu saodat keltiradi. U bu dunyoda ham, oxiratda ham huzur-halovat topadi. Zero, mo‘min kishi uchun Allohning muhabbatidan ham yaxshiroq baxt-saodat bormi! Buning ustiga, Alloh taolo uning gunohlarini mag‘firat qilsa!

Bu muhabbat shunday bo‘lishi lozim, toki, qalblarimiz hech kimni undanda kuchliroq sevmasin, garchi ular bizga eng yaqin insonlar – farzandlarimizu, ota-onalarimiz bo‘lsa ham. Bundan ham ko‘ra, Allohning elchisini o‘zimizdan ham ortiq yaxshi ko‘rishimiz kerak.

Shunday qilib, agar Payg‘ambar (alayhissalom)ga bo‘lgan muhabbat kimda hali bu darajaga chiqmagan ekan, demak, uning imoni hali komil emas va u hali imonning haqiqiy lazzatini totib ko‘rmabdi. Anas (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi: «Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Uch xususiyatga ega bo‘lgan kishigina haqiqiy imon lazzatini totibdi...” deb (Muttafaqun alayh), shulardan biri sifatida Alloh va Uning Rasulini boshqa hamma narsadan qattiq sevgan kishini keltirganlar».

Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam)ga bo‘lgan bunday muhabbatni faqat diniga jiddiy e’tibor qilgan insongina his eta oladi. Buning oqibatida, uning asosiy g‘ami yaratilish hikmatiga bo‘ysunish bo‘ladi, boshqacha aytganda, uning asosiy g‘ami Ulug‘ va Oliy Zot Allohga qullik qilish bo‘lib, bu inson foniy dunyo va uning zeb-ziynatlaridan ko‘ra, abadiy hayotni afzal sanay oladi.

Endi, Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam)ni yaxshi ko‘rishga undaydigan muhim omilga kelsak, buning zamirida, aynan u zot (sollallohu alayhi va sallam) orqali biz haq dinga yo‘llanganimizni va O‘z payg‘ambarini jo‘natish bilan Alloh taolo bizni jahannamdan qutqarganini va u zotga ergashibgina bu boqiy hayotda muvaffaqiyat hamda najotga erishish mumkinligini anglab yetish yotadi. Ilm sohiblari, taqvodor zotlar va Islom da’vatini tarqatish bilan mashg‘ul kishilar haqida gapiradigan bo‘lsak, ular eng avvalo, Allohning elchisiga ergashganlari va u zot (sollallohu alayhi va sallam) insonlarga keltirgan nurning bir bo‘lagini qabul qilganlari tufayli sevilishga loyiqdirlar. Qarindoshlar, ahlu ayol, farzandlarga bo‘lgan sevgiga kelsak, bu asli dunyoviy sevgi bo‘lib, u o‘zaro xush ko‘rish, yoqtirish yoki moddiy manfaatlardan kelib chiqqan bo‘ladi va dunyo tugab:

﴿يَوۡمَ يَفِرُّ ٱلۡمَرۡءُ مِنۡ أَخِيهِ٣٤ وَأُمِّهِۦ وَأَبِيهِ٣٥ وَصَٰحِبَتِهِۦ وَبَنِيهِ٣٦﴾

«...kishi o‘z inisidan ham, onasi va otasidan ham, xotiniyu, bola-chaqasidan ham qochadigan....» (Abasa, 34 – 36), kun kelishi bilan nihoyasiga yetadi.

Shu yo‘sinda inson qalbining ko‘proq qismini ayollarga, bolalarga, oltin-kumush jamg‘arish kabi dunyoviy ne’matlarga muhabbat egallagan bo‘lsa, u holda inson ushbu narsalarga erishish yo‘lidagi jamiki narsalarni seva boshlaydi. Qalbdagi bu sevgi endi din ahliga va ular yetakchisi, payg‘ambarlar sayyidi Muhammad Rasululloh (alayhissalom)ga bo‘lgan sevgi bilan raqobatlasha boshlaydi.

Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam)ga bo‘lgan muhabbatning ko‘rinishi o‘tkinchi his-tuyg‘ulardan xoli bo‘lishi, samimiy bo‘lishi va mo‘minning qalbidan shu qadar chuqur joy olishi lozimki, toki u muhabbat uni hech qachon tark etmasin. Aynan mana shu sevgi inson qalbiga hayot baxsh etadi, uni ezgu amallar qilishga undaydi, razolat va gunohlardan to‘xtatib turadi. Bu muhabbatning o‘ziga xos alomatlari bo‘lib, ular orqali samimiy kishi bilan yolg‘on da’volar qiluvchi kazzob kishini ajratib olish mumkin.

Ushbu alomatlarning bir nechasini zikr qilamiz:

Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam) buyurgan narsaga ergashish va qaytargan narsadan qaytish orqali u zot (sollallohu alayhi va sallam)ga bo‘lgan to‘liq itoatni izhor etish.

Samimiy va xolis kishi sirasiga shunday insonni kiritish mumkin, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bajarishni amr etgan biron ishni bilishi bilanoq, darrov uni bajarishga shoshilgan, o‘sha buyruq, garchi u odatlangan biron odatga yoki nafsu xohishiga zid bo‘lsa ham, uni bajarishdan zarracha bo‘yin tovlamagan insondir. Bu inson bunday holda oldin xotinga, farzandlarga, ota-onaga yoki urf bo‘lgan odatlarga, keyin esa payg‘ambarga itoat etish kerak, deb hisoblamaydi. Chunki u yuqorida sanalgan barcha narsalardan oldin Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam)ni ko‘proq sevadi va albatta, sevuvchi sevimli kishisiga itoatli bo‘ladi. Qalbi yaxshi ko‘rgan kishisi, ya’ni Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ga muhabbat bilan to‘lib-toshgan. U zot (sollallohu alayhi va sallam) amalga oshirishni amr etgan ishlardan bo‘yin tovlamaydi. Faqat o‘z ko‘ngil xohishlarigagina qarab yashaydigan inson, ko‘rinib turibdiki, Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam)dan ko‘ra ko‘proq o‘zini yaxshi ko‘radigan insondir.

Mo‘min kishi o‘zida Alloh va Uning Rasuliga bo‘lgan muhabbati bilan cheksiz zavqu shavq tuyadi. Allohni zikr qilganda qalblari erib ketadi.

Qur’oni karimda bunday marhamat qilinadi:

﴿إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ٱلَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ ٱللَّهُ وَجِلَتۡ قُلُوبُهُمۡ وَإِذَا تُلِيَتۡ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتُهُۥ زَادَتۡهُمۡ إِيمَٰنٗا وَعَلَىٰ رَبِّهِمۡ يَتَوَكَّلُونَ٢ ٱلَّذِينَ يُقِيمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَمِمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡ يُنفِقُونَ٣ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ حَقّٗاۚ لَّهُمۡ دَرَجَٰتٌ عِندَ رَبِّهِمۡ وَمَغۡفِرَةٞ وَرِزۡقٞ كَرِيمٞ٤﴾

«Mo‘minlar – Alloh (nomi) zikr etilganida dillarida qo‘rquv bo‘ladigan, oyatlari ularga tilovat qilinganida imonlari ziyoda bo‘ladigan, Parvardigorlarigagina (barcha ishlarida) tavakkul qiladigan, namozni mukammal o‘qiydigan va rizq qilib berganimizdan (sadaqa va) ehson qiladigan kishilardir. Aynan o‘shalar haqiqiy mo‘minlardir. Ular uchun Parvardigorlari huzurida darajalar va farovon rizq (bordir)» (Anfol, 2–4).

Oyatdan ma’lum bo‘ladi, mo‘min kishini bilish uchun unga Allohni zikr qilish kerak. Alloh zikr qilinganida, qalbini titroq bosib, Undan qo‘rqib turgan odam mo‘min bo‘ladi. Masalan, biror ishni Alloh buyurgan, qilish kerak, deyilganda Allohdan qo‘rqib o‘sha ishni bajarishga kirishgan odam komil mo‘min bo‘ladi. Gapni eshitib turib, Alloh zikr qilinganidan keyin ham qo‘rqmay, u ishdan bo‘yin tovlagan odam itoatli mo‘min emas.

Allohning oyatlari tilovat qilinganda, imoni ziyoda bo‘ladigan inson mo‘mindir. Qalbiga Qur’on ta’sir etadigan, imonini baquvvat qiladigan inson mo‘mindir. Allohdan panoh tilaydigan, Undangina hojatlarini ravo qilishni so‘raydigan, U xohlasa, bo‘ladi, xohlamasa, bo‘lmaydi, deb e’tiqod qiladigan kishilar mo‘mindir.

Yuqorida aytib o‘tilganidek, Allohga va Uning Rasuliga muhabbat itoat bilan bo‘ladi. Mo‘min kishi har bir ishini reja asosida, puxta o‘ylab, turli sabablarni topib, keyin bajaradi. Lekin o‘sha tadbirlarga suyanib qolmaydi. O‘zining uddaburonligini pesh qilib, yaxshi reja tuzgan edim, deb o‘z fikriga suyanib ham qolmaydi, balki yagona va tengi yo‘q Allohga suyanadi.

Oyatda “namozni to‘kis ado etadiganlar”, deyilmoqda. Namoz imonni tasdiqlovchi amaldir.

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) hadislarning birida: “Namoz biz bilan boshqalar orasidagi farqdir”, deganlar.

Alloh taolo oyat davomida: “Biz rizq qilib bergan narsalardan sadaqa va ehson qilinglar”, demoqda. Shunday ekan, Allohga imon keltirgan har bir banda qo‘lidagi boyliklardan ehson qilib turishi kerak. Chunki inson o‘zi topgan mol va dunyo bilan faxrlanmasligi kerak. Har bir narsani ato etuvchi yagona Allohdir.

Horis ibn Molik (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilinadi. Horis (roziyallohu anhu) Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) yonlaridan o‘tib ketayotgan edi, u zot (alayhissalom): “Ey Horis, qanday tong ottirding?” deb so‘radilar. Shunda Horis (roziyallohu anhu): “Haqiqiy mo‘min bo‘lib tong ottirdim”, dedi. “Gapingga e’tibor qil, har bir narsaning haqiqati bo‘ladi. Imoning haqiqati nimada?” dedilar. “Nafsimni dunyodan tortdim. Kechalarimni bedor, kunduzlarimni tashna holda o‘tkazdim. Xuddi Rabbimning Arshini aniq ko‘rayotgandekman. Xuddi jannat ahli bir-birlarini ziyorat qilayotganlariga nazar solib turgandek­man. Xuddi do‘zax ahli u yerda bir-birlariga dushmanlik qilishlariga qarab turgandekman”, dedi. Shunda Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Ey Horis, bilibsan, mahkam tut! Ey Horis, bilibsan, mahkam tut! Ey Horis, bilibsan, mahkam tut!” deb qayta-qayta tayinladilar (Imom Tabaroniy).

Ikkinchi vasiyatda Alqama ibn Horis tilidan aytilgani kabi mo‘min kishi namozi bilan boshqalardan ajralib turadi. Alloh taolo mo‘minlarning sifatlarini quyidagicha ta’riflaydi:

﴿ٱلَّذِينَ هُمۡ فِي صَلَاتِهِمۡ خَٰشِعُونَ٢ وَٱلَّذِينَ هُمۡ عَنِ ٱللَّغۡوِ مُعۡرِضُونَ٣ وَٱلَّذِينَ هُمۡ لِلزَّكَوٰةِ فَٰعِلُونَ٤ وَٱلَّذِينَ هُمۡ لِفُرُوجِهِمۡ حَٰفِظُونَ٥ إِلَّا عَلَىٰٓ أَزۡوَٰجِهِمۡ أَوۡ مَا مَلَكَتۡ أَيۡمَٰنُهُمۡ فَإِنَّهُمۡ غَيۡرُ مَلُومِينَ٦ فَمَنِ ٱبۡتَغَىٰ وَرَآءَ ذَٰلِكَ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡعَادُونَ٧ وَٱلَّذِينَ هُمۡ لِأَمَٰنَٰتِهِمۡ وَعَهۡدِهِمۡ رَٰعُونَ٨ وَٱلَّذِينَ هُمۡ عَلَىٰ صَلَوَٰتِهِمۡ يُحَافِظُونَ٩ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡوَٰرِثُونَ١٠ ٱلَّذِينَ يَرِثُونَ ٱلۡفِرۡدَوۡسَ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ١١﴾

«Ular namozlarida o‘zlarini kamtar tutuvchilardir. Ular behuda (so‘z va ishlar)dan yuz o‘giruvchilardir. Ular zakotni ado etuvchilardir. Ular avratlarini (haromdan) saqlovchilardir. Illo, o‘z jufti halollari va qo‘l ostidagilar (cho‘rilar) bundan mustasnodir. Bas, albatta, ular malomat qilinuvchi emas. Bas, kim shundan o‘zgani (harom qilingan narsalarni) istasa, bas, ana o‘shalar haddan oshuvchilardir. Ular (mo‘minlar) (odamlarning bergan) omonatlariga va (o‘zaro bog‘lagan) ahd-paymonlariga rioya etuvchilardir. Ular namozlarini asraguvchi (vaqtida ado etuvchi)lardir. Aynan o‘shalar merosxo‘rlardir – Firdavs (jannati)ga voris bo‘lishib, ular u yerda (jannatda) mangu qoluvchilardir» (Mu’minun, 2–11).

Xushu qo‘rquv bilan xotirjamlikning birga qo‘shilganidir. Najotga erishuvchi mazkur mo‘minlarning sifatlaridan biri – namoz o‘qiganlarida Alloh taolo maqomi huzurida ularning qalblarini, vujudlarini qo‘rquv va xotirjamlik o‘rab oladi. Bu holat faqat namozni oliy darajada ado etadigan mo‘minlardagina bo‘ladi.

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) besh vaqt namozga qattiq e’tibor berganlar va hayotlarining oxirgi lahzalarida ham o‘z yaqinlariga va musulmon ummatiga namozga qattiq rioya etishni vasiyat qilganlar. Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam)ning qattiq nafratiga duchor bo‘ladigan amallardan ichkilikbozlik, zino, sudxo‘rlik kabilar ham og‘ir gunohlardandir. Musulmonlar orasida Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) vafotlaridan so‘ng paydo bo‘lgan, agar hayot bo‘lganlarida, shubhasiz, u zot (sollallohu alayhi va sallam) tarafidan rad etilishi muqarrar bo‘lgan, yangi paydo qilingan, xurofiy, bid’at amallarga qattiq berilib, kanda qilmay, rioya etayotgan kishilar ham bor. Lekin bu kishilar boshqalardan ham ko‘proq Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam)ni yaxshi ko‘rishlarini da’vo qilishayotganiga guvoh bo‘lasiz.

“Tafsiri Nasafiy”da Mu’minun surasining 2–11-oyatlari bunday tafsir qilingan: “Namozlarini xushu bilan o‘qiydiganlar – titroq qalb va sokin a’zolar bilan ado etuvchilardir. Xushu – bor kuch-g‘ayratini ishga solib, boshqa barcha narsalardan yuz o‘girgan holda namoz o‘qish, ko‘zini joynamozdan uzmasdan, o‘ngu so‘lga burilmasdan ibodatni ado etish”, degani.

Alloh taolo aytadi:

﴿۞فَخَلَفَ مِنۢ بَعۡدِهِمۡ خَلۡفٌ أَضَاعُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَٱتَّبَعُواْ ٱلشَّهَوَٰتِۖ فَسَوۡفَ يَلۡقَوۡنَ غَيًّا٥٩ إِلَّا مَن تَابَ وَءَامَنَ وَعَمِلَ صَٰلِحٗا فَأُوْلَٰٓئِكَ يَدۡخُلُونَ ٱلۡجَنَّةَ وَلَا يُظۡلَمُونَ شَيۡ‍ٔٗا٦٠﴾

«So‘ngra ularning ortidan namozni zoye qilgan va shahvatlarga ergashgan kimsalar o‘rin oldilar. Endi ular, albatta, yomonlikka (yomon jazoga) yo‘liqurlar. Illo, tavba bilan imon keltirib, ezgu ishlarni qilgan zotlargina (bundan mustasnodir). Bas, ular jannatga kirurlar va ularga biror narsada nohaqlik qilinmas» (Maryam, 59–60).

Oyatdagi “namozni zoye qiladigan kimsalar”ning ma’nosi, uning farzligiga e’tiqod qilmaydigan, deganidir. Ba’zilar, masjid va namozgohlarga bormay, ularga e’tibor bermay, xarob qiluvchilar, degan. Ba’zilar esa, namozni, ibodatni ado etgandan so‘ng g‘iybat va riyo bilan zoye qilib yuboruvchilar, degan bo‘lsa, boshqalari namoz o‘qiyotganda uning shart va arkonlarini tark etuvchilar, degan. Ba’zilar esa, bunday kishilar g‘aflat bilan namozni tark qilib, qazosini o‘qimaydiganlar, deydi.

Tarjimadagi “yomonlik” oyatda “g‘oyy” deb kelgan.

Vahb ibn Munabbih: “G‘oyy – jahannamdagi bir daryo bo‘lib, uning qa’ri chuqur, harorati issiq, ta’mi esa achchiqdir. Uning bir tomchisi bu dunyoga tushgudek bo‘lsa, dunyo ahlining hammasi halok bo‘ladi”, degan.

Ibn Abbos (roziyallohu anhu) esa: “G‘oyy jahannamdagi vodiydir. Jahannamning boshqa vodiylari Alloh taolodan bu vodiyning yomonligidan panoh so‘rab, har kuni ming marta iltijo qiladi. G‘oyy vodiysi namozni va jamoatni tark qiluvchilar uchun hozirlab qo‘yilgandir”, degan.

Zahhok: “G‘oyy halokat va hasratdir”, degan.

Hikoya qilinishicha, bir kishi sahroda yurar edi. Bir kuni shayton unga hamroh bo‘ldi. U kishi bomdod, peshin, asr, shom, xufton namozlarini o‘qimadi. Uxlaydigan payt bo‘lganida, yotishga hozirlandi, shunda shayton qocha boshladi. U shaytondan: “Nega mendan qochyapsan?” deb so‘radi. Shayton: “Umrim davomida Alloh taologa bir marta osiylik qilib, mal’un bo‘ldim. Sen esa, bir kunda besh marta osiy bo‘lyapsan. Alloh taolo senga azob yuborsa, senga qo‘shilib men ham azobga qolmay, deb qo‘rqib qochyapman”, dedi.

Rivoyat qilishlaricha, kunlarning birida Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) namoz haqida gapirib: “Kim namozni muhofaza qilsa, qiyomat kunida namozi unga nur, hujjat va najot bo‘ladi. Kim namozni muhofaza qilmasa, qiyomatda unga nur ham, najot ham, hujjat ham bo‘lmaydi. Namozga beparvo bo‘lganlar, uni o‘qimay zoye qilganlar kiyomat kuni zalolat va qabohat ahli bilan birga bo‘ladi”, dedilar.

Yana Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)dan rivoyat qilinadi: “Kim namozni jamoat bilan o‘qishga ahamiyat bermasa, Alloh undan o‘n ikki balo bilan qasos oladi. Uchtasi dunyoda, uchtasi o‘lim vaqtida, uchtasi qabrda, uchtasi qiyomatda. Dunyodagi uchta qasos: Alloh taolo uning kasbi va rizqidan barakani ko‘taradi; undan solihlarning nurini olib tashlaydi; u mo‘minlar qalbida yomon ko‘rilib qoladi. O‘lim vaqtidagi qasos: joni olinayotganda chanqab, butun daryoning suvini ichib yuboradigan darajada bo‘ladi; joni qiyinchilik bilan chiqadi; Alloh saqlasin, imonsiz ketishi ham mumkin. Qabridagi uch qasos: unga Munkar va Nakirning savoli qattiq bo‘ladi; qabri qop-qorong‘i bo‘ladi; qabri torayadi, hatto qovurg‘alari bir-biriga kirishib ketadi. Qiyomatdagi uch qasos: unga hisob-kitob qattiq bo‘ladi; Rabbi unga g‘azab qiladi; uni do‘zax bilan azoblaydi”. Shuning uchun azonni eshitgan kishiga jamoatni tark qilishga ruxsat yo‘q. Chunki jamoat bilan o‘qish sunnati muakkada, ya’ni ta’kidlangan sunnatdir.

Ba’zi ulamolar fiqh kitoblarini mutolaa qilish jamoatdan qolishga uzr bo‘ladi, lekin buni odat qilib olmagan bo‘lsa, degan. Kasallik, yomg‘ir, do‘l, sovuq, qattiq qorong‘ilik, xavf, hibsga olish kabilarning hammasi uzr sanaladi, safar uzrga o‘tmaydi.

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Jamoat bilan namoz o‘qishni tark qiluvchi Tavrotda ham, Injilda ham, Zaburda ham, Qur’onda ham qoralangandir. Jamoatni tark qiluvchi yerda yursa, yer ham uni la’natlaydi”, deganlar.

Yana bir rivoyatda, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Kim besh narsani o‘zidan man qilsa, Alloh taolo undan besh narsani man qiladi. Birinchisi, kim duo qilmasa, Alloh unga ijobat etmaydi. Ikkinchisi, kim sadaqa bermasa, Alloh unga omonlik bermaydi. Uchinchisi, kim zakot bermasa, Alloh taolo uning molini muhofaza qilmaydi. To‘rtinchisi, kim ushr bermasa, Alloh taolo uning kasbiga baraka bermaydi. Beshinchisi, kim jamoat namoziga bormasa, Alloh undan “Laa ilaha illallohu Muhammadur Rasululloh” kalimasini man qiladi”, deganlar.

“Ular behuda (so‘z va ishlar)dan yuz o‘giruvchilardir”. Behuda so‘z – yolg‘on, hazil va so‘kinishlar bo‘lib, namoz o‘z egasini bunday safsatalardan uzoq qiladi.

“Ular zakotni ado etuvchilardir” oyatidagi “ado etuvchilar”dan murod, doimiy zakotni o‘z vaqtida berib boruvchilar nazarda tutilgan. E’tibor berib qaralsa, Qur’oni karimning har bir oyati zamirida ham grammatik, ham balog‘at jihatidan juda nozik nuqtalar bor. Masalan, ushbu oyatda “Ular zakotni ado etuvchilardir”, deyilgan. Demak, zakot berish bilan ado etish o‘rtasidagi farq ko‘zga tashlanadi. Ado etish doimiy bo‘lib, mol nisobga yetganda har doim o‘z egalariga zakot tariqasida beriladi.

“Ular avratlarini (haromdan) saqlovchilardir. Illo, o‘z jufti halollari va qo‘l ostidagilar (cho‘rilar) bundan mustasnodir” oyatlaridagi “farj” so‘zidan murod, erkagu ayolni yomonlikka yetaklovchi a’zodir. Alloh taolo bani basharga sinov uchun turli a’zolarni bergan. Shulardan biri farj bo‘lib, kishini jannatga yetaklovchi va do‘zaxga uloqtiruvchi vositadir. Lekin undan o‘z o‘rnida va halol joyda foydalanilsa, malomatga qolinmaydi.

Alloh taolo mo‘minlarning sifatlarini birin-ketin zikr kilib, 11-oyatda “Aynan o‘shalar merosxo‘rlardir – Firdavs (jannati)ga voris bo‘lishib, ular u yerda (jannatda) mangu qoluvchilardir”, ya’ni mazkur sifatlarni o‘zida mujassam qilgan mo‘min bandalar merosxo‘rlardir, degani. “Merosxo‘r” so‘zi oyat davomida sharhlanib, mo‘minlar jannatni kofirlardan meros oldi, deyiladi (“Tafsiri Nasafiy”, 2-jild, 115-bet).

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: ”مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا لَهُ مَنْزِلَانِ مَنْزِلٌ فِي الْجَنَّةِ وَمَنْزِلٌ فِي النَّارِ فَإِنْ مَاتَ وَدَخَلَ الجَنَّةَ وَرِثَ أَهْلُ النَّارِ مَنْزِلَهُ وَإِن مَاتَ فَدَخَلَ النَّارَ وَرِثَ أَهْلُ الْجَنَّةِ مَنْزِلَهُ”

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Sizning har biringiz uchun ikkita manzil bordir, biri jannatda va biri jahannamda. Bir kishi vafot etib, jannatga kirsa, uning manzili do‘zax ahlidan meros bo‘ladi. Va yana bir kishi vafot etib do‘zaxga tushsa, uning manzili jannat ahlidan meros bo‘ladi”, dedilar (“Tafsiri Nasafiy”, 2-jild, 115-bet).

Oyatdagi “Firdavs” jannatidan murod, – keng va barcha meva turlarini o‘zida jamlagan bo‘ston bo‘lib, u “qatrab” ham deyiladi va mo‘minlikning barcha sifatlarini o‘zida mujassam etgan kishilar unda mangu qoladi (“Tafsiri Nasafiy”, 2-jild, 115-bet).

Namoz mo‘min uchun juda ulug‘ ne’mat, banda namozda sajdaga bosh qo‘yishi bilan shunday ulug‘ va ilohiy bir holat tuyadi, uning nima ekanini xushu bilan namoz o‘qiydiganlardan boshqa hech kim tasavvur eta olmaydi.

Alloh taolo:

﴿حَٰفِظُواْ عَلَى ٱلصَّلَوَٰتِ وَٱلصَّلَوٰةِ ٱلۡوُسۡطَىٰ وَقُومُواْ لِلَّهِ قَٰنِتِينَ٢٣٨﴾

«(Besh vaqt farz qilingan) namozlarni, xususan o‘rta namozni saqlangiz (o‘z vaqtida o‘qingiz)  va (namozda) Allohga bo‘yin sungan holatda (kamtarlik bilan) turingiz!» (Baqara, 238)

Bu oyati karimada Alloh taolo kunda besh vaqt namozni o‘z vaqtida, haq-huquqlariga rioya qilgan holda ado etishga buyuradi. Xususan, “o‘rta namoz”ga yanada e’tibor berishimizni ta’kid­laydi.

“O‘rta namoz” haqida mufassirlar o‘z kitoblarida sahobai kiromlardan turli rivoyatlar keltirgan.

Ibn Kasir “o‘rta namoz” bu “Bomdod namozi” degan rivoyatlarni keltirib, Molik (roziyallohu anhu) “Muvatto” kitobida hazrat Ali va Abbos (roziyallohu anhumo) gaplarini dalil qilishini aytadi. Ammo Ibn Kasir “O‘rta namoz – bu asr namozi”, degan tafsirni ustun, deb unga kuchli dalillarni keltirgan. Mahmud Alusiy esa “Ruhul maoniy” tafsirida “o‘rta namoz – bu peshin namozi”, degan fikrni aniqroq deb keltirgan va: “Aslida, o‘rta namozni Alloh taolo besh vaqt farz namoz ichiga yashirgan. Qay biri ekanini tayin qilmagan, xuddi Qadr kechasini Ramazon oyi kechalariga, ismi A’zamni barcha ismlarining ichiga, duo ijobat bo‘ladigan soatni Juma kuni soatlarining ichiga yashirganidek”, degan. Demak, mo‘minlar o‘rta namoz e’tiborida besh vaqt namozning muhofazasini qilishsin.

Allohga ibodat qilish, koinot qonunlariga bo‘ysunishda inson, hayvon, jonli-jonsiz, yer va falaklardan iborat olamlarning birligini tasdiqlaganida, shariat insoniy o‘ziga xoslikning eng yuqori cho‘qqisiga yetdi. Qur’on musulmondan namozining har rakatida: “Hamdu sano butun olamlar Xojasi, mehribon va rahmli Allohgadir”, deb zikr qilishni talab etishi qanday ham go‘zal!

Uni musulmon har bir namozida zikr qilishi kerak. Zero, u koinotning bir bo‘lagi, tom va shomil rahmat ila tavsiflangan yakkayu yagona Ilohning yaratgan jonzoti.

DAVOMI BOR...